Этногенез проблемалары ?шін тілдік отбасыларды? ?алыптасу уа?ыты туралы м?селе ?те ма?ызды. Кейбір ке?естік зерттеушілер-археологтар мен этнографтар-б?л отбасыларды? ?алыптасуы кеш палеолитті? со?ында немесе мезолитте (орта тас д?уірінде), б?гінгі к?нге дейін 13-7 мы? жыл б?рын бастал?ан болуы м?мкін деп болжайды. Б?л д?уірде адамзатты? ?оныстану процесінде туыс?ан тілдер тобы, м?мкін жекелеген ірі этникалы? ?ауымдасты?тарды? тілдері ?те ке? аума?тар?а таралуы м?мкін.

Дат лингвисті X. Педерсен ?з уа?ытында туыс емес деп санал?ан бірнеше ірі отбасыларды? тілдеріні? генетикалы? байланысы туралы гипотеза жасады. Ол б?л тілдерді "ностратикалы?" деп атады (лат. noster-біздікі). Ке?естік лингвист В. М. Иллич-Свитичті? зерттеулері ?ндіеуропалы?, семито-Хамит, Орал, Алтай ж?не кейбір тілдерді ?лкен ностратикалы? макро отбасына біріктіруді? ?ылыми негізділігін к?рсетті. Б?л макро отбасы о?т?стік-батыс Азия мен о?ан іргелес айма?тарда?ы жо?ар?ы палеолитте дамыды. Мезолиттегі со??ы вюрм м?здануы мен климатты? жылыну шегінгенде, ностратикалы? тайпалар Азия мен Еуропаны? ке? аума?ына ?оныстанды; олар б?рын сол жерде ?мір с?рген тайпаларды оттыстырып, ішінара сі?ірді. Б?л тарихи процесте ностратикалы? тайпалар арнайы тілдік отбасыларды? ?алыптасуы бастал?ан бір?атар о?шаулан?ан айма?тарды ??рды. Оларды? ішіндегі е? ірісі ?ндіеуропалы? тілдік ?ауымдасты? О?т?стік Орал аума?ында, одан ?рі "?лкен далада" – Алтайдан ?ара те?ізге дейін ?алыптаса бастады.

Б?кіл ?ндіеуропалы? м?дени кешен айма?ымен байланысты болуы м?мкін археологиялы? да?ылдар ретінде ?алымдар О?т?стік-Батыс Азияда?ы халаф, Убейд, чатал-хюк м?дениетін ж?не Закавказьедегі куро-араксин м?дениетін атайды. ?ндіеуропалы?тарды? екінші аралы? ата-бабасы, осы ?алымдарды? пікірінше, Солт?стік ?ара те?із айма?ы болды, онда оларды? ?оныстануы б.з. д. III мы?жылды??а жатады. ?ндіеуропалы?тарды? солт?стігінде картвель тіліні? с?йлеушілері, шы?ысында дравид тіліні? с?йлеушілері ?мір с?рді. Орал (фин-угор ж?не самодия) т?ркі, мо??ол ж?не тунгус-маньчжур тілдеріні? ата-бабасы ?азіргі Ресейді? солт?стік-шы?ыс шетінде бол?ан. Б?л ностратикалы? макросемия?а ?ндіеуропалы?, семито-хамиттік немесе афразиялы?, картвельдік, оралды?, дравидтік, т?ркі, мо??ол, тунгусо-маньчжур, Чукчи-Камчатка ж?не м?мкін эскимо-Алеут тілдік отбасылары жатады. Б?л ?лкен макро отбасыны? тілдерінде ?азір б?кіл ?лем хал?ыны? 2/3 б?лігі с?йлейді.

Ностратикалы? тілдерді? таралуы, б?лкім, ?азіргі заман?ы т?рді? ежелгі адамдарын ?оныстандыру ар?ылы да, оларды? ?рт?рлі тайпалы? топтары арасында?ы байланыс ар?ылы да болды. Азияны? о?т?стік-шы?ысында та?ы бір ежелгі тілдік макро отбасы (немесе Магистраль) бір уа?ытта дамыды деп болжау?а негіз бар – Тыны? м?хиты, оны? дифференциациясы ?ытай-Тибет, австроазия ж?не австронезия тілдеріні? дамуына ?келді. Бас?а ?алымдар (оларды? ішінде к?птеген ке?естік лингвисттер) тілдік отбасыларды? пайда болуыны? е? ы?тимал уа?ыты неолитке (жа?а тас д?уірі) ж?не археологиялы? кезе?деуді? ?ола д?уіріне (б.з. д. 8-2 мы?) с?йкес келетін тарихты? кейінгі кезе?дері деп есептеді. ?азіргі уа?ытта е? к?не тілдік отбасыларды? ?алыптасуы жылжымалы, негізінен малшы тайпаларды? б?лінуімен ж?не оларды? ?ар?ынды ?оныс аударуымен байланысты болды, б?л тілдік саралау мен ассимиляция процестерін к?шейтті. Дегенмен, екі к?з?арасты? арасында?ы на?ты айырмашылы?тар соншалы?ты ?лкен емес екенін атап ?ткен ж?н, ?йткені ?рт?рлі тілдік отбасыларды? ?алыптасуы бір мезгілде болды ж?не ?те ?за? процесс болды.

Бас?алардан б?рын, б?лкім, ал?аш?ы ойкуменаны? шетінде т?ратын ша?ын халы?тар арасында са?талатын тілдерде с?йлейтін этникалы? ?ауымдасты?тар – адамдар ?оныстан?ан ??рлы? аума?ы (грек. "эйкео" – ?оныстану). Б?л тілдер фонетикалы? ??рамы мен грамматикасыны? алуан т?рлілігімен ерекшеленеді, к?бінесе ?арапайым лингвистикалы? саба?тасты? д?уірінен басталатын к?рінбейтін ауысуларды ??райды. Генеологиялы? жіктелуі ?те ?иын м?ндай тілдерге біз білетін американды? ?нді, "Сібір палеоазиаттары", австралиялы?тар, Жа?а Гвинея папуалары, бушмендер мен хоттентоттар, Батыс Африканы? кейбір халы?тары жатады.

?арабайыр адамзат батыстан (Африкадан) шы?ыс?а (Араб т?бегіне) ?оныстанып, Азияны? тере?дігінде жа?а жерлерді игеріп, ежелгі тас д?уірінде екі популяция тобына б?лінді: ?ара ж?не а?. Б?л меланинні?, ?о?ыр ж?не ?ара пигменттерді? азаюына байланысты болды. А?шылар мен жинаушылар топтары ?шін ?немі тіршілік ету ортасын тама? іздеп ?згертіп отырады ж?не ?лі к?нге дейін жел тос?ауылдары, а?аштарда?ы т?р?ын ?йлер немесе б?та?тарды?, ?абы?тар мен жапыра?тарды? уа?ытша саятшылы?тары т?ріндегі ?имараттарды? ?арабайыр формалары бар, б?л орыс фольклорын еске т?сіреді. Баба Яга "тауы?ты? ая?тарында" саятшылы?та т?рады"(шіріп кетпес ?шін т?тінмен фумигациялан?ан) ж?не помельмен" ?шады". Яга, ?озы сия?ты, санскритте ж?бірленуші, ал ескі орыс тілінде (чага) т?т?ын. Яга-неміс ж?не швед тілдерінде – "а? аулау, ?уу, а? аулау". "А?шы" еркек н?с?асы (неміс тілінен – а?шы). Б?л с?здерді? барлы?ы ?ндіеуропалы? негізден шы??ан. Яга атауыны? ежелгі славян берегиниден шы??ан н?с?асы бар (бастап?ыда христиан?а дейінгі жа?сы рухтар-славяндарды? меценаттары) – Яши (Яги), оны? атауы оны? кесірткеден шы??анын білдіреді, я?ни ата-баба-т??ымны? е? ежелгі атасы, Яга отты ?зенді, я?ни жер мен бас?а ?лемді б?летін ?асиетті шекараны К?зеткен. Б?л шекараны? к?зетшісі ?атал болуы керек, сонды?тан Яге жа?ымсыз ?асиеттерге ие бола бастады, христиан дінін ?абылда?аннан кейін жа?сы Яга бейнесі сат?ын ж?не з?лымды??а айналды, ол орман ал?аптарын ба?ылайтын ж?не адаммен ?оректенетін ?с?ынсыз ба?сы?а айналды.

Конец ознакомительного фрагмента.