Гi дэ Мапасан
Два сябры
Пераклад: Змiцер Колас
Абложаны, згаладалы Парыж хрыпеў i задыхаўся. На дахах амаль зусiм не стала вераб'ёў, памыйныя рыштокi апусцелi. Людзi елi ўсё, што траплялася.
Ясным студзеньскiм ранкам Марысо, гадзiннiкавы майстар па прафесii i бяздзейны гультай па збегу абставiн, сумна цягнуўся па бульвары, сунуўшы рукi ў кiшэнi нагавiц i прыслухоўваючыся да бурчання ў пустым жываце. Раптам ён спынiўся перад другiм такiм самым разявакам. Гэта быў яго былы прыяцель Саваж, з якiм Марысо пазнаёмiўся на беразе ракi.
Да вайны кожную нядзелю Марысо на золку выходзiў з хаты з бамбукавай вудай i бляшаным кашом за спiнай. Ён сядаў у цягнiк, якi вёз яго ў бок Аржантэля, сыходзiў у Калёмбе i пешкi iшоў да вострава Марант. Ледзь паспеўшы дабрацца да гэтак жаданых мясцiн, ён увесь аддаваўся ловам i вудзiў да позняга вечара.
Кожную нядзелю ён сустракаў там маленькага вясёлага таўстуна Саважа, галантарэйнiка з вулiцы Нотр-Дам-дэ-Лярэт, якi быў таксама заўзяты рыбак. З вудамi ў руцэ, звесiўшы ногi над вадой, яны часта да паўдня сядзелi побач каля ракi i, дзякуючы гэтаму, хутка пасябравалi.
Часам цэлымi днямi яны маўчалi. Iншы раз i гаманiлi, бывала, але i без слоў яны добра разумелi адзiн аднаго, бо мелi аднолькавы густ i ва ўсiм падобныя пачуццi.
Вясеннiм ранкам, гадзiне а дзесятай, калi памаладзелае румянае сонца развешвала над прыцiхлай ракой празрыстую смугу i сагравала спiны зацятых рыбакоў ужо забытым мяккiм цяплом, Марысо часам казаў свайму суседу:
– Якое хараство.
I Саваж пагаджаўся:
– Лепш i не бывае.
I гэтага iм хапала для ўзаемнага паразумення i павагi.
А восеньскiм надвячоркам, калi крывавае на захадзе неба залiвала пурпурам раку, у якой адбiвалiся пунсовыя абрысы воблакаў, запальвала далягляд, асвятляла вогненнымi барвамi абодвух сяброў i залацiла ўжо парудзелае лiсце, якое зябка дрыжала на дрэвах у прадчуваннi зiмы, Саваж, усмiхаючыся, пазiраў на Марысо i мармытаў:
– Любата.
I зачараваны Марысо, не зводзячы вачэй з паплаўка, адказваў:
– Гэта лепш, як сядзець на бульвары, га?
Сустрэўшыся цяпер, у такiх незвычайных абставiнах, яны былi вельмi ўсхваляваныя i моцна пацiснулi адзiн аднаму рукi. Саваж глыбока ўздыхнуў i сказаў:
– Вось як яно ўсё павярнулася.
Марысо панура прастагнаў:
– А надвор'е якое! Першы пагодны дзянёк сёлета.
Неба i сапраўды свяцiлася празрыстым блакiтам.
Яны моўчкi пайшлi па бульвары, кожны сумна думаючы пра сваё. Раптам Марысо сказаў:
– А як мы рыбку вудзiлi, га? Прыемна ўспомнiць!
Саваж уздыхнуў:
– Калi цяпер гэта будзе?
Яны зайшлi ў невялiчкую кавярню, выпiлi па чарцы абсенту i потым зноў пабрылi па тратуары.
Марысо нечакана спынiўся:
– Можа, яшчэ па чарцы, га?
Саваж згадзiўся:
– Не пярэчу.
Яны зайшлi ў другi шынок.
Выйшлi яны адтуль на добрым падпiтку, з ужо затлумленымi галовамi, як яно часта бывае, калi цяпнеш нiчога не еўшы. На дварэ было цёпла. Ласкавы ветрык казытаў iм твары.
На свежым паветры Саваж канчаткова сп'янеў i, спынiўшыся, прапанаваў:
– А што, каб туды з'ездзiць?
– Куды гэта?
– Ну ў рыбу, вядома.
– А куды?
– Ды на наш востраў. Французскiя аванпасты цяпер каля Калёмба. А палкоўнiк Дзюмулен - мой знаёмы, нас прапусцяць.
Марысо аж затрымцеў ад прыемнага прадчування.
– Дамовiлiся! Я згодзен.
I яны разышлiся па хатах, каб сабраць свой рыштунак.
Праз гадзiну сябры ўжо iшлi поплеч па гасцiнцы. Неўзабаве яны дабралiся да вiлы, якую займаў палкоўнiк. Яны расказалi яму сваю просьбу, i ён, усмiхнуўшыся, згадзiўся задаволiць iх дзiвотную выдумку. Атрымаўшы пропуск, сябры рушылi далей.
Хутка яны мiнулi аванпасты, прайшлi праз апусцелыя Каломбы i апынулiся на краi невялiкiх вiнаграднiкаў, якiя спускалiся да Сены. Было каля адзiнаццацi гадзiн.
На другiм беразе вёска Аржантэль, здавалася, вымерла. Над усiм наваколлем панавалi два ўзгоркi, Аржэмон i Сануа. Шырокая раўнiна, якая распасцiралася да самага Нантэра, была бязлюдная, зусiм бязлюдная, на яе шэрай зямлi вiднелiся адно голыя вiшнi.
Саваж паказаў пальцам на вяршынi ўзгоркаў i цiха шапнуў:
– Там прусакi!
I два сябры застылi, з трывогай пазiраючы на пустэльны абшар.
"Прусакi!" Яны iх нiколi не бачылi, але вось ужо некалькi месяцаў адчувалi, як гэты нябачны i ўсемагутны вораг душыць Парыж, руйнуе Францыю, рабуе, гвалтуе i морыць голадам яе жыхароў. I нейкi нечалавечы, незразумелы жах мяшаўся ў iх з нянавiсцю да гэтага невядомага i непераможнага народа.