Хлапец мяркаваў, што Дзяркач зьмянiўся. Прайшоўшы столькi лiхалецьцяў, - насамперш уцёкi з польскае мабiлiзацыi, пасьля-ж вяртаньне «з таго сьвету» бальшавiцкае вязьнiцы, — гэты дзяцюк быў куды хiтрэйшым i вытрывалым, чымся iншыя, што навокал хат сваiх бiбiкi зьбiвалi. I ўжо калi ён што шчыра гаварыў, варта было слухаць.

— А што ты хочаш з гэным басяком рабiць? Нашто ён табе?

— Пагаварыць зь iм…

— Пра што?

Антось скоса зiрнуў на Янука, быццам хацеў сказаць: замнога знаць будзеш, скора састарэешся.

— Ты знаеш хто мяне ў цюрму пасадзiў?

— Бальшавiкi, хто-ж…

— Колькi iх? Адзiн, тысячы? Хто зь iх?

— Ну дык хто? Лявон?

— Ясна, што ён. Таму-ж i хаваецца, бо мяне баiцца.

— Дык лягчэй пайсьцi й Немцам наказаць, яны яго возьмуць. Ён-жа камунiст…

Антось сарваў колас жыта, расьцёр яго на далонi, узяў пару зярнят у рот i пажваў.

— Ужо налiлiся, цьвярдзеюць, — сказаў. — Думаў я i аб гэтым. Ды пакуль там якi Немiц, я сам хачу гэтай брыдзе ў рашку плюнуць. Дый цi толькi плюнуць! Цi ты знаеш, колька гэты басяк бальшавiцкiмi рукамi нашых людзей зглумiў, каб яго гром ня мiнуў? Гэта нячыстая сiла нi маiць права па нашай дарагой, iм апаскуджанай, зямлi хадзiць, ён на пятлю заслужыў.

Лагодна гойдалася жытняе калосьсе. З другога боку крушнi пырхнула плiска й пачуўся пiск птушанят. Убачыўшы людзей, птушка адляцела, прысела на камень воддаль мяжы.

— Глядзi, во плiска, мусiць тут гняздо, малыя пiшчаць. Адыйдзем, сказаў, устаючы, Антось.

Усталi, пайшлi шырокай мяжой i спынiлiся побач буйнага куста шыпшыны.

— Як ты, Антось, кажаш, што ён нашых людзей глумiў? Ну на цябе данёс, а на каго яшчэ? — пытаўся Янук. Яму яшчэ ня верылася, што Антось, якi так нядаўна, — год назад, прыкладна, — на ўвагу яго ня браў, цяпер гэтак шчыра й адкрыта зь iм гаварыў. Дый пра якiя важныя рэчы!

— Ён-жа, Косьцiк i Павалiцкi Хвёдар, — гэта адна басяцкая банда. А ты-ж ведаеш, што яны пры бальшавiкох рабiлi?

— Ага… А дзе Павальiцкi Хвёдар?

— Нi знаю. Можа з гэтым басяком дзе.

У Антосевым голасе чулася нотка нецярплiвасьцi. Янук перастаў насядаць з пытаньнямi. Здавалася, што Дзяркач i бязь iх раскажа яму ўсё, што патрэбна было ведаць. I запраўды дзяцюк паiнфармаваў Янука, хаця даволi агульна, пра тое, што дзеiлася ў Гацях, што даведаўся ад Кастуся Падгайскага. Асаблiва зацiкавiлi Янука аграномавы мяркаваньнi пра тое, што могуць пачаць рабiць Палякi, каб выкарыстаць для сябе Немцаў i як гэта можа прынесьцi шкоду Беларусам.

— А пра якiх Палякаў Падгайскi гаварыў? — захацеў удакладнiць Янук.

— Ды якiх-жа… Тых, што ў Гацях i ваколiцах асталiся, значыцца падонкаў усякiх, што на нашых людзей нажы войстраць.

— Дык гэта значыць, можа й такiх, што я iх знаю, можа з каторымi ў школу хадзiў?

— Во, а чаму-ж не. Але гэтыя яшчо маладыя. За старэйшымi сачыць трэба.

— Яй-Богу гэта можа быць! — сказаў з нацiскам на апошняе слова Янук.

— Што такое? — спытаў Антось.

— А тое, што Палякi Немцам могуць служыць. Я-ж вiдзiў як гэтыя пшэкi, павыходзiўшы ў Гацях на вулiцу, Немцаў вiталi. Знаеш што, Антось? Наслухаўшыся ў iхнай школе пра iх патрыятызм i проста дзiкую нянавiсьць да Немцаў, нiколi не паверыў-бы, каб ня вiдзiў на свае вочы…

— Дык ты паможаш мне, цi не?

— А што табе памагчы? — хацеў упэўнiцца Янук.

— Гэтага прадажнага юду знайсьцi.

— Скажы мне, чаму сам проста ня пойдзеш да iх у хату й нi папытаеш? Можа ён там сядзiць i цябе жджэць…

Антосеў твар спахмурнеў. Здалося Бахмачу, што гэта той, калiшнi Дзяркач, што зараз-жа, бяз цырымонii, возьме цябе за галёнкуй швырне ўбок. Але Янук памылiўся.

— Ну ты ня сьмейся зь мяне, — мiльганула грымаса на Антосевым, твары. Я ўжо хадзiў. Сказалi, што нiма й нi знаюць дзе ён…

— I ты iм паверыў?

— Ды не. Хлусяць.

Янук уважна глянуў на Антося. Дзяцюк пазiраў на яго бязь хiтрасьцi, як добры сябра цi брат. Хлапец ня сумляваўся, што Антось запраўды патрабаваў ягонае помачы. А калi так, дык як-жа адмовiцца? Ён нагнуўся й сарваў у жыце кветку васiлька. Не сьпяшыў з адказам, абрываў з васiлька пялёсткi. Дзесьцi непадалёк узьляцеў i зазьвiнеў жаўранак

— Што ты хочаш, каб я зрабiў? — зiрнуў Янук Антосю ў вочы. — Дый ты-ж знаеш, што я бацьку мушу на полi памагаць. Дык як з гэтым?

— Ты нi бядуй. Я з бацькам пагавару i яму адраблю, як трэба. У мяне таксама праца на полi чакаiць. Але гэта работа першая. Дзень, два, i мы яго, басяка, зловiм. А тады…

— Што тады?

— Увiдзiш…

Найлепш сачыць Шпунтову гаспадарку было з Гараваткi. Калi чаго ня вiдаць спад дуба Архiпа, можна было няпрыкметна, каб ня трапiць на вока iз Шпунтовае хаты, абыйсьцi навокал на супрацьлеглы канец сугра й адтуль прыглядацца. Янук вось цяпер i мяркаваў, цi не пайсьцi ў той бок паўз пахiлены, шашалем паточаны крыж i знайсьцi iншы назiральны пункт. Адылi, рашыўшы, што «абое — рабое», прадаўжаў сядзець пад Архiпам. Антось прасiў яго, каб спасьцярог i пасьля пераказаў яму пра ўсялякую актыўнасьць вакол Шпунтовае гаспадаркi, няхай сабе, на ягоны погляд, няважную, нязначную, маленькую, дый ня толькi дзеяньнi людзей, але, прыкладам, i сабакi: калi й на каго забрахаў, ля каго ацiраўся, цi навет куды пабег. Антось, вiдаць, мяркаваў, шро сабака можа зрадзiць сховiшча Лявонава.