ну, цяпер бярыце крэсла, сядайце бліжэй да стала, і будзем, так бы мовіць, працаваць на вашу і маю карысць

і мужчына пасунуўся з крэслам, выцер мокры ад поту лоб бруднай насоўкай, якую выцягнуў з кішэні, і нечакана спытаў у следчага Кузіна, быццам дапытвалі таго

а як, дарэчы, ваша імя і па бацьку?

а той паморшчыўся, але адказаў

Іван Адамавіч

і хацеў яшчэ нешта дадаць, але Даніла Прусак працягваў — ён нібы скінуў нябачны ўнутраны цяжар, дазваніўшыся да сына

найперш чым разам працаваць, як вы зараз выказаліся, мне б хацелася высветліць некаторыя моманты, у прыватнасці, як вы, вы асабіста адносіцеся да тых прышэльцаў, што запаланілі ледзь не ўвесь горад, вы ж таксама грамадзянін, супляменнік, як і я, прамы ці ўскосны, а кожнае племя павінна абараняць сябе і кожную сваю асобу ад ўварвання чужынцаў, хаця б па прынцыпу тэрыторыі, хіба не так?

гаварыў ён механічна, як самнамбула, інстынктыўна адчуваючы, што намацаў нейкі патаемны канал, нейкую нябачную кропку, але следчы Кузін перапыніў яго, сказаўшы з крывой сваей усмешкай

у нас усе людзі роўныя, гэта па-першае, а па-другое, пытацца тут буду я, мы адхіляемся ад вашай справы

але Даніла Прусак не пагадзіўся

людзі, можа, і роўныя, ды паводзяць сябе яны па-рознаму, але калі на ваш стол я вось зараз ногі пакладу, то што вы на гэта скажаце, — што людзі роўныя?

гаварыў ён таропка, бо следчы Кузін са сваей неакрэсленай усмешкай ужо рыхтаваўся перабіць яго, і таму мужчына спяшаўся і працягваў

вы ж, пэўна, ведаеце, хаця б ад вашых інфарматараў, што гэтыя з намі роўныя, як вы кажаце, людзі крадуць і забіваюць, гандлююць наркатой, разбэшчваюць малалетніх дзяўчат, выкідваюць з могілак косці нашых продкаў, дзе хаваюць пасля сваіх нябожчыкаў, дураць і падманваюць вяскоўцаў, распаўсюджваюць хамства і распусту, дабіваюцца прывілеяў праз хабар

але следчы Кузін раптам грукнуў далонню па стале і спыніў

чытайце, што я тут прапаную, і падпісвайце, як абяцалі

але мужчына адкінуўся ў крэсле далей і сказаў

дык вы што, хочаце, каб я свой прысуд пад вашымі фантазіямі сам сабе падпісваў?

туг нібы нябачная заслона абрынулася перад ім, бо ён раптам асэнсаваў тое, што ўвесь час стрэмкай хавалася ў падсвядомасці, і ён закрычаў, не стрымаўшыся — напруга апошніх гадзін выплюхнулася з яго насуперак волі жадання

хіба я не здагадваюся, хто вам хабар дае за тое, што я тут?! за тое, што Клім Фралоў засіліўся? за тое, што забойца сястры маёй, Любы, не знойдзены? за тое, што «дурам» ды «шмалем» як гандлявалі, так і далей гандлююць і будуць гандляваць?

і, пэўна, трапіў у нешта такое, пра што павінен быў маўчаць, бо следчы Кузін аж перамяніўся ў твары, ускочыў свайго месца, адчыніўдзверы і сказаў міліцыянту, што там пільнаваў

зашлюндраўку тую сюды

і праз некалькі секунд з калідора пачуўся жаночы голас, жанчына нешта выкрыквала, а Даніла Прусак чакаў, што будзе далей, калі ўвядуць няйнакш прыхаваную зброю следчага, яго казырную карту — згвалтаваную дачку Манюкі, каго яшчэ, — але яна павінна адразу сказаць ім, што ў яго, Данілы Прусака, і тых, хто яе гвалціў, няма нічога агульнага, тут суцэльнае трызненне, не інакш, і дзверы адчыніліся, і ў пакой упіхнулі гарадскую клікушу Алесю, і следчы Кузін з робленай шчырасцю падсунуў ей свабоднае крэсла, а тая ўбачыла Данілу Прусака і сказала, закрываючы рукамі азызлы твар з сіняком пад вокам

я ж цябе папярэджвала, Данііл, хутчэй з’язджай адсюль, а ты не паслухаўся

але следчы Кузін не даў ей дакончыць

а скажыце зараз, грамадзянка Наравішына

пачаў ён, а Даніла ўспомніў, што прозвішча Алесі-Вольгі Наравішына

што адбылося два дні таму на гарадскім пляжы; як вы сустрэліся там з вашым былым аднакласнікам, грамадзянінам Прусаком, і што там далей здарылася

і Вольга-Алеся ўзняла апухлыя, у чырвоных прожылках ад таннага алкаголю і недасыпання вочы і сказала

навошта ты такое зрабіў, Данііл? хіба я цябе не перасцерагала, што тут усё мёртвае?

не зважаючы на тое, што следчы незадаволена замахаў рукамі і выціснуў, пагрозліва і ўжо зневажальна звяртаючыся на «ты»

гавары тое, пра што пытаюць, прашмандоўка, маць тваю

і жанчына загаварыла, палахліва пазіраючы на следчага Кузіна, як яна прыйшла на гарадскі пляж, як сядзела ля ракі, куды потым прыйшоў яе знаёмы Даніла Прусак з малым хлопчыкам, пляменнікам, а потым прыехала машына з тымі людзьмі, яна іх не ведала, і як яны там выпівалі

і твой знаёмы піў?

спытаў следчы Кузін, кіўнуўшы на Данілу, і твар у яго зрабіўся нібы ў дробнай драпежнай жывёлы, якая рыхтуецца скокнуць на сваю ахвяру, але жанчына не падтрымала яго

не

сказала яна

п’яным я яго ніколі не бачыла, а ведаю даўно, у школе, памятаю, вучыліся

але следчы Кузін абарваў яе

гавары па сутнасці, а не пра школу, раскажы — біў ён на пляжы чалавека ці не, і як?

і Вольга Наравішына таропка пацвердзіла, залашчваючыся перад следчым; пульхныя і нямытыя і таксама ў сіняках і драпінах рукі яе нервова мацалі пашарпаны край стала, а былая прыгажосць — валасы — пасівелымі пасмамі звісалі з вострага цемені, а яна гаварыла