– Аны у?уурум биллибэт. О?ом миигин ?йд??-са- ныы сылдьар буол… – б?т?н, куола?а титирэстээн са?атыттан маппыта.

К???н. Биир ха?ы?наах сарсыарда, Ньукулай (аны кини улахан, Ньукулайын эрэ билинэр) ар?аа тыа?а саатынан ытан к?р? та?ыста. К?рд???нэ, арай, куобах манан с??рэн аа?ар, итинэн бы?а к?т?н аа?ар. ?стэ ииттэ-ииттэ ытыалаан к?рд? да, биир да куобах табыллыбыт бы?ыыта к?ст?бэтэ. Ньуккуу улахан санаа?а т??эн, саатыгар ?й?н?н олордо. Абаланан да хайыай? Дьиэтигэр т?нн?р санаалаах туран и?эн, эмискэ ?й?гэр «до- руобунньугу тэрэпиискэ?э суулаан баран ыттахха, ордук ?л?р?мт?? буолар ???» диэн с?бэлээбиттэрэ ?й?гэр охсулунна. Оннук о?осто охсон ытыалаабыта, дьэ до- ?оор, куоба?а бу сырыыга тула холоруктуу сылдьар буолла, онтун соро?ун у?ун со?ус ма?ынан баска охсон эбиилэ?эн мадьыктаста. Оннук уончата ытан, биэс куоба?ы ?л?р?н, сэниэтэ эстэн, дьиэтигэр нэ?иилэ со?он а?албытын чугастаа?ы ыаллара к?р?н олус ымсыырдылар.

Онтон ыла т??лбэтин дьоно-сэргэтэ Ньукулайы тарбахха баттанар ?т?? булчуттары кытта тэ??э ааттыыр буолбуттара.

Куому – с?рдээх киэ? алаас. Кини киэ?, к?н? аларын ки?и эрэ таптыы к?р?р. Бааса уол а?атын кытта хас да к???нэн эргимтэлээх хаачча?ы к?р?р-бэрийэр ?лэлээхтэр. Куому эмиэ ол хааччах и?игэр баар. На?аар – бостуук. Кини уолун бэйэтин кытта илдьэ сылдьыбыта ???с сайыныгар барда. Кинилэр хас да алаа?ы, хас эмит д??дэни эргийэн икки с??с субан с????н? к?р?лл?р-истэллэр. А?ата уолун атыгар мэ?эстэн тэ?инэн илдьэ сылдьар. Бааса уол тугу барытын дэбигис ылынан и?эринэн дьонун ??рдэр. Со?отох о?о диэбэттэр, букатын кыратыттан улахан ки?илии кэпсэтэллэр-ипсэтэллэр. Хааччахтара алдьаммытын атынан к?н аайы кэрийэ сылдьан абырахтыыллар. Сорох сиринэн боотулу, сорох сиринэн то?о?о к?р??н? са?ардан биэрэллэр. Дьэ, уол к?р?? то?о?отун анньарга ийэ-хара к?л???нэ тохтор, олус ыарыр?атар ?лэтэ. А?ата инчэ?эй титириги бы?ан у?уктууругар илии-атах буолар, сири дь?л? ??тт??ргэ а?атыттан хаалбат буола сатаан тиритэр, к?л???нэ муннун т?б?т?гэр бытыгырыырын ырбаахытын сиэ?инэн соттон ньуххайданар. Аны ???эттэн с??рэр к?л???н хара?ын а?ытар уонна барыта силбэ?эн этэ биир кэлим уу буолар. А?ата уолун к?р?-к?р?, к?лэрин биллэримээри:

– Чэ эрэ, до?оор, хайдах буолуохтаа?ый, уол о?ото – б?т?с бэрдэ?

Киэ?э аайы арыылаах лэппиэскэни мэтийэ олорон, к?р??лэрин хаачча?а ханан алдьаммытын, ханан то?о к?т?? баарын, Ма?ааччыйа дуу, Ураанай дуу тахсыбыттарын т?тт?р? киллэрбиттэрин эбэтэр олус у?уннук ханнык с????н? к?рд??б?ттэрин ийэтигэр кэпсиир. Уутугар-хаарыгар киирэн хаалла?ына лэппиэскэтин да ту?унан умна бы?ыытыйара. Арай биирдэ Бааса уол та?ырдьаттан киирэн:

– Ийээ, то?о ити бала?аннар кураанах туралларый?

– Ээ, тоойуом, урут, НЭП са?ана к?ннээн олорбут кэмнэртэн хаалбыт. Урут манна ыанар ынах да элбэ?э, дьон да элбэ?э. Билигин би?иги эрэ бу субан с????н? к?р?б?т. Улааттаххына барытын билиэ?. Чэ, олоруо? дуо, абыр?аллаа. К???н о?ох отторго туттуохпут, – ийэтэ т?ргэнник дьа?айда.

Бааса уол аны ити ту?унан ыйытыа суохтаа?ын сэрэйдэ. Кини а?атын кытта оттуу барарыттан олус ??рэр. Уолчаан хаамта?ына долгулдьуйар от хайдах эрэ, тугу эрэ этэр курдук. Оттон а?ата от охсон ку?уйда?ына, «эн, эн, о?ус. Эн, эн, хомуй» диирдии хотуура к??скэ-к??скэ сур-сур тыа?ыыр. Бааса уол кырачаан хотуурун илиитигэр ылла?ына, улахан ки?илии сананар.

Бааса т??л?гэр бугул быы?ыгар т?к?н?йэ оонньуу сылдьан эмискэ у?укта биэрдэ, к?н уотуттан хара?а саатта. Бала?ан и?э ып-ыраас, атырдьах ыйын ортото сайы??ылыы сандаарбыт. А?ата кинини у?угуннарбакка эрэ отугар барбытыттан хомойдо.

– А?а? эйигин сынньаннын диэн хаалларда. ?ч?гэйдик а?аа уонна абыр?алла хомуйаар, – ийэтэ к??рчэхтээх лэппиэскэни иннигэр уурда.

Уол «ол абыр?алы хомуйар диэн ?лэ ??? дуо, окко да?аны мэниктии, оонньуу таарыйа курдук сылдьыам этэ, к?р?? тутардаа?ар бэтэрээнэн ээ» диэн саныы-саныы оргууй а?ыы олордо. Ол эрэн у?уннук утуйбута эмиэ да бэрт эбит. Хайдах эрэ улааппыкка, ?сс? эбии сэниэлэммиккэ дылы буолбут.

А?аан б?тэн та?ырдьа та?ыста, олбуору быы?ынан с?р сымсатык н???? т?стэ, ата?ын тилэ?э д??дэ диэки хараара турда. Отучча миэтэрэни ки?илиэ дуо, кыра д??дэтигэр тиийэн тула ?тт?н к?р?ннэ, дьоно аах бу д??дэ?э ыыппат этилэр. Ол да и?ин т?б?т?гэр бастаан манна с??рэн кэлэр санаа киирбитэ! Арай, к?рб?т?н бэйэтэ итэ?эйбэтэ. Онно чыккымай кус о?олорун киллэрбит эбит. Ол аата манна сайылаабыттар. Уолбут отунан-ма?ынан тамныа, аймаан кэби?иэ диэн ийэтэ аах кистээн кэбиспиттэрин сэрэйдэ. Кус о?олоро к??х дабыдал буолан к?пп?ттэр. Бааса уол кус о?олорун маннык бииргэ, оргууй наскылдьы?а устан, ууга кынаттарын саратан, умса то?хо?ноон дьикти хамсаныылары о?ороллорун са?а к?рд?. Д??дэ кытыытынан эргийэ сылдьан ма?ынан тамнаан к?т?тэлээн к?рд?. Ийэлэрэ уолтан биэс-алта хаамыылаах сиргэ ууну та?ыйа-та?ыйа т?тт?р?-таары уста сылдьар. Бааса уол кус о?олорун к?м?ск??р?н т??? да биллэр, эр хаана у?уктан ис-и?иттэн бултуох санаата киирдэ. ?р толкуйдуу барбата, бала?анын диэки ыстанна. Дьиэ?э киирээт а?атын уон алталаах саатыгар хара?а хатанна. ?р? к??рб?тэ ааспакка, а?ылаабытыттан б?т??хтэс буолбут куола?ынан ийэтиттэн сааны к?рд??т?. Ийэтэ ылан биэрдэ:

– Ээ, бу барахсаны. Кыайыа? суо?а, ыарахана да бэрт. Аны хайдах ыта?ын бу манан? – ийэтэ т??? да итинник эттэр, то?о эрэ уолугар сааны туттаран кэбистэ. Бааса уол саатын икки илиитинэн нэ?иилэ к?т???н д??дэтигэр киирдэ. Долгуйуутуттан с?рэ?э биир кэм эппэ?нэс, тарба?ым салыбырыа диэн бэйэтин уоскутуна сатыыр. Саатын дул?а ?рд?гэр ууран, умса т??э сытан кы?ыыр. Ку?а т?тт?р?-таары уста сылдьар. Бааса уол сыалыгар кыайан киллэрбэт. А?атын ?т?ктэн кы?найар. У?а хара?ын эрэ бы?а симэр, ха?а?ын т?р?т симпэт. И?нэри т??э-т??э сыалын а?аар хара?ар буллара сатыыр. Муннун сыыгынас тыа?а улам аччаан, этэ-сиинэ ты?ыырга дылы буолла, санаатыгар тулатынаа?ы от-мас барыта кини хамсаныытын кэтиир курдук. Ол аайы Бааса уол ку?у табар ба?ата эбии к????рэр. Онтон, аны хайдах эрэ ха?ас хара?ын симээт, ту?аайбыта буолаат, саатын чыыбы?ын тардан кэбистэ! Кус Бааса уол иннигэр тиэ- рэ та?ылла т?стэ. Уол ку?ун ууттан илибирэтэн та?аарда уонна ?р? к?т?хп?т?нэн ийэтигэр с??рдэ. ??р??тэ диэн олус, с?п буола-буола ойуоккалаан, ыста?алаан ылар. Арай, саатын д??дэ кытыытыгар умнан кэбиспитин, ийэтигэр кэпсии туран, ?йд??н кэллэ уонна эмиэ т?тт?р? с??рэ турда!

Бу к?н Бааса уол ийэтэ сыллаабытын олус уратытык ылынна. Киэ?э дьиэлээхтэр сандалы тула олорон кини ма?найгы булдун амсайдылар.

– О?ом бастакы булдугар лапсам да табылынна, – ийэтэ чугуунтан миини ба?а туран а?аларыгар кэпсээтэ.

Биирдэ На?аар куска уолун илдьэ барда. Бэйэтэ былыргы кэтириинискэй доруоптаах, уолугар анаан уон алталаах саатын атыгар т?рг??лэнэн илдьэ сылдьар. Биир д??дэ?э кус б??? олорор. На?аар куска ??мэн баран т?тт?р? та?ыста. Уолугар саатын туттарда, Бааса уол, анал саалаах ки?и бы?ыытынан, сэрэнэ-сэрэнэ ??мэн киирдэ. Арай к?л?ччэ кытыытыгар охтубут маска биир кус т?б?т?н кынатын анныгар уган баран утуйа олорор эбит. Уол хайдах эрэ ууну чалымнатан тыа?атан ылбытыгар кус ?р? ч?рб??н?? т?стэ. Бааса уол онно к?рд???нэ, к?????? боро? кустартан атын, тэллэ?эр тумустаах, кы?ыллы?ы кугас т???э аллара т??эн истэ?ин аайы сырдаан, ма?хайан и?эр, аны ата?а кы?ыл кус эбит. Кини бу кэрэ ку?у ис-и?иттэн а?ынна, барыта к?р??х бэтэрээ ?тт?гэр буолла да, кус «сырк» гына к?т?н хаалла. Ыппата?ыттан хомойбут бы?ыыта к?ст?бэт, а?атыгар сирэйдиин-харахтыын уларыйан та?ыста.

– А?аа, мин билбэт ку?ум. На?аа ?ч?гэй дь???ннээх.

– Халба диэн, кырдьык, к?????? кустартан к?ст??тэ уратылаах.

На?аар уола а?аар кырыытыттан ытар, ?л?р?р-???р?р санаата суо?ун би?ирээтэ: о?о-о?о курдук кыраттан да ??рэр, са?аны сэргиир уйан с?рэ?э айыл?а кэрэтиниин алты?ар бу кэмин у?атыан ба?арда.

Бааса уол аны, а?атын с?бэтинэн, ытын быалаан баран сиэтэ сылдьан кус о?отун туттарар буолла. Мохсо?ол да иччитин тылын с?рдээ?ин истэр. Д??дэ кытыла хайыта баран, дь?лл?н т??эн биир тэ?э суох. Сыыра б?т?нн?? о?хой, хайа?ас б???, онно саспыттары Мохсо?ол муннунан илдьи анньар, ону Бааса хомуйар. Ытын сиэтэ сылдьар, букатын ыыппат.