Мая Іліяда
Читать

Мая Іліяда

Стихи и поэзия

:

лирика

.
1969 г.
Аннотация

Кніга паэзіі Уладзміра Караткевіча. Надрукавана ў 1969 годзе.

Уладзімір Караткевіч

Мая Іліяда

Беларуская песня

Дзе мой край? Там, дзе вечную песню пяе Белавежа, Там, дзе Нёман на захадзе помніць варожую кроў, Дзе на ўзвышшах Наваградскіх дрэмлюць суровыя вежы І вішнёвыя хаты глядзяцца ў шырокі Дняпро. Ты ляжыш там, дзе сіняя Прыпяць ласкава віецца, Дзе Сафія плыве над Дзвіною, нібы карабель... Там, дзе сэрца маё з першым крокам, як молат, заб'ецца, Калі б нават сляпым і глухім я прыйшоў да цябе. Што сляпым? Нават мёртвым успомню высокія зоры, Над ракою чырвонай і цьмянай палёт кажаноў, Белы ветразь на сініх, на гордых, як мора, азёрах, І бары-акіяны, і неба - разлівы ільноў. Дзе мой край? Там, дзе людзі ніколі не будуць рабамі, Што за поліўку носяць ярмо ў безнадзейнай турме, Дзе асілкі-хлапцы маладымі ўзрастаюць дубамі, А мужчыны, як скалы, - ударыш, і зломіцца меч. Дзе мой край? Там, дзе мудрыя продкі у хвоях паснулі, Дзе жанчыны, як радасны сон у стагах на зары, А дзяўчаты, як дождж залаты. А сівыя матулі, Як жніўё з павуціннем і добрае сонца ўгары. Там звіняць неўміручыя песні на поўныя грудзі, Там спрадвеку гучыць мая мова, булатны клінок. Тая гордая мова, якую й тады не забудзем, Калі сонца з зямлёю ў апошні заглыбяцца змрок. Ты - наш край. Ты - чырвоная груша над дзедаўскім домам, Лістападаўскіх знічак густых фасфарычная раць, Ты - наш сцяг, што нікому, нікому на свеце, нікому Не дамо абсмяяць, апаганіць,  забыць ці мячом зваяваць. Мы клянёмся табе баразной сваёй першай на полі І апошняй раллёй, на якую ўпадзём у журбе. Мы клянёмся табе, што ніколі, Ніколі, Ніколі, Так, Ніколі не кінем, Не кінем, Не кінем цябе. 

I. Зямля журботы

Дзяўчына пад дажджом

Над лесам, над садам дзікім Дожджык забалбатаў, І успыхнулі раптам гваздзікі У нетрах абмытых траў. Цёплыя кроплі скачуць Па залацістай лазе; Дожджык - "царэўна плача", Сонца ў кожнай слязе. З нізкай цёплай адрыны, Учуўшы ласкавы капёж, Ў лёгкай сукенцы дзяўчына Выбегла проста пад даждж. Кроплі яе цалавалі Палка, пяшчотна, да слёз, Вусны дзяўчыны хапалі Срэбра з ясных нябёс. Дожджык зрабіў сваё цуда, Ён абляпіў, як мог, Плечы, маленькія грудзі, Гнуткія лініі ног. Бэзам з садоў павявала, Вечна хацелася жыць. Дзяўчына ад шчасця спявала. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Стронцый быў у дажджы.

Трасцянец

Суайчыннік, стань! Тут знішчалі людзей. Суайчыннік! Запомні навек: Тры гады па сто трыццаць сем у дзень, І ў гадзіну - па шэсць чалавек. Гэта значыць, што кожныя дзесяць хвілін Тут навекі чарнеў небакрай. Попел сэрцаў нашых ракоча ў зямлі: Памятай... Памятай... Памятай!! Нам свяціў далёкага шчасця маяк, Мы любілі свой край залаты... З нас кожны быў, як маці твая... Як каханая жонка... Як ты... Час адной папяросы - і попел густы Асядаў на бяроз галлё... І таму не верце спакою, браты, Пакуль лётае ноч над зямлёй. Мы - прах. Толькі сэрцы грымяць, як мячы. Каб цемра не ўпала на край, Мы гарэлі паходнямі ў лютай начы... Па-мя-тай! Па-мя-тай! Па-мя-тай!!! 

Здратаваныя магiлы

Петрасу Антэасу

Там, дзе Лесбас у пенных карунках прыбою, Я адчула цябе і на свет нарадзіла. Вёсны скрыпкай спявалі, а зімы - трубою. Дзе ж цяпер ты, мой любы, мой добры, мой мілы? Ты не вер дактарам. Мне не цяжка прыйшлося. Проста ўзяў мяне вечар, празрысты і сіні. За труною людзей - нібы ў полі калоссяў, Лесбас мора вянкоў надаслаў у Афіны. Мне не цяжка. Мне іншае горка, мой родны, Што цябе ўладары ліхалецця і ночы, Баючыся за "Грэцыі роднай свабоду", Не пусцілі сюды, каб закрыў ты мне вочы. Хто ж з іх горшы, мой сыне? Язычнікі злыя Ці рупліўцы аб славе Хрыстовай і сіле? На Галгофу калісьці пусцілі Марыю, А цябе - на магілу маю не пусцілі. Праз абшары марэй, праз світанні і ночы Я кажу са сваёй здратаванай магілы: Ты не плач, маё сонца, мой любы сыночак, Мой далёкі, мой блізкі, мой бедны, мой мілы. Я прывыкла да вечных з табой развітанняў, Войны, турмы, падполле і Грамаса скалы, Немцы, ўласныя каты і англічане, - Ўсё жыццё я чакала, бясконца чакала. Што было мне да вашых сутычак і зброі? Проста я не хацела знішчэння і смерці, І маланкі над Грамасам білі не ў хвоі, Не ў сыноў, а ў маё набалелае сэрца. Нехта чорную здраду між намі пасеяў, І пайшлі вы з радзімы ў выгнанне, ў выгнанне. З доўгай, цяжкай, паўночнай тваёй Адысеі Я чакала цябе, як чакаюць світання. І канец. І людскія маўклівыя гурмы. Толькі ў сэрцы маім не згасае трывога. Хай праклён на вас, межы, хай праклён на вас, турмы, Хай праклён на вас, ворагі людства і бога. Без сыноў, без надзеі, без шчасця, без мая, Не схіліўшы да скону жаночыя плечы, Маці-Грэцыя ў муках маіх памірае, Маці-Грэцыя, маці сыноў чалавечых. Па зямлі прапаўзаюць гадзюкамі межы І дапытваюць кожную былку і камень. На зямлі руднікі, і турэмныя вежы, І капцы мацярок, што спавіты дратамі. ...Іскра ў цемры згасала. І тут мне здалося: Ты ішоў да мяне з дабрынёй і адвагай. На чале тваім - церні, ў далонях - калоссі, За спіною - бясконцыя гордыя сцягі. Я люблю, я хачу цябе бачыць, я маці. Але ўсё ж, пакуль гора зямлі не ў магіле - Ты не смей, ты са мною не смей сустракацца, Мой далёкі, мой смелы, мой добры, мой мілы. 

Балада плахі

Кожны дзень гінуць мужнасць і святасць. Кожны дзень, выпускаючы дых, Паміраюць хлапчынкі распятыя І збавіцель не помніць пра іх. Ў зыркіх ранах, крывавыя, голыя, Што ні дзень павісаюць яны На крыжах з бамбука, магноліі І суровай паўночнай сасны. Не паспеўшы зрабіцца мужчынамі, Сустракаюць са зброяй бяду. Галаву не на грудзі дзяўчынам, А на слізкую плаху кладуць. Плацяць катаргай і эшафотамі За братоў сваіх душу жывую, Хочуць дыхаць - задушаць гаротаю, Хочуць думаць - ссякуць галаву. У чырвонай ад сонца Касціліі, Ў парнай сельве і ў зорных ільдах Кожны дзень яны бураць Басылію: Чалавечы свой, просты жах.. Але йдуць і за век свой ратуюць, За дзіцячы след на траве, За высокую годнасць распятую, За найменне тваё, Чалавек. Дзе плаціць яшчэ столькі даводзіцца За свабоды ўласнай лядо? О зямля, святая калодніца, Гора, мужнасці, смерці юдоль! У былым іх - трушчобы няветлыя, У сучасным - глухая турма, І няма для іх раю светлага, І суда іхнім катам - няма. Толькі час вам уздасць поўнай мераю. Але ўсё ж - пакуль прыйдзе той час, - Калі ёсць на зямлі гэтай вера, Калі варта жыць - то для вас. 

Балада аб трыццаць першым сярэбранiку

І прадаў ён Хрыста. І яму адвалілі за гэта Трыццаць срэбных дынараў. А Кайяфа яшчэ падарыў Трыццаць першы сярэбранік, звонкай і важкай манетай, Толькі-толькі адлітай на царскім манетным двары. Ні за што. Проста так. Падарунак не падарунак, - А хутчэй ад свайго дабрадушша накінуў на чай За мужчынскі, суровы і стрыманы той пацалунак, На які адказаў Пётр-апостал ударам мяча. Каб у тыя часы ў Іудзеі вадзіліся свінні - Ўзнагародаю лепшай была б яму іх чарада... Справа, ясна, не ў тым, што прадаў ён "гасподняга сына". Чалавека прадаў ён, паршывец. Жывое прадаў. Ўсё адно нібы зайца, што, гнаны крывавай пагоняй, Паратунку шукае ў нагах тваіх, бо не ўцячэ, Выдаць людзям са стрэльбай, а тыя рабрынай, далонню, - За вушамі яго, каб, канаючы, ён завішчэў. І распяты сканаў. І тады фарысеям і катам Крыкнуў здраднік: "Крывёю абмылася грэху гара! Кроў прадаўшы нявінную, што нарабіў я, пракляты?!" Бразнуў змаху грашмі, і яны пакаціліся ў гразь. Пад дажджом ачышчальным - сухі - ён адчуў, што загінуў, І вяроўку дастаў, і яе у пякельнай журбе Завязаў на суку ад агіды дрыжачай асіны, І ударам нагі шар зямны адштурхнуў ад сябе. А за трыццаць манет падабраных ганчар-срэбралюбца Уступіў свой кавалак зямлі без якіхсьці умоў, Каб зрабіць там сталічныя могілкі для самагубцаў (На тым месцы цяпер пяць някепскіх даходных дамоў). Ад далейшай гісторыі пэўна і камень заплача: Трыццаць першы дынар не знайшлі, хоць шукалі й яго, - Нейкі мытар яго сярод гною і гразі убачыў І схаваў ад усіх, неўпрыкмет наступіўшы нагой. Той дынар быў шчаслівай манетай. І хцівец смярдзючы З дапамогай яго аграбаў сабе золата, срэбра і медзь, І разжыўся, і стаў неўміручы. Ну так, неўміручы, Бо каб вешацца - трэба таксама сумленне займець. І шпурляў ён каменні ў распятага божага сына, Кідаў львам хрысціян і дзяўчат-неафітак хвастаў, А затым, як і ўсе, стаў узорным хрысціянінам І даносам ды вогнішчам біўся за славу Хрыста. Больш за рымскага папу шумеў на ўсяленскіх саборах, А пасля, ў сарацынскім палоне, бы ўмыўся багном, Першы крыкнуў "алах!" і наглядчыкам стаў на галёрах, І былых аднаверцаў раменным сцябаў бізуном. З сотняй твараў, як ідал індыйскі, шматрукі, як Брама, Быў пры тронах і плахах накшталт валачашчага пса. Адчыняў перад ворагам роднага горада браму, "Молат ведзьмаў" пісаў і на Бруна даносы пісаў. Толькі здрадзе не здрадзіў і тым, хто за здраду заплаціць, І таму перад кожным мярзотнікам гнуўся дугой І даносіў на бацьку, даносіў на сына, на маці, На сяброў, што з-пад выбухаў вынеслі мужна яго. А паколькі мянціў ён прыгожа, то ўсе, як бараны, Паўтаралі за кімсьці: "Вось вернае праўдзе плячо! О, які ён трывалы, які ён перакананы, Як ваюе за думкі свае ён агнём і мячом!" Ён нястомна разводзіў хлусні беспардоннай турусы І паклёп, як гадзюка, сычэў ля парога турмы, І ніхто не сказаў яму слова старых беларусаў, Што "прымаем мы здраду, а здрадніка вешаем мы". Быў фіскалам. Усюды пралазіў і бокам і нізам, Па гестапах служыў, па засценках, ад стогнаў глухіх, Па ахранках... А зараз ваюе за "наш гуманізм. Не здзіўляйцеся, добрыя людзі, бо гэны з такіх. З дзён пачатку мільёны Сапраўдных ён вырак на мукі. І жыве. Ўсё жыве. Вось наведвае госцем ваш дом... Вось сядзіць..Вось ідзе... Вось бярэ вашых дзетак на рукі... Пнецца ў неба з трыбун... П'е гарэлку за вашым сталом. Але выпадак дай - распаўзецца чумою па свеце, Закладзе цалаваных сяброў і ўчарашніх багоў... Дык чаму ж вы тады проста ў вочы яму не плюеце, Не пінаеце гуртам у подлае рыла яго?! До ўжо! Сэрца хлусні ў яго вырвіце, людзі, з-за рэбраў. Разам з джалам схавайце падлюгу ў свінцовай труне, Адбярыце і знішчыце трыццаць першы пракляты сярэбранік, А іначай - няшчасце Зямлі. А іначай - канец. 

Крумкачы

Стаяў жахлівы позні лістапад. Навекі зніклі лебедзі з каналаў, А з сэрца знікла радасць. І вясна З каханнем і з птушынай прагнай песняй Была далей, чым маладосць мая. Чым горш, тым лепш. Таму я не пайшоў На вуліцы, дзе маладосць спявала, А кінуўся да кручаных завулкаў І заглыбіўся ў іх. Старая Рыга Мяне ўзяла, як змучанага сына. Я ведаў, што яна мяне суцешыць. Калі ж не зможа даць спакой жыцця, Дык дасць спакой хоць небыццём стагоддзяў. І я выходзіў зноў на тыя ж вулкі, І зноў, і зноў. І мне здалося ўрэшце, Як быццам той, што йдзе перада мною, Я сам. Ссутулены. У чорнай шапцы. Што бачу сам сябе я са спіны... Засекі. Склады. Блокі на вяроўках. Маслісты брук. Куродым соцень год На мёртвых дахах. Мордачкі анёлаў З парочнаю усмешкай на парталах, - Ўся тая Рыга, што аж шэсць стагоддзяў Смактала сок з твайго народа, друг. З народа, што уласнымі рукамі Паклаў тут кожны камень. Для чужых... Бляшаны пеўнік копціцца ў дыму Над комінам. Туман (ці, можа, хмары) Абняў за пояс Домскую званіцу, І толькі шпіль узносіцца над ім. І раптам з Домскай вежы проста ў хмары Ўзняліся з хрыплым крыкам крумкачы, Як чорныя крыжы вякоў мінулых; Што год, то крыж. Яны лятуць угору, Вышэй, вышэй. Над шпілем. Над Даўгавай. Над Рыгай, над Лaчплесісам, над краем, Над бедным пеўнікам, што ад трывогі На бронзавым прутку замітусіўся. Знікаюць у тумане крумкачы... Іду далей. І вуліцамі цягне Такім халодным, горкім, страшным дымам, Як быццам там, за рогам гэтай вулкі, На плошчы, зноў святошы паляць латаў. І цень крыжа лягла на твар палонных, На струшчаныя ў бітве іх мячы. О Рыга! Што гэта са мной? Я мару? Нішто. Хіба у сонечнага пеўня Няма мільёнаў дужых абаронцаў? Хіба яны трымаць не могуць зброю? Хіба не тут мой друг? Туманны горад, Ты вылечыў мяне пасля хваробы: Ты скінуў мне цяжар вякоў на плечы, Цяжар забітых, страчаных, палонных, Цяжар паўстанняў, і распраў, і слёз - Пакуль ва ўсёабдымным болю гэтым Не патануў мой непрыкметны боль І я не выпрастаўся. Крумкаччо! Я вас пакіну ў вашых чорных хмарах. Вам хмары, нам - зямля. Яе - не рушце. Кажу апошняе святое слова: Мой меч з мячамі балтаў, з Рыгой, з другам, З усёй латышскай добраю зямлёй. Мой друг, мой брат, Ад гэтых вузкіх вуліц, Што мне далі спакой, і гнеў, і сілу, Іду да новых вуліц. Да цябе. Прыпомні месца, дзе ў тузе і шчасці Узнікла наша вернае сяброўства. Былі там песні, і віно, і смех. І там была яна. Ты памятаеш? Яе згубіўшы, я цябе прыдбаў, Тваё сяброўства і тваю радзіму. Так, шчасце мне, відаць, не задалося. Але пакуль лунаюць крумкачы Над вулкамі заблытанымі Рыгі, Пакуль са мною плачуць вочы друга Над цяжкай стратай - ёсць яшчэ жыццё. 

Пры смерцi

Ложак - краіна мая, Калыска, труна і дом... Як далёкі сцюдзёны маяк, Сонца мёртвае за акном. І няма да яго выйсця. Промні - нажы, прасціны - глыжы. Мне - чатыры... І роўна палову жыцця - На грані жыццё дрыжыць. Я памёр бы, Знаёмы з апошняй тугой Раней, чым з песняй бароў... Замест слёз з вачэй і замест усяго Па кроплі точыцца кроў. Не заслоніць мяне ад тых, што прыйшлі, Маіх салдацікаў раць, На хвалістых прасцінах мае караблі У кільватэр бяссіла стаяць. З гор каленяў маіх упадуць яны За ложак, за край зямлі... Іншыя, чорныя караблі Чорныя ветразі ўгору ўзнялі, Па мяне прыйшлі, прыплылі... Не будзе з джунгляў гарачы Ганг Несці ў мора хваль шумаўё, Не будзе кідацца акіян На фарштэвень шхуны маёй. Ніколі азёраў смелая сінь Не папросіцца мне ў радкі, Ніколі не будзе мне Белай Русі, Невядомай, адзінай Белай Русі, Бароў і Дняпра-ракі. Ложак - мая краіна Разам са мною памрэ... Ніколі, ніколі не будзе дэльфінаў У сініх абшарах марэй... Нібы з нежылога дому, Што стыне сярод магіл, Нейкія незнаёмыя Ідуць паўз мяне ў снягі. Ідуць з пакінутай сонцам зямлі, Ад ільдоў - на другія палі, Ідуць на белыя караблі, Што барвяныя ветразі ў небе ўзнялі, Па іх прыйшлі, прыплылі. З Грэнландыі, стынучай сярод снягоў. Паплывуць да ф'ёрдаў сваіх, Да новых творцаў, да новых "багоў", Што некалі вылепяць іх. Кастусь ідзе і нясе на плячы Пяшчоту сваю і боль, Ракута бязгучна звоніць у шчыт, Бязгучна смяецца цыганскі кароль. Нямыя, ідуць яны ў нейкі край, У чырвоны марозны дым, І схіляюць галовы ў апошнім "бывай", І знікаюць адзін за адным... Дубее, дранцвее без гукаў дом. Ў хаце прысмерак, сіні туман... І сцюдзёны, барвяны пажар за акном, А за ім - нічога няма. 
в официальном магазине Литрес