Моабитские тетради
вернуться

Джалиль Муса Мустафович
Шрифт:
* * *

Моабит дфтрлре

«Татарча язу танучы м бу дфтрне укучы дуска!

Моны язды татарны билгеле шагыйре Муса лил. Аны тарихы болай. Ул 1906 елда туган. Фатиры Казанда м Мскд. Илд и зур шагыйрьлрдн санала. 1 942 елны сугышка килде м сир тште. сирлект кп азаплар чигеп, кырык лемнн калып, ахырында Берлинга китерелде. Берлинда сяси яшерен оешмага катнашуда, совет пропагандасы таратуда гаеплнеп кулга алынды, трмг ябылды. Блки, аны лем засына хкем итрлр. Ул лр. аны сирлект м тоткынлыкта язган 115 шигыре бар. Ул шулар чен кайгыра. Шуны чен 115 не 60 ын гына булса да кчереп калдырырга тырышты. гр бу китап кулыа тшс, шигырьлрне яхшылап, дикъкать белн акка кчер, сакла м сугыштан со, Казанга хбр итеп, лгн татар халык шагыйрене шигырьлре итеп дньяга чыгар. Минем васыятем шул!

Муса лил. 1943, декабрь». (Беренче «Моабит дфтре» ннн)
* * *

«Бу тпт – 33 шигырь.

сирлект м тоткынлыкта – 1942.IX–1943.XI арасында язганнарым – 125 шигырь м поэма. Лкин кая языйм? – зем белн берг ллр.

М. лил». (Икенче «Моабит дфтре» ннн)

Кыз ыры

Мин озаттым аны сугышка,Йргемне снмс кояшын.Мин озаттым аны сугышка,Мхббтем булсын юлдашы.Авыр булды аннан аерылу,Ни йтс д кел кел шул!Авыр булды миа аерылу,Рхт булыр кайткач креш!Артык аа барлык блктнМинем аны сеп сагынуым,Артык миа барлык блктнБатырлыгы белн саулыгы.Июнь, 1942

Хат (ыр)

1

Сугыштан тынган арада,Калмне манып карага,Хат язар идем сезг.Их, кызлар, уган сееллр,Хат язар идем сезг.Сез кушып ырга хатымны,Телг алсагыз атымныУрамда, егезд.Их, кызлар, уган сееллр,Урамда, егезд.

2

Без дошманны илдн куып,Оясын кл итми торып,йг кайтачак тгел.Их, кызлар, уган сееллр,йг кайтачак тгел.Кайтмасак та яныгызга,Без булсак ырларыгызда,Шатланыр иде кел.Их, кызлар, уган сееллр,Шатланыр иде кел.

3

Без булсак илне теленд,Дрт с безне келд,Кч арта белклрд.Их, кызлар, уган сееллр,Кч арта белклрд.Ирешербез тиз телкк,Без булсак сезне йркт,Сез безне йрклрд.Их, кызлар, уган сееллр,Сез безне йрклрд.Июнь (?), 1942

Кичер, илем!

Кичер мине, илем, сине бекИсеме белн килеп сугышка,Данлы лем белн кмалмадымБу тнемне согы сулышта.Юк, мин сине тузан бртегедйСансыз гомрем чен сатмадым.Волхов шаит: изге сугыш антынСо чиккч керсез сакладым.Мин курыкмадым стн ягыр тслеЯуганда да туплар, ядрлр,Каушамадым кан м лек белнТулганда да тир-йлнм.Алда, артта, уда м сулымдаКиселс д юлым; ккргемЯраланып канга тренс д,Кчсезлнеп, мин яшь ткмдем.Мин алдымда крдем шыр сяктнКотылгысыз лем шлсен.Кил син миа, лем, бары гомремКоллык белн тгллнмсен!Мин тгелме дуска хат язучы,«Борчылма, – дип, – тормыш юлдашым,Согы тамчы каным тамса тамсын,Тик антыма таплар кунмасын!»Мин тгелме шигырь утым белнАнт итче канлы сугышта?«лемг, – дип, – ачы нфрт белнЕлмаермын согы сулышта».«Со чикт, – дип, – сине мхббтеиелйтер лем газабын,Илемне м сине сюемнеКаным белн ирг язармын».«Тыныч булыр йокы, тормышымныБирсм, – диеп, – туган ил чен».Ышан, илем, шушы ант сугардыЙргемне согы тибешен!Язмыш клде, лем, кагылмыйча,тте яннан, минем тирлп.Нишлим, нишлим, согы минутымдаПистолетым итте хыянт!Чаян чага зен согы чикт,Бркет ярдан тбн ташлана.Мин со бркет тгел идеммени,Баш иярг шуннан башкага!Ышан, илем, шундый бркет идемМин д согы минут килгнд,зер идем, мгърур канат еп,Ташланырга ярдан тбнг.Нишлим, сугыш дустым-пистолетымСогы сздн кинт баш тартты.Богау салды дошман кулларымам хурлыклы юлдан атлатты.Тоткынлыкта хзер мин… р кннеКн чыгышын комсыз кзтм.Шигырь булып чыга ч ялкыныЯраланган лачын йрктн.Кн чыгышы дуслар кулындагыБайрак булып кн д кызара.Белмисез л, дуслар, тоткын келКкрктге рхттн тгел,Канлы чтн шулай кыза ла!Тик бер мит: кара август тнеИлтер мине шунда итклп.стен килер тбн сирлеккч м илг керсез мхббт.Тик бер мит, дуслар: сезне сафтаТабар согы крш телген.Яраланган, лкин тар коллыккаБаш имгн керсез йргем.Июль, 1942

Яулык

Аерылганда, миа йрк дустымБлк итте ефк яулыгын;Мин ярама яптым ул яулыкны,Басар чен агышын канымны.Кан табыннан куе кызыл тстЯулык минем йрк турында,Сйли миа аны ылы назым ялкынлы сюе турында.Мин чикмдем, дускай, бер карыш та,Батырларча алга атладым.Яулык шаит: сине м илемнеЙрк каным белн сакладым.Июль, 1942

Ирек

Кая гына башым куйсам да,Кайгы талый йрк итемне.Кич ятсам да, ирт торсам да,лл нрсм итми шикелле.Аяк-кулым бтен бтенен,Буй-сынны да сизмим кимлеген,Бар нрсм д ит итен,итми бары иркем – хрлегем.зем телп йртер булмагач,Юк аягым минем, юк кулым.Нрс со ул, иркем булмагач,Бар булуым белн юклыгым.Атам-анам юкта, илемд,йтегез, мин ятим идемме?Мин югалттым дошман ирендАнамнан да якын илемне.Мин кол монда, йортсыз-ирексез,Ирексез м илсез – мин ксез.Атам-анам булган булса да,Булыр иде урным бусага.Булыр идем аман мин ятим,Тик таланган этлр миа ти.Алтын иркем, азат тормышым,Кая очты киек кош булып?Ник очмады согы сулышымШунда берг, сиа кушылып?Белдем микн ирек кадеренХр чагында, дуслар, элек мин?Татып авыр коллык берен,Инде белдем тмен ирекне!Шатландырса язмыш келне,Кавыштырып ирек-сердшк,Багышлармын калган гомернеИрек чен изге кршк.Июль, 1942

Тик булса иде ирек (ыр)

1

Карлыгач булса идем,Канат кагынса идем,Ж,идгн йолдыз батканда,Чулпан йолдыз калыкканда,Туган илем, якты ем,Очып сиа кайтыр идем,Сызылып танар атканда.

2

Й булсам алтын балык,Ак дулкыннарын кагып,Ярсып дрья акканда,Ташып ярдан ашканда,Та смбелем, нечк билем,Йзеп сиа кайтыр идем,Клне томан япканда.

3

Булсам итез аргамак,Кмеш ялымны тарап,Та иллре искнд,лнг чык тшкнд,Чулпан кызым, та йолдызым,Чабып сиа кайтыр идем,Гллр хуш ис сипкнд.

4

Юк, барсыннан да элек,Тик булса иде ирек,Кылчым булса кынымда,Карабиным кулымда,Сине саклап, туган ирем,Мин ирлрч лр идемДанлы сугыш кырында.1942