Кинигэ?э Саха сирин араас муннуктарыгар тахсыбыт дьулаан т?бэлтэлэр та?ыллан киирдилэр. Хомуурунньук норуот тылынан уус-уран айымньытын кытта ыкса сибээстээх "Т?гэх т??лбэ т?бэлтэлэрэ" уонна куорат олохтоохторугар киэ?ник тар?аммыт араас кэпсээннэргэ оло?урбут "Куорат сир кэпсээннэриттэн" диэн икки т???мэхтэн турар.
Аа?ааччы киэ? эйгэтигэр ананар.
Т?ГЭХ Т??ЛБЭ Т?БЭЛТЭЛЭРЭ
Кутталлаах уму?ах
Бу т?бэлтэ ааспыт ?йэ а?ыс уонус сылларыгар Ньурба?а буолбут дииллэрэ. Биир ?т?? к?н к??гэйэр к?н?гэр сылдьар эдэркээн Балыарый уол дэриэбинэттэн тэйиччи со?ус сиргэ бултуу диэн барбыта. Ол баран, кэпсэтии бы?ыытынан, уруккуттан билсэр уолун ??тээнигэр тиийбит. Дьиэлээх уол эппитинэн, ??тээн уму?а?ар ?сс? ха?аас арыгы баар буолуохтаах. Айыл?а?а тахсан, к???л салгынынан сайа тыынар ?т?? т?гэн тосхойбучча, Балыарый, с?ргэтэ к?т???ллэн, уот оттунан, ас тардынан барар. А?а-??лэ бэлэм буолан, остуолга олорон к?рд???нэ, туох эрэ тиийбэт, итэ?эс курдуга. «Ээ, били а?ым итэ?эс эбит дии», – дии санаат, маа?ын дьиэлээх уол эппитин санаан, ??тээн бадыбаалыгар т??эргэ сананан, ойон турар.
Аллара киирэр ааны булан, т??эн и?эн, туохтан эрэ и?нэн, чыпчылыйыах т?гэнигэр уму?ах т?гэ?эр биирдэ баар буолан хаалар. Саатар аана сабыллан хаалан, ытыс та?ынар ыас хара?а им балай буола т??эр. Балыарый, ойон туран, кыратык сахсына-тэбэнэ т??ээт, ыстаанын сиэбиттэн испиискэ ылан уматтан, «абыраллаах» а?ын булар, ону кытта, испиискэтэ умуллан хаалар, ол да буоллар, элэс к?р?н хаалбытынан муннукка туох эрэ м????чч?ккэ майгынныыр, ?сс? хайдах эрэ хамсыырга дылы турар курдуга. Уол иккистээн испиискэтин уматтыбыта, арай, до?оор, били м????чч?гэ дьахтар бы?ыытын ылынан, улааттар улаатан барбыт, уол, дэлби уолуйан хаалан, биир сиргэ хам хара?аламмыт курдук туран хаалар. Дьэ, онто отой да?аны дьахтар буолбатах, уп-у?ун ма?хайбыт баттахтаах кырдьа?ас эмээхсин эбит.
Балыарый, к?рб?т?н итэ?эйбэккэ, с?рэ?э айа?ынан тахса сы?ан, эргиллэ биэрээт, тахсар ааны былдьаспыт. Испиискэ умулларыгар к?рд???нэ, эмээхсин уол диэки сы?арыйан и?эр курдуга…
Ата?ын иминэн ?ктэл устун ???э дабайан, ??тээ??э киирэр. Киирээт да, т?ргэн ?л?гэрдик хомуна охсон, т??ннэри дьиэлиир.
Бу т?бэлтэни итэ?эйиэ суо?а, бостуой к?л??гэ барыам диэн, дьиэлээх уолга кэпсээбэккэ сананар, ол да буоллар, биир ый ааспытын кэннэ, иккиэн бииргэ т?бэ?эн бултуу сырыттахтарына, ол кутталлаах т?гэни барытын ыраас мууска ууран биэрэн, дуу?атын чэпчэтэр. Онуоха ол ??тээн ха?аайына уол отой да со?уйбатах, ?сс? маннык диэн кэпсиир: «Билигин ити бултуурга тохтуур ??тээн буолан турар дьиэ?э урут т?р?пп?ттэриниин бары бииргэ олорбут дьиэлэрэ эбит. О?о сылдьан, дьиэ уму?а?ар т??эн до?отторун кытта оонньуур идэлээ?ин кэпсиир. Биирдэ то?о эрэ т??н киирбиттэр, онно Балыарый кэпсээбит ынырык эмээхсинин к?рб?т. Онно баар о?олор ?л? куттанан ??г?-ха?ыы б??? буолбуттарыгар утуйа сытар ийэлээх а?ата у?уктан кэлбиттэр уонна кинилэр эмиэ эмээхсини илэ харахтарынан к?рб?ттэр. Кырдьа?ас муус ма?ан у?ун батта?а хара?ар саба т??э сылдьар эбит, ки?и иилэн ылбатынан эгэлгэтэ и?иллибэт туох эрэ дор?ооннору та?ааран, са?ара сатыыра ???. Улахан дьон уолларын уонна кини до?отторун харбаан ылан, ???э тахсаннар, бу алдьархайдаах дьиэлэриттэн куоппуттар. Кэлин олохтоох дьонтон истэн билбиттэрэ, ити дьиэ т?р?т олохтоохторун эбэлэрэ т?б?т?нэн ыалдьаахтаабыт эбит. К?н? бы?а ха?ыытаан, са?ыгыраччы к?лэн, ?сс? арыт букатын да?аны та?а?ын-сабын устан кэби?эр идэлэнэн, дьонун-сэргэтин тулуйар кыахтарыттан та?ааран, эбэлэрин ити уму?ах и?игэр олохтообуттар. Эмээхсин эрэйдээх никсик сыттаах, хара?а уму?ах сир салгыныттан сыыстаран ?р буолаахтаабатах, сотору ?л??хт??б?т эбит…»
Дьэ ити курдук Балыарый до?орун дьоно дьиэни атыылаабатахтар, хам-хаадьаа сылдьар, булчуттар тохтуур ??тээн дьиэлэрэ буолбут эбит. Эмээхсин ту?унан умнулла бы?ыытыйбытын кэннэ, бу Балыарый илэ к?р?н, ити эргин сирдэргэ дьулаан сурах хос тар?аммыт. Дьиэ билигин да турар сурахтаа?а, ол эрэн аллара т??эр кирилиэ?ин к?т?рэн, уму?а?ы суох гыммыттар.
Илэ к?ст??
Бу т?бэлтэ ааспыт ?йэ сэттэ уонус сылларыгар Таатта?а буолбут эбит. Би?иги Ытык К??лгэ, оройуон киинигэр олорорбут, онно дойдубар Уолба?а бараары гынабын диэн аймахпыт Сэрэппиин киирэн, бэлисипиэт уларсыбыта. Оччолорго били??и курдук элбэх массыына суо?а, эгэ чаа?ынай к?л? кэлиэ дуо, кытайдар курдук, дьон-сэргэ, кырдьа?а?ыттан-эдэриттэн тутулуга суох, бары кэриэтэ бэлисипиэти миинэллэрэ. Би?иги ол кэм?э икки бэлисипиэттээх этибит, дьонум Сэрэппии??э «Уралбытын» уларсыбыттара.
Уолба Ытык К??лтэн хоту диэки отут ?с килэмиэтир тэйиччитэ. Ол са?ана били??и улахан айан суола суо?а, б????лэккэ киирэр суол икки алаа?ы туораан аа?ара. Бастакы алаас ???й алаа?а диэн. Алааска илин диэки хайысханан киириллэрэ, онтон аллара диэки т??эн, хоту ?тт?нэн ар?аа тахсан, ч?к? со?ус ки?и у?уо?унан ойуурга киирэн, н???? алааска т???ллэрэ.
Сэрэппиин киэ?элик, к?н киирэн эрдэ?инэ, ити алааска тиийэн кэлбит. Ки?и у?уо?ун аттынан айаннаан и?эн к?рд???нэ, арай биир дьахтар, киниэхэ к?хс?нэн буолан, батта?ын тараана олорор эбит. Сэрэппиин туох дьиибэ дьахтара куттаммакка, ки?и у?уо?ар кэлэн батта?ын тараана олордо?ой диэн м???ттэ саныыр. Арыый ???э тахсан эргиллэн к?рб?тэ, бэрт соторутаа?ыта ку?а?аннык ?лб?т Киристиинэ диэн эдэр дьахтар эбит. Сэрэппиин дьиэтигэр, бы?а холоон ?с килэмиэтир курдук сири, хайдах тиийбитин да ?йд??б?кк? хаалбыт. Олус куттанан, уолуйан с?рэ?э ыалдьан ?л? сыспытын ?р???йб?ттэрэ.
Бу кэнниттэн бокуонньук илэ сылдьан бар дьонун куттаабыта, ол сайын дьон-сэргэ киэ?э та?ырдьа тахсалларыттан саллар буолбуттара. Киристиинэ к?м?лл?б?т сирин ту?аайыытынан дьо?ус холорук кэлэн, олорбут дьиэтин хайысхатынан с?тэрэ. Кини дьиэтигэр со?отох о?онньор олорбута, ол эрээри бокуонньук т??н ахсын кэлэн дьиэтиттэн холдьохсоруттан, кутталыттан ол дьиэттэн к?сп?т. Ол сайын мин Уолба?а сайылыы сылдьарым, эбэм уулусса?а мээнэ оонньото та?аарбата. Киристиинэни ынахтарын хомуйа сылдьар дь??гэтэ к?рс? т?сп?т?н ту?унан кэпсэл баара. Ол кэнниттэн ол дьахтар барахсан у?уннук балыы?а?а сыппыта.
?сс? дьиктитэ диэн, та?а?ас тиэйэн а?албыт нуучча суоппардара дьахтары к?р?лл?р?н ту?унан кэпсииллэрэ. Арай, айаннаан истэхтэринэ, ки?и у?уо?ар эдэр дьахтар батта?ын тараана олорор ???. Ону к?р?н туох буолбут дьахтарый, куттаммакка ки?и у?уо?ар тахсан батта?ын тараана олорор диэн с???нн?р, олохтоохтортон ыйыталаспыттарын ту?унан кэпсииллэрэ.
Ити курдук дьон-сэргэ санаата айманан, олус куттанан олорбуппут. Эбэм оло?у олорбут, саастаах ки?и сиэринэн м???ттэрин ?йд??б?н: «Бэйэтин дьа?аммыт ки?ини дьону кытта биир сиргэ к?мп?ттэрэ итинник буолла, ?сс? сулустаан, былаахтаан буолан», – диирэ. Былыр ?б?гэ сиэринэн итинник т?бэлтэ?э ки?ини умса к?м?лл?р? ???.
К?н-дьыл баран испитэ, кы?ын аа?ан, саас буолбута.
Сэрэппиин а?ата Тэрэнтэй диэн кырдьа?ас хомуньуус хорсун санааны ылынан, хас да киилэ туу?у атыыла?ан, дьахтар к?м?лл?б?т буорун ?рд?гэр куппут. Туус хаары кытта ууллан буорга и?иэхтээ?э…
Дьэ, ол кэнниттэн эрэ кимиэхэ да к?ст?бэт буолбут.
Илдьэ барыы…
Дэриэбинэ?э биир кырдьа?ас со?отох о?онньор олорбут. Олорор дьиэтэ со?отох ки?иэхэ киэ?-куо?, улахан эбит. Ол да и?ин, со?ото?ун тэ?ийиминэ да буолуо, биир хо?угар балыы?а?а быраактыка?а кэлбит кыы?ы олохтообут. Дьиэтигэр до?ордоммучча, санаата к?т???ллэн, кэпсэтэр ки?илэнэн, о?онньор сэ?энэ-сэппэнэ ?ксээбит.