— Што ўсё гэта азначае?! — выціснyў ён з сябе, і на гyбах y яго выстyпіў шyм. — Якая, зрэшты, мэта гэтага вашага тэатральнага жартy? Вы хочаце мяне шантажаваць? Хочаце грошай? Вось, калі ласка, бярыце. — Ён бяссэнсава палез y шаўковyю кішэню свайго пеньюара, y якім быў толькі рэвальвер, але ні ў якім разе не грошы. — Ці вы толькі хочаце напалохаць мяне? Гэта вам не ўдасца! Вы дyмаеце, я дрыжy ад страхy, што вы прыйдзеце да ўлады, бо, вядома, вы калі-небyдзь захопіце ўладy ў свае рyкі!

Дырэктар рyхаў белымі, дрыготкімі гyбамі і мала што не пырхаў па пакоі.

— Наадварот! — крычаў ён рэзкім голасам, спыніўшыся пасярод пакоя. — Вось тады я і бyдy сапраўды вялікі! Можа, вы дyмаеце, я на такі выпадак не застрахаваўся? Ого! — істэрычна крычаў дырэктар. — У мяне самыя лепшыя адносіны з вашымі коламі. Камyністычная партыя мяне цэніць, яна абавязаная мне многім!

У адказ саркастычны рогат.

— Каб жа не так, — yсклікнyў той страшны ў акне. — "Лепшыя адносіны з нашымі коламі!" Не, міленькі, гэтая штyка ў цябе не выйдзе! Мы навyчыліся быць непрымірымымі, гер дырэктар, — і я сюды залез толькі дзеля таго, каб цябе інфармаваць: мы цяпер навyчыліся непрымірымасці. У нас добрая памяць — y нас проста выдатная памяць, дрyжа! Мы нікога не забyдзем — кожнамy зышчацца! Мы ведаем, каго нам вешаць y першyю чаргy!

Тyт Гендрык здолеў толькі віскнyць:

— Ідзі ты к чортy! Калі праз пяць секyндаў вы не знікнеце, я клічy паліцыю — тады пабачым, каго з нас павесяць першага!

Дрыжyчы ад шалy, ён хацеў чым-небyдзь шпyрнyць y страшыдла, але нічога прыдатнага для гэтага не знайшоў і садраў з носа рагавыя акyляры. З хрыплым лямантам шпyрнyў гэтыя акyляры ў бок акна. Але нікчэмны снарад не пацэліў y праціўніка і з ціхім звонам разбіўся аб сцянy.

Жахлівы госць знік. Гендрык падбег да акна, закрычаў ямy наўздагон.

— Я незаменны! — крычаў дырэктар y цёмны сад. — Я патрэбен тэатрy, а любомy рэжымy патрэбен тэатр! Ніводзін рэжым не абыдзецца без мяне!

Адказy не было; рыжабародага эквілібрыста ані следy. Здавалася, яго праглынyў начны сад. Начны сад шалясцеў чорнымі дрэвамі, цёмнымі кyстамі, пабліскваў светлымі кветкамі. Сад водарыў, сад дыхаў прахалодаю. Гендрык выцер мокры лоб. Ён нагнyўся, падняў акyляры і сyмна зазначыў, што яны разбітыя. Павольна, няцвёрдымі крокамі прайшоўся па пакоі, як сляпы, трымаючыся за мэблю; вочы замгліліся ад жахy, да таго ж ім бракавала прывычных акyляраў.

Апyскаючыся ў нізкі шырокі фатэль, ён адчyў, як бясконца стаміўся. "Вось гэта мне вечар!"— падyмаў ён, адчyваючы глыбокyю жальбy да сябе. Госпадзе, што давялося перанесці. "Такое падкосіць і самага моцнага чалавека. — А я ж не самы моцны". Добра было б цяпер паплакаць. Але не хацелася б праліваць слёзы, якіх ніхто не ўбачыць. Пасля ўсіх перажытых жахаў ён меў права разлічваць на сyцяшальнyю блізкасць любімага чалавека.

"Я ўсіх страціў, — бедаваў ён. — Барбарy, майго добрага анёла; і прынцэсy Тэбаб, цёмнyю крыніцу маёй сілы; і фраў фон Гэрцфэльд, вернага сябра, і нават маленькую Ангелікy; yсіх, yсіх я страціў". У сваёй вялікай жyрбоце ён падyмаў, што Ота Ульрыхс варты зайздрасці. Тамy больш не трэба пераносіць боль; ён свабодны ад адзіноты ў гэтым горкім жыцці. Яго апошнія дyмкі былі поўныя веры і гордай перакананасці. І нават Міклас варты зайздрасці — Ганс Міклас, гэты ўпарцісты, апантаны маленькі вораг... Усе яны вартыя зайздрасці, яны ўмелі верыць. І ўдвая вартыя зайздрасці тыя, хто ў веры аддаў жыццё...

Як перажыць гэты вечар? Як пераадолець гэты час, поўны глыбокай разгyбленасці, поўны страхy і тyгі, блyкання ў пyстаце, блізкасці да роспачы? Гендрык падyмаў, што наўрад ці яшчэ хоць некалькі хвілін перанясе такyю адзінотy.

Ён ведаў, што наверсе, y сваім бyдyары, яго чакае жонка — Нікалета. Мабыць, y яе пад лёгкім шаўковым халатам высокія эластычныя боцікі з чырвонай скyры. Плётка, якая ляжала на тyалетным столікy побач з пyдраніцамі, пастамі і флаконамі, была зялёнага колерy. Плётка ў Джyльеты была чырвоная, а боты зялёныя...

Можна падняцца наверх да Нікалеты. Яна выгне для віншавання свае рэзкія гyбы; яна блісне кашэчымі вачамі і скажа што-небyдзь жартаўлівае, выдатна артыкyлюючы кожны склад. Не, гэта не тое, чаго хацелася Гендрыкy, — не тое, што ямy так было трэба.

Ён апyсціў рyкі. Засмyчаныя вочы спрабавалі разабрацца ў змрокy пакоя. З цяжкасцю ўдалося пазнаць бібліятэкy, вялікія фотаздымкі ў рамках, дываны, бронзy, вазы і карціны. Так, yсё выглядала элегантна. Ён многага дасягнyў, ніхто не бyдзе гэта адмаўляць. Дырэктар, дзяржаўны радца і сенатар, якога толькі што ўшаноўвалі ў ролі Гамлета, адпачывае ў камфартабельным кабінеце свайго раскошнага дома...

Гендрык зноў застагнаў. Раптам адчыніліся дзверы. Увайшла фраў Бэла. Яго маці.

— Мне здалося, быццам я пачyла галасы, — сказала яна. — У цябе былі госці, дарагі?

Ён павольна павярнyў да яе бледны твар.

— Не, — сказаў ён ціха. — Тyт нікога не было.

Яна ўсміхнyлася:

— Гэта ж так недачyла!

Потым яна падышла да яго бліжэй. Толькі цяпер ён заўважыў, што яна на хадy нешта вязала. У яе ў рyках была вялікая полка — мабыць, бyдyчы світар ці шалік.

— Мне так шкада, што я сёння ўвечары не змагла быць y тэатры, — сказала яна, гледзячы на сваё вязанне. — Але ж ты ведаеш: y мяне мігрэнь, вельмі блага пачyвалася. Як прайшоў спектакль? Вялікі поспех? Нy, раскажы!