«А нам, каб пісаць хоць прыблізную праўду, трэба ж ведаць яе як найбольш, бо ўся яна — таксама не ўся! — прыйдзе значна пазней, тады, калі ўжо яе заслоніць праўда іншая, „больш патрэбная“, не гістарычная, а сучасная зноў жа».

Такі агульны суб'ектыўна-эстэтычны прынцып: імкнуцца як мага глыбей і паўней узнавіць жыццё. Выказаць сваё разуменне яго, разуменне сённяшняе, не баючыся быць да канца шчырым і адкрытым. Ведаць, што чытача, бо і сам чытач даўні, прыдзірлівы і спрактыкаваны, не ашукаеш, што ў творы ён заўсёды бачыць цябе, пісьменніка.

«Чытача не ашукаеш. Калі ты любіш, то любіш па-сапраўднаму, а ненавідзіш таксама на ўсю душу, калі ты ўкладваеш у тое, што пішаш, усё, што маеш найлепшага, калі робіш гэта натуральна, шчыра, без усякай задняй нізкай думкі, — чытач гэта бачыць, ён прымае тваю руку, працягнутую на дружбу.

Наколькі што будзе ў тэксце, наколькі ў падтэксце — гэта ўжо, здаецца, не заўсёды ў нашай уладзе. Але гэта павінна быць, гэтым павінен дыхаць твор, і гэтага не падробіш. Шчырасць — толькі яна будзе відаць, і толькі яна — галоўнае».

Без шчырасці не можа быць праўды. Слова праўды заўсёды слова шчырае. А яно патрабуе ад мастака бязлітаснасці ў самараскрыцці, самавыяўленні. Бо што такое ў канчатковым выніку мастацтва, як не выяўленне індывідуальна-непаўторнага бачання свету, як не выяўленне менавіта сваёй праўды.

Аднойчы Брыль заўважыў:

«Першым у пераліках я не быў ніколі. Але самім сабою — амаль заўсёды. І гэта самае надзейнае, маё». Дададзім: для літаратуры — самае галоўнае. Для чытача — самае цікавае, патрэбнае.

У адной мініяцюры Янка Брыль згадвае, як аднойчы сваё выступленне перад амерыканцамі ён пачаў з прывітання прадстаўнікам іхняй літаратуры, якую любіць, пачынаючы са старонак Бічэр Стоў і Марка Твэна. Потым думае, што такое можа каму-небудзь здацца правінцыйным.

«І можна было б адказаць, што перад абліччам сусвету — а гэта ўжо сучасна — усе мы па-свойму правінцыя».

Пісьменнік нідзе — ні ў сваіх творах, ні ў сваіх выступленнях-разважаннях — ніколі не баіцца быць правінцыйным, нязначным. Можа, нават «не баіцца» — не тое слова. Пра гэта ён проста не думае, бо тое, пра што ён піша, што гаворыць — для яго самае важнае, самае істотнае. Гэта тое, чым ён жыве, што жыве ў ім. Гэта — глыбока асабістае.

Брылёвы разважанні пра мастацтва, пра мастакоўскую шчырасць, аб праўдзе ў творчасці і ў жыцці, пра добрае і дрэннае далёкія ад самамэтнага голага тэарэтызавання, яны пазбаўлены і малой долі эстэцкай гульні. Яны падмацаваны творчасцю, увасоблены ў ёй ды і самі з'яўляюцца непасрэдна мастацкай творчасцю. Гэта чалавечая і мастакоўская пазіцыя. Прычым пазіцыя гэтая на працягу ўсяго творчага шляху пісьменніка прынцыпова нязменная. Яна толькі паглыбляецца, удакладняецца, пашыраецца (дастаткова нагадаць тут хоць бы аповесць «Ніжнія Байдуны»).

Любы творчы прынцып, любая мастацкая пазіцыя — і самі па сабе як тэорыя, і яшчэ ў большай ступені ўвасобленыя ў творах — заўсёды вывяраюцца жыццём: жыццём чалавека, жыццём народа і краіны. Вывяраюцца ўрэшце часам.

Першая кніга Янкі Брыля «Апавяданні» выйшла ў 1946 годзе. Прадмову да кнігі напісаў Кандрат Крапіва. У перыёдыцы творы пачалі з'яўляцца яшчэ раней. Як бачым, больш за 50 гадоў беларускі чытач ведае творы пісьменніка, чытае ўважліва (яны патрабуюць якраз такога чытання), вывучае ў школе, ліцэі, інстытуце і ўніверсітэце, думае над жыццём і літаратурай.

І можна з усёй адказнасцю сцвярджаць, што той чытач, якога пісьменнік займеў на пачатку свайго творчага шляху, і па сённяшні дзень яму не здраджвае. Больш таго, кола чытацкае ўсё пашыраецца і пашыраецца. Нягледзячы ні на якія сацыяльна-палітычныя змены, тым больш на літаратурную і кніжную моду. Такое выпрабаванне часам вытрымліваюць не ўсе. Колькі літаратурных імёнаў, а яшчэ больш твораў, якія ў свой час, нават ужо зусім нядаўна, ну, проста грымелі, раптоўна зніклі. І адчуванне такое, што незваротна. Чаму? Напэўна, не толькі таму, што новыя імёны і новыя творы іх пацяснілі і выцеснілі. Хоць і на гэта забывацца нельга. Сучаснаму чытачу яны аказаліся непатрэбныя па прычыне больш сур'ёзнай — прычыне іх духоўнай недастатковасці для сённяшняга стану грамадства, стану чалавека.

Брыля ж чытаюць, як і чыталі. Чытаюць сур'ёзна, уважліва, чытаюць па патрэбе душы. Чытач не расчараваўся ў ім. Бо ў пісьменніка не было палітычна-кан'юнктурнай мітусні, падладжвання пад непатрабавальны густ чытача, не было і няма спекуляцыі.

Ёсць каштоўнасці эстэтычныя і этычныя, асноватворныя, непераходныя ў жыцці і ў літаратуры: высокая адказнасць за выказанае слова, найдасканалейшае майстэрства, вернасць праўдзе і шчырасць.

Пра што піша Янка Брыль?

Пра вечнага працаўніка, пакутніка і творцу, гаротніка і вечнага шукальніка, простага чалавека. Пра дзяцей ягоных і бацькоў. Пра такі складаны, пакутлівы і гераічны лёс радзімы. Карацей, піша пра тое, што хвалявала нас учора, хвалюе сёння і будзе хваляваць заўтра. Пра тое, што непадуладнае часу, пра тое, на чым, як кажуць, свет стаіць.