Іаан — самы вядомы са старажытнабеларускіх дойлідаў. У адным з заснаваных Еўфрасінняю манастыроў ён пабудаваў на яе просьбу царкву казачнай прыгажосці. Яе змуравалі надзіва хутка, усяго за трыццаць тыдняў. Гэтая царква завецца Спаса-Еўфрасіннеўскай. Яна і сёння стаіць у Полацку паблізу ракі Палаты і нагадвае казачную белую птушку, што апусцілася з неба на цудоўны зялёны луг.

Усе сцены Спаса-Еўфрасіннеўскай царквы ўсярэдзіне пакрытыя дзівоснымі фрэскамі. Старажытныя фарбы цудоўна захаваліся. У тыя часіны мастакі рабілі іх самі. З настою паленых яловых шышак атрымлівалася, напрыклад, добрая фіялетавая фарба, а з паленай косці — сіняя са смарагдавым адлівам.

Як лічаць вучоныя, на некаторых фрэсках намаляваныя сама асветніца і ейныя сёстры.

Крыж Лазара Богшы

Славутаму полацкаму ювеліру Богшу Еўфрасіння заказала для новай царквы шасціканцовы крыж. Майстар зрабіў яго з кіпарысавага дрэва, абклаўшы тое па баках залатымі і срэбнымі пласткамі з каштоўнымі камянямі і шматколернымі абразкамі святых.

На крыжы быў зроблены надпіс, які абяцаў страшнае пакаранне таму, хто вынесе гэтую святыню з храма. Але Богшаў твор некалькі разоў забіралі са Спаса-Еўфрасіннеўскай царквы і вывозілі з Полацка. Апошні раз крыж знік у гады вайны з фашыстамі. Ёсць звесткі, што ён трапіў у Расею і знаходзіцца там у адным з музейных сховішчаў.

Крыж Еўфрасінні Полацкай — наш неацэнны агульнанародны скарб. Цяпер Беларусь шукае яго, каб вярнуць на родную зямлю.

Каб не лілася братняя кроў

Еўфрасіння жыла ў жорсткі, крывавы час. Князі часта ваявалі паміж сабой. У адным з паходаў кіеўскаму валадару ўдалося перамагчы і захапіць полацкіх князёў у палон. Разам з жонкамі і дзецьмі іх адправілі ў высылку ў Візантыю. Сярод выгнаннікаў былі і бацькі асветніцы.

Пераможцы пабаяліся зрабіць палоннай Усяслававу ўнучку, якая насіла манаскае адзенне і была пад абаронаю самога Бога. Еўфрасіння засталася ў Полацку і дапамагала землякам змагацца з ворагамі.

Хутка палачане выгналі чужога кіеўскага князя і запрасілі да сябе роднага брата Еўфрасінні Васільку. Але пасля магутнага Усяслава Чарадзея не было міру і паміж самімі полацкімі князямі. Яны няраз хадзілі адзін на аднаго вайною, праліваючы братнюю кроў.

Асветніца заўсёды прымала нягоды роднай зямлі блізка да сэрца. Яна цярпліва мірыла князёў, пераконвала іх не варагаваць, а мацаваць крывіцкую дзяржаву.

Нябесная заступніца Беларусі

У канцы жыцця Еўфрасіння выправілася ў падарожжа ў Святую Зямлю. Так называлі тыя мясціны, дзе нарадзіўся і вучыў людзей Ісус Хрыстос. Па дарозе полацкую князёўну паўсюль сустракалі з пашанаю. Пра яе самаахвярнае жыццё ведалі ў розных краінах.

У горадзе Ерусаліме падарожніца захварэла і памерла. Пазней яе парэшткі прывезлі на Бацькаўшчыну.

Еўфрасіння Полацкая зрабіла для нашага народа столькі добрага, што людзі назвалі яе святой. Пасля смерці яе пачалі маляваць на абразах і прасіць у яе дапамогі ад ліхіх сілаў.

Нашыя прашчуры верылі, што за вялікія заслугі Бог забраў асветніцу на неба і адтуль яна спрыяе землякам ва ўсіх добрых справах. У Спаса-Еўфрасіннеўскай царкве ў Полацку захавалася келля, дзе святая пражыла свае апошнія гады. Прыйдзе дзень, калі сюды вернецца і святы крыж, які зрабіў Лазар Богша.

Пытанні і заданні

1. Раскажы пра дзяцінства князёўны Прадславы.

2. Чаму яна захацела зрабіцца манашкаю?

3. Якія кнігі чытала Еўфрасіння Полацкая?

4. Што яна зрабіла дзеля асветы свайго народа?

5. Чаму мы памятаем пра дойліда Іаана і ювеліра Лазара Богшу?

6. Раскажы пра Спаса-Еўфрасіннеўскую царкву.

7. Што ты даведаўся пра крыж Еўфрасінні Полацкай?

8. Дзе закончылася зямное жыццё асветніцы Еўфрасінні?

9. Чаму яе назвалі святой?

Смаленскае Княства

Крывiцкi горад на Дняпры

Нашы далёкiя продкi-крывiчы стварылi, апрача Полацкага, яшчэ адно моцнае княства — Смаленскае. Сталiцаю ў ім быў старажытны горад Смаленск. Першыя паведамленнi пра яго летапiсцы зрабiлi ў 862 годзе.

Гэта значыць, што Смаленску амаль 1150 гадоў. Узростам яго можна параўнаць толькі з бацькам беларускіх гарадоў — Полацкам.

Смаленцы збудавалi свой горад на берагах Дняпра. Тут скрыжоўвалiся водныя гандлёвыя шляхi, якiя iшлi па Дняпры, Волзе i Дзвiне. Размешчаны ў такім надзвычай выгодным месцы горад хутка рос і багацеў.

У мiрны час жыхары Смаленска займалiся гандлем i разнастайнымi рамёствамi. Калi ж на іхні горад нападалi ворагi, смаленцы ператваралiся ў мужных i спрытных ваяроў, якія, не шкадуючы жыцця, баранілі родную зямлю.