— Бывайце.

Лёднік рэзка развярнуўся і выйшаў. Адразу аднавілася вольнасць рухаў. Але настрой быў самы адчайны.

Яны сядзелі за сталом, пілі гарбату з малаком па мясцовым звычаі, і здавалася, нават гадзіннік на сцяне не цікае, а ўскрыквае.

— Я так і ведаў, што ён — чараўнік! І як мы цяпер без доктара знойдзем пячору, панства? — паныла пытаўся пан Гервасій.

— Што ж, я буду за яго! — уздыхнуў Пранціш. — Усе разлікі ён пакінуў, збольшага я ў ягоныя даследванні пасвечаны.

— Калі вы дапаможаце ў росшуках, вы атрымаеце вялікую ўзнагароду, пан Вырвіч! — адразу падтрымала гераічны парыў студыёзуса панна Багінская. — Вас чакае бліскучая будучыня!

— На вастрыі шаблі Германа Ватмана, ваша мосць? — з’едліва спытаў Пранціш. Панна Багінская пачырванела і пачала ў нечым запэўніваць, але Пранціш не слухаў.

— Пан Караль Радзівіл зробіць вас мечнікам! — са свайго боку дадаў пан Гервасій. — І вы, пан Бжастоўскі, калі дапаможаце, таксама трапіце ў лік альбанчыкаў! З вас вырасце сапраўдны мужчына!

Паланэя, нягледзячы на трагічнасць становішча, не папусціла панасмешнічаць.

— Такі ж мужчына, як вы, пан Гервасій?

— Анягож! Я сам займуся вашым выхаваннем, вашамосць!

Цяпер ужо і Пранціш ледзь не зарагатаў.

— Не ведаю, якія вашыя далейшыя планы, літасцівыя панове, і ведаць не хачу, але найлепей вы зробіце сабе і мне, калі на золку адсюль з’едзеце, — нервова прамовіў пан Вайда, які сядзеў, счапіўшы рукі і не кранаючы свой кубак. — Не тое, каб я вас выганяў, але… Я люблю ціхае жыццё. Звык, ведаеце, да свайго маленькага шчасця. Я сказаў вам, што мы баяліся ў часы навучання пана Габрыелюса Правітуса. Але аднойчы мы пачалі гэтак жа пабойвацца свайго аднакурсніка Баўтрамея Лёдніка. І я вельмі паважаў яго за тое, што ён змог парваць з панам Правітусам і тымі, хто за ім стаіць. Бо лічылася, што ад іх сысці немагчыма. Але так і ёсць, відаць…

У дарогу выправіліся, як раіў тамашоўскі доктар, на золку, яшчэ ў цемры і цішы. Але варта было выехаць за вароты дома — іх перапынілі. Усё адбылося хутка, спрактыкавана… І Пранціш зразумеў, што з гораду яны не выедуць ніколі — проста знікнуць, і Лёднік, магчыма, ніколі не даведаецца пра іхні лёс. Дый ці стане даведвацца?

На развітанне Пранціш схітрыўся ўсунуць пану Вайду, які выйшаў іх праводзіць і стаяў пераляканы, як верабей пад лапай коткі, аркушык паперы, пакінуты Лёднікам. Аркушык з накрэсленым імем «Аляксандр».

— Перадайце Бутрыму… Раскажыце пра нас…

Пан Вайда не дужа ахвотна ўзяў пасланне. І Пранціш не быў упэўнены, што тамашоўскі доктар наважыцца рызыкнуць сваім спакоем дзеля чужынцаў.

Але гэта была адзіная надзея.

Таму што ў сутарэннях, у якія іх прывялі, для надзеі месца не прадугледжвалася. Цёмна — як у труне. Смурод, холад, вільгаць… Напэўна, тут знік не адзін блюзнер ды праціўнік волі ўсемагутнага прыёра…

Дарэмна пан Агалінскі крычаў пра шляхецкія свае правы і патрабаваў трыбунальскага суда. У горадзе, які зачыніўся ад пошасці, законы не дзейнічалі. Вырвіч памятаў скупыя расповеды Лёдніка пра норавы падчас эпідэмій. Прыдуць да якога заможнага чалавека для агляду. Лекар непрыкметна натрэ яму руку ляпісам — і вось табе чорныя плямы, праява чумы… Небараку — у каранцін… А ягонае дабро рабуюць. І пашанцуе, калі ён сапраўды не захварэе альбо не атруцяць. А ў Лондане, па расповедах таго ж Лёдніка, падчас чумы лорд-мэр выдаваў загад аб «замыканні дамоў»: калі хто ў доме захварэе, на дзвярах малявалі пунсовы крыж і навешвалі замок. Ніхто не мог адсюль выйсці. Спецыяльна прыстаўляліся вартаўнікі — дзённы і начны, якія за гэтым сачылі. У доме маглі гарлаць, плакаць, маліць… Пакуль усе не сціхалі. А што чакае паненку Багінскую, калі выкрыюць яе маскарад? Вядома, пан Міхал Багінскі за сястру заступіцца, можа і войска сюды прыслаць — але скуль яму ведаць, куды падзелася ягоная няўрымслівая сястрыца? Усё спішуць на пошасць. Трупы чумныя ніхто не аглядае.

Адзінае добрае было ў цемры — яна вызваляла ад усіх умоўнасцяў. Пранціш прысеў бліжэй да панны і насмеліўся прыабняць яе. Не тыя абставіны, каб цырымоніцца. Паланэя перарывіста ўздыхнула і прыхінулася да беднага шляхціца з Падняводдзя.

Падобна, турэмшчыкі вырашылі патрымаць вязняў у няведанні і страху. Мінула двое сутак. Збан смярдзючай вады і кавалак цвілога хлеба — усё, на што расшчодрыліся слаўныя тамашоўцы для сваіх гасцей. Нават расповеды Амерыканца пра ўсялякія заакіянскія цуды не ратавалі ад жуды. Але праз двое сутак на адных вадзе ды хлебе сталася не да баек. Пан Гервасій дарэмна гарлаў у замкнёныя дзверы пагрозы і абразы.

Пранціш стараўся адагнаць думку, што іх тут проста забудуць. Целы з’ядуць пацукі… А Лёднік будзе заняты зусім іншым. Што ж, магчыма, ён атрымае свайго шчасця… Хаця хутчэй за ўсё зноў надыдзе момант горкага раскайвання, і доктар пачне чытаць канон святому Кіпрыяну. А пакуль гэты канон чытаў за яго Пранціш. Няўжо Гасподзь папусціць, каб Бутрым пасля ўсіх перанесеных для выратавання душы пакутаў зноў патрапіў у сеціва чарнакніжніцтва?

На трэція суткі — святы Франтасій ведае, дзень быў, ноч? — у калідоры пачуліся крокі. Праз маленькае закратаванае вакенца ў дзвярах паказаўся промень святла, сляпучы пасля суцэльнай цемры. Вязні ўскочылі, як маглі хутка. Вось забразгаў ключ у замку… Паланэя моцна ўхапіла Пранціша за руку, аж пазногцікі ўпіліся.

Дзверы расчыніліся. З паходняй стаяў змрочны Лёднік і раздражнёна пазіраў на былых таварышаў па падарожжы.

— Вас на хвілю пакінуць нельга! То цмока няшчаснага заб’юць, то пацукоў у біскупскіх сутарэннях ганяюць…

І кінуў на падлогу тры шаблі, Пранціш з радасцю пазнаў свой Гіпацэнтаўр.

— Бярыце — і бягом. Другі раз абдымацца са святым Тамашом я не буду.

Пранціш ад радасці ледзь не засмяяўся. Бутрым Лёднік, ягоны былы слуга, з’едлівы прафесар і самы мужны чалавек на свеце, настаўнік, куплены за шэлег, вярнуўся! Менавіта тым, якім ён так Пранцішу патрэбны!