А Шчарбак тым часам абышоў заснежанага каня і ўпэўненай хадой рашучага чалавека пайшоў сабе, усё аддаляючыся, у завейны снегавы прастор.

Угары спакваля праяснела, хмары спаўзлі з небасхілу, пакінуўшы за сабой рэдкую бялявую смугу, якая абвалакла, прытушыла нізкае сцюдзёнае сонца. Пераможанае зімовай стыхіяй, яно маленькаю жоўтаю плямкай бяссільна павісела над краявідам і паціху пайшло на закат.

Па ўсім вялізным прасцягу, з краю ў край снегавой роўнядзі, слалася, імчала завея. Нястомны працаўнік вецер гнаў і гнаў некуды разматляныя космы снегу, раўняў, выдзьмуваў, па-свойму аздабляў і перайначваў белы зімовы прастор. Рэдкія калівы быльнягу на ўзмежку роспачна няспынна трымцелі, вецер ірваў, церабіў салому са сцірты; хапіўшы снегавога пылу, злосна кідаў яго пад застрэшак. Маёр зноў сціх у забыцці. Блішчынскі ўціснуўся спіной у салому, закапаў у яе ногі, сашчапіў у рукавах рукі і курчыўся так — заклапочаны, панылы і маўклівы. Цімошкін жа, забыўшыся на несціханы свой боль, не чуючы ўжо адубелых ног, стаяў на каленях і неадрыўна сачыў за Іванам.

Ён усё далей ішоў ад сцірты, трошкі апусціўшы правае з аўтаматам плячо, па-качынаму, нетаропка і дужа валюхаючыся ў бакі. Вецер вырываў з-пад Іванавых ботаў снегавыя пасмы і слаў іх у доле; ззаду за хлопцам цягнуўся крываваты ланцужок ледзьве прыкметных ямак-слядоў. Цімошкін прагна ўглядаўся ў кожны крок сябра, у кожны рух — пакутнае прадчуванне вялізным каменем душыла яго нутро. Здавалася, вось-вось загрымяць стрэлы, разарвецца міна і Цімошкін назаўжды страціць свайго апошняга і самага лепшага сябра.

Але ўсюды ўсё было ціха — ні стрэлу, ні гуку, толькі скуголіў, гудзеў і шастаў навокал вецер. Адно вуха Іванавай шапкі прыхінулася да шчакі, а другое тырчала ўбок, і матузок завязкі трывожна матляўся на плячы. З цягам часу завейная далеч усё болей атуляла і паменшвала хлопца, згладжваючы яго абрысы.

Шчарбак дайшоў да раду маладых дрэўцаў і па-над імі скіраваў у хутар. Ісці там, па ўзмежку, мабыць, было лепей, хлопец прыбавіў хады і, усё аддаляючыся, адно за адным шпарка мінаў дрэўцы. Ужо яго маглі бачыць з хутара. Цімошкін асабліва напружыў зрок, вочы ад намагання і ветру заплывалі слязьмі, але ён баяўся міргнуць, каб не прапусціць, калі здарыцца бяда. «Хоць бы як-небудзь, хоць бы як-небудзь!» — трымцела ў яго галаве невыразная думка-жаданне, і ўсёю сілай сваёй змардаванай душы ён прагнуў, каб тыя яго трывогі не збыліся.

На палове дарогі да хутара Іван, пэўна, натрапіў на які раўчук, на паўхвіліны схаваўся ледзь не да шапкі, затым зноў паказаўся на снезе.

I вось ён пад самым хутарам. Ад хваравітага напружання Цімошкіна аж узяла дрыготка, аднак ён па-ранейшаму глядзеў, слухаў, стыў на ветры, і, прагнучы ўдачы, з кожным сябравым крокам чакаў бяды. Але, здаецца, яна міналася. Іван шпарка сігаў да нейкай цагляной будыніны: ні ля яе, ні пад суседняй збудоўкай нічога жывога або падазронага не было відаць. Урэшце ён падышоў да рога, пратупаў уздоўж нізкай цаглянай сцяны, мінуў нейкую чорную пляму ў доле і знік на падворку.

Было па-ранейшаму ціха.

Увесь скалелы, Цімошкін трошкі аслабіў сваё напружанне і ўдыхнуў болей паветра. «Можа, як-небудзь?» — бессвядома з’явілася маленькая кволая надзея. Ён прысланіўся спіной да саломы, захінуў шынялём калені і, усё ўглядаючыся ў хутар, пачаў чакаць.

Яго напятая, як струна, прага-жаданне, каб як-небудзь мінула чалавека бяда, трошкі аслабла, і за тое пасля ён гатовы быў праклясці сябе. Можа, тым хлопец пазбавіў сябра якой незразумелай таемнай падтрымкі, можа, ён ад таго раней, чым трэба было, згубіў асцярогу і аддаўся бяспецы. Ён не ведаў, як тое сталася — можа, нават міргауў у той час, — толькі неяк раптоўна і нечакана ўбачыў, што наўпрасткі па снежным полі з хутара шпарка, ратуючыся, бяжыць чалавек.

Спачатку хлопцу здалося, што гэта хто другі, не Іван. На якую секунду ён разгубіўся, не цямячы, што сталася, і затым у хутары імпэтна і глуха затрашчаў аўтамат.

Па ім пусцілі доўгую, відаць, паспешную чаргу, Іван азірнуўся і кінуўся ўбок, пасля ў другі — хітраваў, каб не ўцэлілі. У Цімошкіна схаладзела скрозь унутры, пасля нейкім гарачым варам пляснуўся ў душу спалох. Побач устрывожана ўскочыў Блішчынскі, але хлопец не глянуў на земляка, — яго пранізала адчуванне, што Іван у смяртэльнай бядзе.

Далейшае адбылося надзвычай хутка і жахліва. Два ці тры аўтаматы з хутара пачалі біць кароткімі імпэтнымі чэргамі. Іван упаў першы раз, перакаціўся ў доле, стрэльнуў у адказ, усхапіўся, пабег і ўпаў зноў.

Нястрымнае жаданне памагчы сябру, які, пэўна, гінуў, падхапіла хлопца з застрэшка. Ён кінуўся ў поле — ногі бухнулі ў спрасаваны снежны ўзгорбак, вецер з-за сцірты злосна рвануў полы шыняля. I тады ззаду злосна азваўся Блішчынскі.

— Стой! Куды? Ці ты здурнеў? Куды цябе гоніць? Цімошкін толькі на імгненне адарваў позірк ад далечы, азірнуўся на гэтага недарэчнага тут між імі Блішчынскага, які ўскочыў пад сціртай. I калі ён зноў, бегучы, зірнуў наперад, Ваня ляжаў на снезе ў некалькіх метрах ад раўчука і, здаецца, не кратаўся.

У Цімошкіна падагнуліся ногі. Спатыкнуўшыся, ён глытнуў нешта тугое і нясцерггаа крыўднае, што падкацілася к горлу, і з дзікай лютасцю зароў на Блішчынскага:

— А ты што?! Зноў? Наперад, сволач! Чуеш? Марш!

Невядома, што ён крычаў яшчэ, толькі збялелы Блішчынскі скамянеў пад застрэшкам і, аберуч трымаючы аўтамат, няўцямна ўтаропіўся ў яго. Цімошкін жа спяшаўся і аж тросся, панішчаны бядой, а ён усё туліўся пад сціртай, баючыся выйсці на снег. Тады хлопец ірвануў рукаятку аўтамата і кінуўся да яго.