Кожная кніга — частка жыцця
Пiсьменнiк Уладзiмiр Караткевiч добра вядомы не толькi беларускаму чытачу. Праўда, знаёмства часцей за ўсё бывае завочным. Уладзiмiра Сямёнавiча не часта ўбачыш на сустрэчах, хаця па характары чалавек ён таварыскi. Проста вельмi шмат часу адбiрае карпатлiвая праца над кожным творам.
I ўсё ж пiсьменнiк выкраiў вольную хвiлiну, каб сустрэцца з прыхiльнiкамi яго творчасцi — работнiкамi нашага аб'яднання. Сустрэча была арганiзавана таварыствам кнiгалюбаў завода “Электронiка”. Многiя чытачы газеты звярнулiся ў рэдакцыю з просьбай задаць Уладзiмiру Караткевiчу шэраг пытанняў, якiя iх цiкавяць. Мы выбралi найбольш тыповыя.
— Уладзiмiр Сямёнавiч, вядома, што ў лiтаратуру Вы прыйшлi як паэт, а потым сталi празаiкам. Чым гэта можна растлумачыць? (В. А. Стасеў, начальнiк ЦЛВТ завода “Электронiка”, Н. А. Мацюшка, iнжынер-канструктар ЭМА).
— Я сутыкаўся з такой думкай: празаiкам быць лягчэй, чым паэтам, рыфма толькi вымотвае душу. У дадзеным выпадку, вiдаць, не заўсёды можна паставiць знак роўнасцi. Ды i навошта? Аднак дазволю заўважыць: верш — гэта не больш складаная рэч, чым празаiчны твор. Некаторыя так жа лёгка пiшуць вершы, як i апавяданнi. Прычым iмкненне “рыфмаваць” звычайна выяўляецца ў пачатку творчага шляху пiсьменнiка. Так жа сама, напэўна, як i ў многіх людзей у раннiм узросце. Адны кiдаюць затым гэты занятак, у iншых ён зацягваецца.
Я таксама рана пачаў пiсаць вершы. Потым гадоў дзесяць быў перапынак. Пасля гэтага зноў узяўся за пяро, даслаў напiсанае ў часопiс “Полымя”. Надрукавалi. Адсюль i пачаўся мой шлях у лiтаратуру. Калi я выйшаў з “дзiцячага ўзросту”, узнiкла жаданне гаварыць з людзьмi мовай прозы. Мне здаецца, такi пераход натуральны. Проза прыходзiць пазней. Часта ж для стварэння значнай рэчы патрабуюцца доўгiя гады, здараецца i цэлыя дзесяцiгоддзi. А вершы — гэта выяўленне найвышэйшага напружання чалавека ў адпаведныя хвiлiны.
— Якiм чынам удаецца Вам знаходзiць матэрыял для будучых твораў? (Л. I. Салаўёва, кантралёр АТК, Е.В.Аўсяннiкава, зачыстчыца цэха № 33).
— Па-рознаму. Скажам, штуршком для напiсання аповесцi “Хрыстос прызямлiўся ў Гароднi” паслужылi два радкi ў старой кнiзе. Голую канву я “абрасцiў” рознымi сiтуацыямi. Вядома, каб пiсаць творы на гiстарычныя тэмы, трэба добра ведаць мову, быт, уклад жыцця людзей таго часу, гэта значыць, у што яны апраналiся, з чаго елi, як адносiлiся да той або iншай з'явы i г.д. Для гэтага даводзiцца ўважлiва вывучаць старадаўнiя дакументы, архiвы. Але з другога боку, пiсьменнiк, натуральна, мае права на мастацкi вымысел. Мне ж невядома, да прыкладу, пра што якраз гаварылi памiж сабой рыцары, рыхтуючы напад на горад? Тут ужо прастора для фантазii. Я павiнен запоўнiць старонкi кнiгi чалавечым жыццём, з яго радасцямi i трывогамi, шчасцем i горам. Такім вось чынам стваралася i “Дзiкае паляванне караля Стаха”. Такая легенда iснуе. Я ўявiў сабе, што якiсьцi нягоднiк можа выкарыстаць яе i тэрарызаваць наваколле. Галоўная думка аповесцi: не бойся казаць праўду i ты заўжды i ўсюды будзеш выходзiць пераможцам.
Глыбока памыляюцца тыя, хто лічыць працу пісьменніка (няхай гэта паэт або празаік) лёгкім хлебам. У сапраўднасці выходзіць далёка не так. Тое, пра што расказвае аўтар у сваёй аповесці або рамане, ён павінен добра ведаць. Для гэтага неабходна дасканала вывучыць прадмет апісання, што часам звязана нават нават з рызыкай. Напрыклад, для дасканалага адлюстравання адной са сцэн у аповесці “Дзікае паляванне караля Стаха” мне прыйшлося працяглы час правесці ў Бярэзінскім запаведніку, дзе я навучыўся не толькі лавіць змей, але і “даіць” іх. Для таго, каб напісаць “Чорны заман Альшанскі”, аблазіў на Беларусі мноства руінаў, а таксама замкаў, якія захаваліся да нашых дзён. Таму ў творы гаворыцца не аб адным якімсьці з іх: Альшанскі “пабудаваны” на падставе ўсяго ўбачанага. Так і заўсёды: пісьменнік, звычайна апісваючы, скажам, адну хату, дае зборную карціну, быццам пчала, прыносячы ў вулей з многіх месцаў нектар, атрымлівае адно рэчыва — мёд.
— Даследчыкі часта называюць Вашу прозу рамантычнай. Вы згодны з дадзеным азначэннем? (Е. М. Смольская, інжынер цэха № 48, Т. В. Лузан, тэхнік АГТ завода “Электроніка”).
— Не. Гэтак жа сама, як і з тым, напрыклад, што мне неўласцівы дэтэктыў. Я імкнуся будаваць свае творы менавіта па законах гэтага жанру, каб кожная рэч не адпускала чытача ад першай да апошняй старонкі, пастаянна трымала яго ў напружанні.
Я апісваю незвычайныя, але зусім рэальныя падзеі. Магчыма, яны могуць здасца некаму дзіўнымі. Але згадзіцеся: жыццё іншы раз выкідвае такія штучкі, што сапраўды бывае цяжка паверыць у тое, што адбылося. Таму з поўным перакананнем лічу: напісанае мной ёсць не што іншае, як рэалізм. Хаця, прызнаюся шчыра, у душы я рамантык. У маладосці любіў падарожнічаць з рукзаком за плячыма, дый зараз падабаецца ўстаць на світанку і спяшацца куды-небудзь на рэчку, каб пасядзець з вудачкай на беразе, ля вогнішча перакінуцца словам са знаёмымі рыбакамі… Увогуле, люблю напаўняць свой дзень так, каб у яго ўмясцілася чацвёра сутак, а за адно жыццё можна было пражыць дзесятак жыццяў.
— Ці не здаецца Вам, што цяпер складваецца тэндэнцыя да зніжэння ролі беларускай мовы? (Т.А.Мілюціна, інжынер падраздзялення № 11, Е. В. Глазко, нарміроўшчык заводаўпраўлення завода “Электроніка”).
— Такое сапраўды назіраецца ў гутарковым маўленні жыхароў рэспублікі, асабліва ў буйных гарадах. Прычыны дадзенай з’явы сваімі каранямі ідуць у далёкае мінулае. Стагоддзямі беларусы не мелі права гаварыць, пісаць на роднай мове. Гэта выклікала да яе абыякавасць. Аднак сёння, думаецца, мы павінны быць вышэй за тыя гістарычныя акалічнасці. На Далёкім Усходзе, у сібірскай тайзе ў вёсках жывуць беларусы, продкі якіх пасяліліся тут 100–150 гадоў назад. І яны размаўляюць па-беларуску. Таму я веру, што наша мова будзе жыць доўга. Беларускі ж народ напалову з гакам з вёсак, маленькіх мястэчак. І пакуль, прабачце, беларуская баба стаіць каля печы (або зараз ужо ля газавай пліты), нам няма чаго баяцца, што мы забудзем родную мову. А калі сур’ёзна, то многае залежыць ад кожнага з нас, ад нашых адносін да сваёй культурнай спадчыны.
— Як вы ацэньваеце пераклады Вашых твораў на рускую мову? (М. А. Чыжык, інжынер цэха № 17, Р. М. Махнач, эканаміст ЭМА, Т. Н. Некрашэвіч, старшы тэхнік падраздзялення № 11).
— Пераклады заўсёды некалькі страчваюць сакавітасць твора. На мой погляд, іх павінны рабіць людзі не толькі аднолькавыя па майстэрстве, але і па духу. Таму добрых перакладаў мала. Хаця ёсць і выключэнні. Безумоўна, складана знайсці такі ідэальны варыянт. А калі адносіцца да гэтага пытання не так прыдзірліва, то можна сказаць наступнае: і мае рэчы пры перакладзе ў чымсьці страчваюць, але дзесьці і выйграюць.