Апошнія гады жыцця Скарыны прайшлі ў Празе. Там ён працаваў садоўнікам у чэшскага караля і набыў славу добрага лекара.

Апрача кніг, якія захоўваюцца цяпер у розных краінах, наш выдатны зямляк пакінуў пасля сябе шмат таямніцаў. Дагэтуль дакладна невядома, ні калі ён нарадзіўся, ні калі памёр. Невядома, хто стварыў да ягоных кніг цудоўныя гравюры. Вучоныя спрачаюцца пра час яго паступлення ў Кракаўскі універсітэт і нават пра тое, як правільней называць Скарыну — Францішак або Францыск...

Калі вы захочаце стаць гісторыкамі і вывучаць жыццё Скарыны, вас могуць напаткаць важныя навуковыя адкрыцці.

Юбілей асветніка

У 1990 годзе адзначалася 500 гадоў з дня нараджэння выдатнага сына беларускай зямлі. Гэты юбілей святкаваўся ў Беларусі і Летуве, у Латвіі і Амерыцы, у Польшчы і Аўстраліі — паўсюль, дзе жывуць беларусы, дзе ведаюць пра нашага земляка.

Тымі днямі ў Полацку адчынілі Музей беларускага кнігадрукавання. На радзіму першадрукара прыехалі госці з розных гарадоў і краінаў. Сярод іх быў, між іншага, і прапрапра... праўнук асветніка доктар Станіслаў Скарына з Канады. Ён, як і ягоны знакаміты родзіч, надзелены шматлікімі талентамі: гаворыць на сямі мовах, піша музыку і кнігі па медыцыне.

Помнік першадрукару даўно ўпрыгожвае цэнтральную полацкую плошчу. Імя славутага палачаніна ўшанаванае на мемарыяльных дошках у Кракаве, Падуі і Празе. Нядаўна ў сталіцы Чэхіі адчынілі і помнік Скарыну. Неўзабаве велічны бронзавы помнік першадрукару з’явіцца ў Менску. А галоўная вуліца нашай сталіцы ўжо называецца праспектам імя Францішка Скарыны.

Пытанні і заданні

1. Раскажы пра дзяцінства Францішка.

2. Якія навукі будучы асветнік вывучаў у Кракаўскім універсітэце?

3. Навошта Скарына паехаў у Падую?

4. Чаму вучоны палачанін вырашыў заняцца друкаваннем кніг?

5. Калі і дзе выйшла першая беларуская друкаваная кніга? Як яна называлася?

6. Чаму мы лічым Скарыну беларускім і ўсходнеславянскім першадрукаром?

7. Пра што пісаў доктар Францішак у сваіх творах?

8. Што мы бачым на малюнках Скарынавых кніг? Раскажы пра партрэт першадрукара.

9. Якія прыгоды выпалі на долю асветніка?

10. Як нашчадкі шануюць памяць выдатнага сына Беларусі?

Гетман Астрожскі і перамога пад Воршай

Новы вораг

Разбіўшы нямецкіх рыцараў пад Грунвальдам, нашыя прадзеды ўсталявалі мір на сваёй заходняй мяжы. Але неўзабаве ў Вялікага Княства Літоўскага з’явіўся небяспечны вораг на ўсходзе. Гэта была Расейская дзяржава, якую тады называлі Масковіяй або Маскоўшчынай.

Маскоўскія князі аб’ядналі расейскія княствы і пачалі прагна паглядаць на суседнюю краіну. Да гэтага Беларусь ніколі не была пад уладаю Масквы.

Масковія распачала з Вялікім Княствам бясконцыя крывавыя войны. Яе ваяводы часта нападалі на Полацак, Віцебск, Амсціслаў ды іншыя памежныя беларускія паселішчы. Іх абаронцы мужна біліся з ворагамі, частавалі тых з гарадскіх сценаў гарачай смалою і варам. Калі ўзяць горад не ўдавалася, захопнікі палілі навакольныя вёскі, гналі ў палон тысячы мірных жыхароў. Найперш палоннымі рабілі маладых і здаровых людзей — юнакоў і дзяўчат, а таксама добрых майстроў-рамеснікаў.

Як вы ўжо ведаеце, расейскія землі доўгі час былі ў татарскай няволі. Хоць яны і вызваліліся, парадкі ў Масковіі засталіся такія ж дзікія і жорсткія, як і пры татарах. Усе павінны былі слепа выконваць волю вялікага князя і называць сябе ягонымі халопамі — гэта значыць рабамі. Маскоўскія князі ваявалі не ўменнем, а колькасцю, чужую зямлю выпальвалі і ўчынялі над яе жыхарамі нялюдскія расправы. Невыпадкова на малюнках у тагачасных еўрапейскіх кнігах маскоўскія ўладары былі надзвычай падобныя на татарскіх ханаў.

Татарскія набегі

Велізарнай бядою ў тым часе былі для нашай Бацькаўшчыны і набегі ваяўнічых крымскіх татараў. Амаль штогод іхняя конніца ўрывалася на землі Вялікага Княства, рабавала і вяла людзей у рабства. Татары пакідалі за сабою попел пажарышчаў, целы забітых і нязмернае гора жывых.

Але штораз нашыя продкі давалі клятву адпомсціць ворагу і выпраўляліся ў пагоню. У 1506 годзе каля горада Клецка беларускае войска дагнала татарскую арду і разбіла яе ўшчэнт. Чатыры тысячы татараў трапілі ў той дзень у палон, а сорак тысяч жанчын, дзяўчат і дзяцей, палоненых ворагамі, атрымалі свабоду.