— Ты куды пойдзеш?

Яна, не разумеючы, павяла брывамі.

— Марш-марш куды? — здавалася, пачынаючы раздражняцца, паўтарыў ён пытанне і махнуў у розных напрамках рукой: — Туды ці туды? Куды бегла?

— О, Остфронт! Рус фронт бежаль.

Ён здзіўлена паглядзеў на яе.

— Сі, сі [9] , — пацвердзіла яна, бачачы яго здзіўленне і нават недавер. — Сіньоріна карашо тэдэскі [10] пуф-пуф.

Іван, нахмурыўшыся, паўглядаўся ў гэты зіхатлівы, бы жывое срэбра, рухавы, занадта, на яго думку, прыгожы твар: ці не жартуе яна? Але яна, відаць, не жартавала — выказала свой намер і цяпер, чакаючы яго меркавання, вялізнымі бяздоннымі вачыма глядзела на хлопца.

— Глупства балбочаш, — сказаў ён, захінаючыся поламі курткі.

— Вас! Что ест больбочіш? Руссо учіт сіньоріну рускі шпрэхен?

— Паглядзім.

— Глядзіім ест карошо. Согласіе, сі? — жартоўна дапытвалася яна.

Але ён не адказаў на гэта, ён зноў зябка скалануўся, адчуўшы на спіне халаднаватую вільготнасць курткі, зірнуў на недарэчныя кругі-мішэні на грудзях — сапраўды трэба было яшчэ паклапаціцца і пра вопратку, у гэтым паласатым убранні не дужа разыдзешся. I ён, падчапіўшы пальцамі шво, з трэскам ададраў з курткі вінкель і нумар. Яна па ягоным прыкладзе зараз жа ўзялася здзіраць свае. Але пазногці яе тонкіх пальцаў былі вельмі далікатныя, а ніткі нямецкае прышыўкі занадта моцныя, каб лёгка паддацца. Тады яна ступіла да яго і, трошкі, па-дзіцячы адтапырыўшы ніжнюю таўставатую губу, варухнула плячом.

— Дай.

— Не «дай», а «на», — сказаў ён і марудліва павярнуўся да яе.

Вострыя настырчаныя бугаркі пад яе волглаю курткай, аднак, прымусілі яго нахмурыцца і сцяць вусны. Яна, тут жа заўважыўшы гэта, згрэбла на грудзях складку і адцягнула яе ад цела. Пасля кароткага вагання ён узяў ражок вінкеля і дужа рвануў. Каб не пакідаць следу, скамечыў усё разам і сунуў у шчыліну пад камень.

— Граціе, спасібо.

— Ты дзе рускай мове вучылася? — запытаў ён.

— Італія. Рома учіль. Лягер руска сіньоріна Маруся учіль. Карашо руска шпрэхен я?

— Харашо, — неахвотна згадзіўся ён.

— Понімаль очен лючше карашо, — здавалася яму, жартоўна ад таго, што яе вочы заўжды смяяліся, пахвалілася яна.

Ён, аднак, думаў пра іншае.

— У Трыест пойдзем. Ведаеш, дзе Трыест?

— О, Тріесте! Італія, — жыва азвалася яна.

— Ведаю, што Італія. А дзе ён, у якім баку? У тым ці ў тым?

Яна зірнула ў адзін бок, у другі і ўпэўнена махнула рукой туды, адкуль узнімалася над гарамі яшчэ нябачнае сонца.

— Туда дорога Тріесте.

«Дарога!» — нявесела падумаў ён. Нішто сабе была дарога — цераз горны масіў Альпаў праз цясніны і рэкі, а галоўнае — праз густа населеныя даліны і ажыўленыя аўтастрады — не блізкі свет гэты партызанскі Трыест, пра які ён нямала начуўся ў лагеры. Але выбар у іх быў небагаты, і калі пашчаслівіла ўжо вырвацца з пекла, дык недарэчна было б цяпер даць павесіць сябе пад барабанны бой на чорнай удаўцы.

Таму трэба ісці, лезці, бегчы! Не раскісаць, сабраць у сабе ўсе сілы, увесь спрыт, усе здольнасці, перайсці галоўны хрыбет, знайсці партызан — югаслаўскіх, італьянскіх — толькі б стаць у строй, узяць зброю. У тым цяпер была яго мара, высокая справядлівасць ягонага лёсу і ўзнагарода за ўсе пакуты і ганьбу, якія перажыў ён за год палону.

У сырой, змрочнай цясніне было зябка, закалелае за ноч цела даймалі дрыжыкі, хацелася хутчэй да цяпла, на сонца.

Знайшоўшы болып-менш здатнае месца на адхоне, яны палезлі між камянёў угору. Упершыню з часу іхняга спаткання наперадзе лезла яна, ён, крыху адстаўшы, карабкаўся следам, і гэта было падобна на згоду, першы суладны давер між імі.

Схіл тут быў даволі круты, калодкі слізгалі і падалі з яе ног, на сярэдзіне схілу дзяўчына зняла іх, узяла адной рукой і, хапаючыся другой за калючыя, цвёрдыя, як дрот, хамлакі нейкай травы, вёртка, нібы яшчарка, сігала з каменя на камень.

— Руссо, — не спыняючыся, сказала яна.~ Ты ест офіцір?

— Ніякі я не афіцэр. Палонны.

— Полённі, полённі. Я понімаль. Кто до война біль?

Ён памарудзіў з адказам. Тое, што яна пачала дапытваць, хлопцу не спадабалася, і ён ваўкавата сказаў:

— Калгаснік.

— Что такое кольгаснік?

— Не разумееш, а пытаешся… — неласкава папракнуў ён. — Ну, быццам баўэр. Фарштэй?

— А, понімаль: ляндвіртшафт [11] ?

— Во, во. Колхоз.

— О, я очень люблу кольхоз! — раптам ажыўлена загаманіла яна. — Кольхоз карашо. Ля вораре [12] компанія. Отдіх — компанія. Тутто [13] компанія. Карашо компанія. Руссо кольхоз карашо экономіко, правільно я понімаль? — запытала яна і азірнулася.

Ён не паспеў адказаць — зрушаныя яе нагамі, уніз пакаціліся камяні, зямля, розная драбнота. Ён ледзьве паспеў адхінуцца ўбок. Яна ўгары засмяялася і бокам прыпала да схілу.

Іван са злосцю шыкнуў: