Мама памерла ўвесну, калі на нашым падворку зацвіла чаромха. Чамусьці ў памяці амаль не засталося хаўтураў — толькі белая квецень і дурманлівы саладкавы пах, што неяк незварушна вісеў у паветры. Ды яшчэ п'яная песня на памінках.

Нават самой сабе няёмка прызнавацца, што я ніколі не любіла бацькі. Як была малая, ён доўга не жыў з намі, ездзіў у заробкі на Поўнач, але і пасля, калі вярнуўся, мы засталіся чужымі, нібыта сустрэліся пад адной страхой не бацька з дачкою, а два выпадковыя начлежнікі. Ён усё часцей піў, а калі не было грошай, не тоячыся, прадаваў маміны рэчы. Я занадта добра памятала, як аднаго разу ўзімку ён замкнуў нас з мамаю ў халодным летніку, і мы, каб не акалець, усю ноч былі на нагах, а пад раніцу маму пачаў біць кашаль. Памятала і тое, як аднойчы, схапіўшы касу, бацька скасіў у гародчыку маміны мальвы і касачы. I ўсё-ткі пасля мамінае смерці я кожную суботу ехала дахаты, гатавала бацьку есці, мыла бялізну, палола лехі. Хацелася хоць крышачку палюбіць яго, бо можна жыць на свеце, калі цябе ніхто не любіць, але немагчыма — калі нікога не любіш сам.

Ды толькі неўзабаве па сарачынах мяне сустрэла ў нашай хаце чужая жанчына. Яна ласкава называла мяне Янечкай і шчыравала вакол стала, збіраючы полудзень, але на буфеце ўжо не было мамінага здымка, а са сцяны знік знаёмы і дарагі з маленства фотапартрэт, той, дзе мама ў вянку з рамонкаў. І я таго ж дня паехала назад і ў аўтобусе, плачучы, зразумела, што мне больш няма куды прыязджаць.

Раман гаварыў, што ў душы кожнага чалавека з дзяцінства гарыць такі агеньчык; ён можа патухнуць, і тады другія людзі адчуюць гэта і не пакінуць чалавека аднаго.

Калі на нашым падворку зацвіла чаромха, мой агеньчык пачаў гаснуць і цяпер пагас зусім.

Тады і з'явілася Верачка.

Васіль Максімавіч

Тыдні праз два пасля калядных прыгодаў новыя знаёмцы ўсім гуртам заваліліся ў маю ціхую кватэру. Я меркаваў яшчэ пару гадзін папстрыкаць на машынцы, а потым пазваніць Марыі, каб разам павячэраць, і цяпер, не хаваючы раздражнення, пазіраў, як колішнія калядоўшчыкі бесцырымонна рассаджваюцца на канапе, крэслах і проста на дыване, па-турэцку закруціўшы ногі. Жыццярадасны малады чалавек, той, што быў «мядзведзем» і даволі прэтэнцыёзна зваўся Вінцуком, з размаху плюхнуўся ў мой улюбёны фатэль, выцягнуў аднекуль шыракаполы саламяны капялюш і нацубіў яго на свае кудлы, відаць, збіраючыся гэтым ашчаслівіць маю персону. Мэта візіту, якую неўтаймоўныя госці выклалі, не валаводзячыся, магла толькі прыспорыць зласлівасці.

Раман адмоўчваўся, затое астатнія гаварылі ўзахапы. У Тынковічах, як ім стала, бачыце, вядома ад нейкіх надзейных людзей, не сёння-заўтра знявечаць (яны так і казалі — знявечаць) царкву пятнаццатага стагоддзя. Старшыня калгаса наважыў зрабіць там збожжасховішча, а дзеля гэтага трэба раскідаць апсіду і частку сцяны. Я з маім імем павінен выступіць на абарону культурнай спадчыны. Яны чыталі маё эсэ пра беларускае дойлідства (надрукаванае дваццаць гадоў таму) і ўпэўненыя, што я памагу.

— Гэта помнік сусветнай значнасці,— паведаміў мне навіну Вінцук.

Я наіўна спрабаваў іх супакоіць: маўляў, Таварыства аховы помнікаў не дапусціць, у нас цяпер, дзякаваць богу, шмат рэстаўруецца і гэтак далей.

— Вы ў полацкай Сафіі арган слухалі? — памяркоўна пытаўся я.

— Пакуль адзін помнік аднаўляюць, два...— ваяўніча размахваў капелюшом Вінцук.

— Замірскі замак турысты падпалілі! — падаў голас акулярысты Сяргей-«каза».— За такое садзіць трэба! Гэта ж барочны палац згарэў, а не куча хлуду. Цалюткі стаяў.

У кватэры панавала гамарня; нехта, разжыўшыся з майго пачка цыгарэтай, задыміў, нехта сунуў нос у надрукаваную да паловы старонку, нехта цягнуў з кніжнай шафы том з летапісамі... I хоць хтосьці ў маёй душы не меў аніякае ахвоты ўвязвацца ў гэткую справу, у яго нечакана знайшоўся апанент. Дзіўна, але факт: візітанты насупер усяму пачыналі мне падабацца, і я амаль весела падумаў: а ці не ведае Раманава сябрына пра той выпадак з саборам?

Тады былі страшэнным дэфіцытам белыя нейлонавыя кашулі, і якраз у такой, пазычанай у сябра кашулі і ў шыкоўным гарнітуры колеру марской хвалі (пазычаным у другога сябра) я прымчаў аднойчы ў гэты горад. Не, не прымчаў, а прыбыў у якасці «афіцыйнага прадстаўніка міністэрства культуры» (далібог, з мяне атрымаўся б някепскі «сын лейтэнанта Шміта»), прыбыў, каб папярэдзіць гаспадара аднаго кабінета, што, калі сабор, які стаў яму ўпоперак дарогі, будзе падарваны, руіны назаўсёды пахаваюць пад сабой ягоную кар'еру...

А можа, гэтыя хлапчукі чулі, як калісьці я бараніў імя свае роднае вёскі, якая чатыры стагоддзі, яшчэ ў актах Вялікага княства Літоўскага, звалася Бязбабавічамі (ніхто з вяскоўцаў на такое мяно і не думаў наракаць, наадварот, тут была цэлая легенда), а ў адзін цудоўны дзень з ласкі нейкага дбайцы аб эстэтычным выхаванні ператварылася ў Лучазарнае?..

Я смакаваў гарбату на зёлках і з непаразумелым сумам думаў, што тады мне да ўсяго быў клопат...

Калі Раман з сябрамі сабраўся сыходзіць, я адчуў, што не хачу развітвацца з імі. Як бы гэта растлумачыць?.. У гэтых хлопцах было штосьці сапраўднае.

Я доўга сядзеў, пагойдваючыся ў фатэлі, і задуменна глядзеў на падараваны мне капялюш. Ён быў нечым падобны да сонца, і на момант здалося, што ў пакоі дапраўды стала святлей і прытульней. Ды толькі неяк няўзнак простае шкадаванне, што госці пайшлі, пачало ператварацца ў больш складанае вярэдлівае пачуццё. Я паспрабаваў акрэсліць яго. Гэта была якаясьці беспадстаўная незадаволенасць сабой. Каб адагнацца ад наслання, я сеў за машынку, але здолеў выціснуць усяго пару каструбаватых сказаў. На шчасце, яшчэ не позна было пазваніць Марыі.