– Так, гэта чараўніцтва і д’ябальскія штучкі, – гаварыў бургамістр, паказваючы нашыйную хустку пляменніка-малпы. – Глядзіце! У гэтай хустцы – усе чары, якія рабілі яго добрапрыстойным у нашых вачах. Тут ёсць шырокая стужка з эластычнага пергаменту, распісаная ўсялякімі дзівоснымі знакамі. Мне нават здаецца, што гэта лаціна. Хто-небудзь можа прачытаць?

Пастар, адукаваны чалавек, які часта прайграваў малпе ў шахматы, падышоў бліжэй, добра разгледзеў пергамент і сказаў:

– Нічога асаблівага! Тут толькі лацінскія літары, а напісана вось што:

– Так-так, гэта д’ябальскі падман, свайго роду чараўніцтва, – працягваў ён, – і за гэта трэба ўзорна пакараць.

Бургамістр трымаўся такой самай думкі і адразу ж накіраваўся да прыезджага, які, напэўна, быў чараўніком, а шэсць паліцэйскіх неслі малпу, бо прыезджаму належала тут жа зладзіць допыт.

Яны падышлі ў атачэнні шматлікага натоўпу да пустэльнага дома – кожнаму ж хацелася пабачыць, што будзе далей. Пастукалі ў дзверы, пазванілі ў званочак, але дарма – ніхто не паказваўся. Тады бургамістр загадаў узламаць дзверы і накіраваўся ў пакоі прыезджага. Але там таксама нічога і нікога не было, акрамя старых хатніх рэчаў. Прыезджы знік. Толькі на яго пісьмовым стале ляжаў вялікі запячатаны канверт, адрасаваны бургамістру, які тут жа і разарваў яго. Ён прачытаў:

Мае дарагія грунвізэльцы!

Калі вы гэта прачытаеце, мяне ўжо ў горадзе не будзе, і вы, пэўна, ужо даўно даведаліся, якога роду і племені мой пляменнік. Прыміце ж мой жарт, які я дазволіў сабе ў дачыненні да вас, як добры ўрок: не зацягвайце ніколі незнаёмца, які хоча жыць сам па сабе, у сваю кампанію. Я адчуваю сябе вышэйшым за тое, каб падзяляць з вамі вашую балбатню, вашыя дрэнныя звычкі і вашае жалю вартае існаванне. Таму я выхаваў арангутана, якога вы так ветліва прынялі за майго пляменніка. Бывайце і па магчымасці скарыстайце гэты ўрок.

Грунвізэльцам было вельмі сорамна перад усім тым краем. Адзіным суцяшэннем было тое, што гэтаму дапамагалі звышнатуральныя сілы. Але больш за ўсё было сорамна грунвізэльскім маладым людзям – за тое, што яны пераймалі дрэнныя звычкі і норавы малпы. Яны цяпер больш не гайдаліся на крэсле, не абапіраліся локцямі на стол, яны маўчалі, калі ў іх не пыталіся, яны знялі недарэчныя акуляры, паводзілі сябе ветліва і прыстойна, як і раней, і калі хто-небудзь зноў выяўляў дрэнныя, вартыя смеху звычкі, то грунвізэльцы казалі: “Во якая малпа”.

А малпа, якая так доўга грала ролю маладога пана, была перададзеная вучонаму ў яго калекцыю прыродных з’яваў. Той дазваляе малпе хадзіць па двары, корміць яе і паказвае як рэдкасць кожнаму прыезджаму. Там яе можна ўбачыць і сёння.

[1] Франсуа-Андрэ Філідор – кампазітар і знакаміты шахматыст (1726–1795.