Год беларуса: Вершы. Вершав. апавяданні. Публіцыстыка
вернуться

Сівы-Сівіцкі Уладзіслаў Пятровіч
Шрифт:

ЦІКАВЫ

3 ліку ўсіх святаў у цэлым годзе, Мусіць, для нашага брата Адзін Вялікдзень у нашым народзе Будзе найбольшае свята. Бо йшчэ прычына будзе такая, Што яго ждуць ўсей душою, Бо яно звеку так прыпадае Заўсёды ранняй вясною. Будзіцца са сну наша зямліца, Расце на кусце лісточак I зелянее тады травіца, Ажыў жучок, матылёчак. Шэра зязюля зранку і ўвечар Яра кукуе у садзе, Павее ціхі і цёплы вецер, Пойдзе скаціна у стадзе. I, акром тога, ў нашым народзе Ёсць успамінкі такія: Сеўшы на сонцы ды пры пагодзе, Часта гавораць старыя, Штораз да году адна бывае На цэлым свеце часіна, Вось, як тыкеля поўнач настане Прад гэтым святам вялікім, У памяць Хрыстова з мёртвых устання Людскім скаціна гаворыць языкам. Учуўшы гэта мову такую, Адзін цікавы знайшоўся: Хацеў падслухаць гутарку тую Ды ў хлеў на вышкі забраўся. А яму ждаці прыйшлось не мала, Бо час паволі цягнуўся, Аж неяк жудка ўжо яму стала: Пад шапкай волас уздуўся. Як толькі поўнач глуха прабіла, Цішыня стала нямая I, уздыхнуўшы, загаварыла Сціха кабылка гнядая: «Ой, цяжка праца на мае грудзі! Маю работу не мілу: Гаспадара бо мне трэба будзе Всзці пазаўтра ў магілу». Ён, як асінка, увесь затросся, Хоць быў і смелай натуры, Зусім без духу ў хату панёсся, Мароз пачуўшы на скуры. Прыпёр у хату, паў на краваці, А там сямейка ўжо спала. Застагнаў толькі: «Ой, дзеткі! маці! Надта ж нядобра мне стала!» Знахара з вёскі пакуль пазвалі I варажбітку кабету, I хоць курылі і шмат шапталі, Ён скончыў жыццё да свету. Галосяць дзеткі, галосіць матка, Плача сямейка, ўздыхае, Радні, суседзяў прыйшла грамадка Трупу павезла гнядая. Доўга аб гэтым усе даволі Успаміналі, прызнацца, Але затое ў хлеў слухаць болей Людзі хадзіці баяцца.

ІГОЛКА

Даўнымі часы гэтак бывала — Былі і дзейкі, былінкі. I вады ў мора ўцякло нямала, Як гэты ходзяць ўспамінкі. Што вот калісьці у часы даўны, На то ёсць доказ нязбіты, Жыў «се» на свеце — пан вельмі слаўны, Але затое сярдзіты. У яго, бывала, бедны ці можны — Шырока дзверы наросцяж: Заязджай путнік ці падарожны, А ўжо напэўна угосціць. Але пры першым зараз спатканні У кожнага — так як быць мае — Гэтак адразу на пачаканні: «Ці маеш іголку?» — пытае. I калі маеш пры сабе голку, Дастанеш абед, сняданне, А як не маеш, тады без толку Дастанеш толькі трапанне. «Я, — так гаворыць, — пан многіх літосці, Як то другому здаецца, А маю голку, каб зашыць штосьці, Як толькі дзірка парвецца. А ты, няшчасна, ліхая галота, Як жывеш гэта, не знаеш. Як падзярэцца твая капота, Дык, чым зашыці, не маеш». I так упудзіў усіх нямала, I так у знакі ўсім даўся, Што й за парог другі, бывала, Без голкі выйсці баяўся. Адзін раз неяк, забыўшы чыста, Бо то ж было даўнавата, Прыехаў нейкі «ахфіцаліста» Туды у госці да брата. А як не ведаў таго звычаю, Дык не асцерагаўся, I вот акурат, так як быць мае, На пана з голкай нарваўся. Дастаўшы лазню сабе патросе, Навуку гэта ён мае, I зарубіўшы гэта на носе, Да пары толькі чакае. А пан меў звычай сабе такоўскі, Што кожны месяц без мала, Наклаўшы на «се» убор дзядоўскі, Ішоў ў каплічку, бывала. I там, як просты дзядок убогі, Пакорным вельмі рабіўся, Паводле гэткай сваей налогі За свае грахі маліўся. Як той аб гэтым толькі дазнаўся, Дык і адплату ўжо чуе. I на дарозе за куст закраўся Ды там ужо пана пільнуе. Аж паказаўся дзед не на пуста У пору дажджліву і золку, А гэны вылез там із-за куста: «А маеш, — кажа, — ты голку?» Дзед туды й сюды пачаў віляці, Як ў такіх разах бывае. I калі гэны стаў прыставаці, Дык пасля кажа: «Не маю». Дзядок адразу хацеў даць ходу, Вымкнуцца слізкім уюнам, А гэны скеміў дзядкову моду Ды пачаў чысціць бізунам. Тады дзед гэны, зараз тут маеш, Успаў на помысел меншы, Таму гаворыць: «Ці ж ты не знаеш? Я ж буду пан ваш тутэйшы». А гэны дзеду зараз наскора: «Якіх хто, знаю, тут станаў». Ды ўсё лупе, пасля гавора: «Знаю я гэтакіх панаў!» I без усякіх такіх клапотаў Так неяк ёмка і складна Ягомасць гэны сабе ў ахвоту Адтрапаў пана парадна. А пасля тога зблізка і здалі Было усякага толку. Але пакінуў пан, як казалі, Болей хапацца за голку.

ПАТРАПІЛА КАСА НА КАМЕНЬ

Знаная рэч на свеце, што калі збяруцца Двое роўных, заўсёды, як каты, дзяруцца. Ды калі чорна ў роце альбо прутка ў лапе, Будзе так, як з касой, што на камень трапе. Гэтака ёсць прымаўка ў нашым народзе. Быў сабе поп сярдзіты у адным прыходзе. Меў жонку маладую, гладкую худобу, Косы саўсім рудыя і глядзеў з-пад лобу. А такія прыкметы ўсім знаны вельмі: Руды, крывы, вугнявы — то напэўна шэльмы. Вота ж ён так, як баша [22] , на сваім хвальварку Жыў раскошна без гора і вёў гаспадарку. Як кожны з іх брата, меў таку патугу: Галіў сваіх «авечак» і маліўся Богу. А ў суседстве за рэчкай, гдзе млынок вясковы, Шумеў, стоячы здаўна, цёмны бор хваёвы. У тым баку, гдзе дарогі сходзяцца у вілкі, Быў узгорак і на ім старыя магілкі. А што вельмі старыя, можна па тым знаці, Што растучых там хвояў удвух не абняці. Бор той, як гаварылі, аддаўна быў дворны. I як поп быў увесь рыжы, так ляснічы — чорны, Шпаркі ён быў без меры, гарачы ваяка, I казалі другія, быццам «аўстрыяка». Ды, мусіць, была праўда, бо як настаў знова, Саўсім мовы нашай ён не знаў ні слова. Вота ж гэны ляснічы здумаў лес рубаці Каля гэных могілак, а поп — не даваці. Зрабіўся крык і гоман на увесь бярэзнік: Ляснічы крычаў «каўтун», поп крычаў «мяцежнік». Думалі, што з крыку пэўна драка будзе, Але і пасля крыку было «дзела» ў судзе. Бо поп, нядоўга ждаўшы, напісаў прашэнне I за «самаўпраўства» і за «аскарбленне». Суд як суд: завёў «дзела», паслаў па павестцы, Што будзе гэту справу разглядаць на месцы, I як для вінавацтва, так для абароны, Каб былі ў час на месцы сведкі і староны. Ляснічы сабраў стражу, узяў «прававеда», А поп — дзяка, старасту і старога дзеда I так іх наўчае: «Юрка і Васілі, Глядзеце ж, каб вы гэтак усе гаварылі, Што тут яшчэ нядаўна ўсе крыжы стаялі, Што на гэтых могілках вы бацькоў хавалі, Што ўрэшце і сягоння ёсць такая мода Хаваць тут нехрышчоных з усяго прыхода». Сабраліся ўсе разам на той бугор спорны: Земскі, сведкі, поп рыжы і ляснічы чорны. Зноў спрэчкі пачаліся, старыя рахубы [23] : Адзін глядзіць з-пад лобу, другі скаліць зубы. А земскі, пры медалі, ўрэчы на шнурочку, Пачаў пытацца сведкаў, але ў адзіночку. Дык правіць адзін гэта, а другі не тое, Той гаворыць да дзела, іншы што другое. Як спытаў старога: «Што ты знаеш гэтак?» «Мы тут, — кажа, — хавалі і бацькоў і дзетак». «Добра, — земскі гаворыць, — а пакажы ж, мілы, Гдзе будуць твайго бацькі і маткі магілы?» А стары, знаць, забыўся, што гаварыць мае, Паскрабаўшы за вухам, кажа: «Чорт іх знае!» Ну дык з гэтакіх сведак, як з лазовых лісцяў, Не меў «бацька» для дзела вялікай карысці. Бо судзіцца — трэ ведаць і сказаць, не жарты, Гэта будзе ўсё роўна, што іграць у карты. Вота ж з гэнага дзіва, як прыйшло да скутку, Выйграў «бацюшка» гэны на касцеле дудку. I здалося б, што трэба аб гэтым забыцца, Але поп наш задумаў, каб на кім памсціцца I спагнаць сваю злобу на кім нязгледным: На дворным чалавеку, на лесніку бедным. Той, сказаць, дурнаваты, для Бога угодну Прыйшоў да баці споведзь адбываць велікодну. А папу таго трэба, і каб больш пранюхаць, Ён сказаў сваёй дзеўцы, каб прыйшла падслухаць I выцягнуў, вужака, з таго панямножку, Што той, быўшы на судзе, мусіць, прылгаў трошку I як відзіш з даносам узяўся, як за ветку, Сваю дзеўку у «дзела» пасунуў за сведку. I пайшла цяганіна, бачыў гэта кожны — Пракукор, следавацель, после суд акружны. А на судзе, вядома, зараз адвакаты Цягнулі з чалавека апошнія шматы. I па ўсім па гэтым, як кажуць, нарэшце Бедны ляснік адсядзеў восем дзён урэшце! А з гэтага карысці не было нікому, Вось хіба адвакату ды папу рудому.

22

Баша — паша.

23

Рахубы (польск.) — рахункі.

ГДЗЕ БЯРОЗЫ РАСАХАТЫ…

1

Гдзе бярозы расахаты I вясною лужы, Там стаяў двор старой даты, Багаты і дужы. I дзяды як талкавалі, Помняць гэта ўнукі, Пераходзіў як, казалі, Ён із рук у рукі. I, бывала, ў двары гэтым У дождж ці пагоду, Ці зімою, ці то летам Шмат было народу. Аж раілася на полі Ад сваіх, нанятых, I работнікаў даволі Было прыганятых. Быў вялікі у іх гоман, Хоць толк малаваты — Цівун, пісар, і акоман, I рымар куртаты. I усе пад песню стару Жылі, пажывалі, Бралі пенсію ў ахвяру I да тога кралі I зярняткі, і мякіну Пакрысе, паволі, I ячмень, і канюшыну 3 мяшкамі на полі. Доўгі час яны там дзесьці Цягалі, насілі, Аж пакуль такі нарэшце Іх не палавілі. Дык праз гэтую прычыну, Як людзі казалі, Акомана, як тычыну, Із двара прагналі. Дык цяпер, хай Бог бароніць, I жальба знайшлася. Бедны, горкі слёзы роніць, Але ўжо — па часе!

2

Як акомана прагналі, Дык вялікі быў канфуз, Бо, як іншыя казалі, Быў у іх там свой саюз. После ж — гэтака манера: 3 таго ж самага двара Выправіць магазынера [24] Наступіла ўжо пара. Дык яму там адказалі У адвячорак у адзін I бухгалтара паслалі, Каб прыняў ён магазын. Пісар наш пры гэтым важкі Закруціў тыкеля нос I сказаў, каб пляшку бражкі У магазын з сабой прынёс. I вось гэтак не ў кампанні Гэты нашы бабылі Там удвух на пачаканні Тую бражку распілі. Разышліся пасля тога, Штось пад носам бурчучы, I бухгалтар як нічога Узяў ад пісара ключы. Даў іх касіру старому, Пачакаўшы, як відаць, I сказаў ён гэтак тому, Што аброк трэ выдаваць. Той праз гэтаку прычыну На дзядзінец шмаргануў I прыйшоў да магазына, Ключом дзверы адамкнуў. А пад то магазынера Як на ліха прынясло, Як убачыў ключы ў дзверах, Дык аж яго затрасло. Доўга ён сабе не думаў, Так падсунуўся, як цень, Памаленьку і без шуму За ключы ды у кішэнь. А касір стары у страху, Што рабіць, і сам не знаў, I каб часам не даць маху, За бухгалтарам паслаў. Той, прыпёршы, хваціў тога (Відна, нораў меў брыдкі), Гэны ж зноў не думаў многа — I сцяліся ўзагрудкі. Многа шуму нарабілі У магазыне тым яны, Але іх разбаранілі Там на шчасце хурманы. I цяпер адны гамоняць, Што не пройдзе гэтак тут, Але хай сам Бог бароніць — Будзе дзела, будзе суд.

24

Магазынер — загадчык магазына, агульнага вясковага свірна, у які сяляне ссыпалі страхавы фонд зерня.

СВАТЫ

Адзін хлопец зухаваты Не без дай прычыны Выбіраўся раз у сваты Да адной дзяўчыны. А дзяўчына та багата, I зусім не мала. Дык узяў сабе за свата Добрага брахала. Прыгаворка ёсць такая, Што «грэх душу муча». Дык ён свата падзывае Ды вось гэтак вуча: «Помні, кажа, маё слова, Сваце даўгавязы: Як скажу я то ці ова [25] — Дадавай два разы». «Добра, — гэны так гамоне Адважна і смела,— Ужо за гэтым ў нас сягоння Дык не стане дзела. Толькі ты будзь, мой ты братка, Адважан і смелкі I бяры з сабой ў астатку Чым болей гарэлкі». Наліваюць самагонам Цэлую баклашку I для лепшага рэзону — Манаполькі пляшку. Ды не простай манаполькі, Але гэткай лоўкай, Што ўжываюць паны толькі — 3 белаю галоўкай. Едуць сабе да засценка I заходзяць ў хату, Гдзе знаходзяць і паненку, I маму, і тату. Іх там хораша прымалі, Як сватоў, канечне, Уміг абрусам стол заслалі, Напяклі яечні. Выпілі і закусілі Так укругавую Ды інакш загаманілі У пару у тую. Дык наперад стары баця Міргнуў на Марцэльку I пытаецца ў зяця: «Ці маеш зямельку?» Гэны хлопец небажаты, Сказаўшы не лішку, Лжэ урэчы як наняты, Кажа: «Маю крышку». А сват зараз зауважа, Падхапіўшы збоку: «То ж ты маеш, браце, кажа, Цэлую валоку!» «Добра, добра, — стары мове.— Мой ты, кажа, сынку, Запытаўшы так па слове, Ці маеш скацінку?» Гэны ж зноўку не запнецца, Урэчы на кпінку, Але з месца адзавецца: «Маю і скацінку». А тут сват ізноў без спрэчак Пад тое гамоне: «Тры каровы, шэсць авечак, Парсюк і хаўроння». А стары ізноў пытае: «А скажы, мой братку, Ці то ж гэта зяць мой мае Сваю ўласну хатку?» «Я і хату, кажа, маю Сваю ці чужую, У каторай пражываю: Ды і не гарую». А сват зараз падбягае, Кажа без абмовы: «Справа будзе вось якая: Ты ж маеш дом новы!» Тыя бачаць, што тут змова. Дык так, галубочкі! Зачынаюць тут ізнова, Але з другой бочкі: «А ці праўда гэта будзе, Мой зяціку статны: Да работы, кажуць людзі, Вашць так мала здатны?» «Гэта так, мой цесцю мілы. Часам да работы То нямашака і сілы, Або і ахвоты». А сват зараз жа пад тое, Мусіць, з волі неба: «Ані то, ані другое: А гультай як трэба!» «А ці праўда гэта ж знову, Хоць васпан нам блізкі, Бо гавораць так па слову, Што на вочы нізкі?» «Дзе там праўда! Баюць людзі I бабы сарокі… Як прызнацца, праўда будзе: Крышку касавокі». А сват зараз падыходзе. «Досыць, кажа, ныці. Ты ж сляпы зусім, і годзе. Няма што круціці». «А яшчэ. адно пытанне У гэтыя часы: Быццам вашаць мосці пане Да гарэлкі ласы?» «3 гэтым справа вось такая: Не заходжу ў сварку. Часам, скажам, так бывае, Што заломіш чарку». А сват кажа: «Не трэ зліцца. Кварту ці касушку — Толькі трэба падзівіцца — Льеш, як у кадушку». Дык па гэткім прывітанні, Урэчы карытам, Там сваты на пачаканні Ад’язджалі з квітам.

25

То ці ова (польск.) — тое ці іншае; што-небудзь.

ТРЫ ЗЛАДЗЕІ

I цяпер, і бывала ёсць здарэнняў нямала, Як нямала на свеце народу, Я йшчэ помню — ці чулі? — як нам правіў дзядуль Адну дзіўну і смешну прыгоду. — Дзеткі,— так ён гавора, — ў адным месцы, за морам, У Нямеччыне, эа часаў даўных, Дзе край мудры, багаты і народ панаваты, Трох зладзеяў было вельмі слаўных. Вось адною парою мелі раду з сабою, Куды кінуцца ім на ўздабычу? Адзін кажа: «Да вёскі», другі кажа: «Да Моські», Старшы кажа: «Да пана, я зычу». А яму гавораць тыя: «Там сабакі ліхія, I замкі вельмі крэпкі да тога, Ды жалезны аковы, мур высокі і новы, I дварні, як на ліха, там многа». «Э, няма што баяцца, толькі трэба узяцца, А ўжо добрыя будзем мець гулі!» I, падкраўшыся ракам, сыпнуў зелле сабакам, Тыя зразу як відзіш паснулі. I, вайшоўшы ад саду, дастаў нейку прыладу Ды акно з рамкай выняў без мукі, Сам палез у пакоі, стаў збіраць сёетое, Што папала наскора пад рукі. Ён там доўга стараўся і да скарбца дабраўся, Што быў туга, як кіем, набіты, У ім ляжала без конца і рублёў, і чырвонцаў, На дне пояс із золата літы. Там яны, да астатка ўсё абчысціўшы гладка, Усе чыста куточкі і шпаркі [26] , Выйішлі, ўсё пазбіралі ды дзяліціся сталі Між сабою без крыўды, без сваркі. I ўзялі так класці на тры роўныя часці, Але пояс быў вельмі прыгодзен: За яго сталі брацца, пачалі тут спрачацца, А ўступіць то не хоча ніводзін. Старшы кажа: «Паждзіце, калатні не рабіце, Бо дабра з таго пэўне не будзе, Як нямашака згоды — пондзем да ваяводы, Ён нас хіба найлепей рассудзе». Але ведаць не шкодзе, што таму ваяводзе, Дзе згарнулі багацця нямала, 3 чарады быць суддзёю над таей стараною Акурат пад той час выпадала. I суддзя той такую меў налогу брыдкую: Любіў вельмі ён казкі, бывала, Зіму, восень і лета трымаў хлопца на гэта, I той баяў яму што папала. Спаць — здаровы ці хворы — мусіў ў панскай каморы, У кутку пры дзвярах на памосце, Пан, як толькі прачнецца, на хлапца адазвецца, Каб ён баяў харошага штосьці. Вот жа злодзей той старшы, пад вакном ціха стаўшы, Абыдвом сказаў пільна паслухаць, Сам палез да пакояў, лёг за хлопца спіною, Таму зелле пад нос даў панюхаць, А тады на трывогу нагой грукнуў ў падлогу Ды захроп на ўсю панску камору. Пан як відзіш прачнуўся, на хлапца навярнуўся: «Кажы казку, ты шэльма!» — гавора. Той, змяніўшы размову, пачаў казку такову: «За гарамі, далёка на свеце Было некалісь сталых трох зладзеяў удалых, Двох малодшых, старэйшы быў трэці. Яны ў ночку туманну к аднаму прыйшлі пану (Дазналіся, што грошай меў многа). Старшы знаў загаворы, дык палез да каморы, На дварню сну навёўшы цяжкога. Ён там лазіў і гнуўся, ажно ў скарбцы спынуўся, Хоць той вельмі дарэчна быў схован, Там, на самым вяршочку, як і ў нас, мой паночку, Ляжаў пояс, із золата кован. Злодзей гэны ўсё з дому падаваў быў другому, А ўжо трэці адносіў йшчэ далей, I вось гэткім парадкам, вельмі спраўна і гладка, Таго пана начыста абкралі. Па рабоце той смелай, як прыйшло да раздзелу, Выйшла ў іх калатня немалая: Раздзяліўшы ўсё гладка, за паяс выйшла звадка, Яго кожан сабе забірае. Як здаецца, паночку (ды сыпнуў із мяшочка), Каму пояс павінен дастацца?» А пан ціха і скора ужо сонны гавора: «Во! старшому! — няма што пытацца!» Як той вылез адтуля: «А што, — кажа, — ці чулі, Што сказаў нам сам пан ваявода?» Дык на тым асталося, што каму давялося, I настала ізноў у іх згода. Як дачуліся недзе ваяводы-суседзі, Лезуць ў вочы і роўны, няроўны: Людзі, к жартам ахвочы, кпяць, смяюцца за вочы, А найгорай мясцовы духоўны. Дык таму ваяводзе стала слухаць ўжо годзе: Ён пусціў пагалоску такую, Каб старэйшы той злодзей к яму смела прыходзіў, Бо яму пан ўсё падаруе. Неяк раз адвячоркам — серадой ці аўторкам, — Як здаецца, вясенняй парою Здаравенны мужчына, ростам са тры аршыны Паявіўся у панскім пакоі. Пан той зразу спужаўся ды ў таго запытаўся: «Ты адкуль тут узяўся, як з ямы? Мо ты пояс мне сплавіў, дый шчэ казку тут правіў?» «Гэта я, мой паночку, той самы». «Вота ж табе, мой братка, выбачаю на гладка, Можаш нат барыша спадзявацца, Калі зробіш ты штуку духоўнаму ў навуку, Каб я мог ды над ім адсмяяцца!» «Добра! — гэны гавора. — Адсмяешся, і скора, Абы толькі хватала ахвоты…» I, пазваўшы дружакаў, злавіў дзве торбы ракаў Ды забраўся да мудрай работы. Пайшлі ў поўнач глухую у бажніцу у тую, Што стаяла на краі ў аддалі, Усім ракам на плечы наляпілі па свечы, Запаліўшы іх, поўзаць пускалі. Ды прыбраўшыся самі ўдвох паслугачамі, Усё святло запаліўшы на кепства, Старшы ўздзеў дзеля віду духоўную хламіду, Пачалі разам правіць малебства. Стораж, калі прачнецца, сам не знае, дзе дзецца, Кінуў вокам праз шчыліну ўсюды I са страхам, з трывогай пёр да дому дарогай, Ледзь прамовіў ён: «Дзівы ў нас, цуды!» Пастар наш працёр вочы: «Што за ліха па ночы? Звар’яцеў чалавек мо часамі?» Той склаў рукі на грудзі: «Там анёлы, не людзі, У бажніцы ў нас моляцца самі!» Дык і ён прыпёр скора, «Fаtеr Unser» [27] ,— гавора, На зямліцу упаўшы ніц тварам, I слязінкі уроне, ажно гэны гамоне Да яго, што стаяў прад алтарам: «Браце, — кажа, — мой мілы, з боскай моцы і сілы Табе ведаць сягоння патрэба Насамперад вось тое, за жыццё за святое 3 душой, з целам ты пойдзеш да неба. Толькі помні, мой браце, што сваё ўсё багацце Для убогіх павінна астацца, Ты ж праз месяц із дому, не сказаўшы нікому, У дарогу павінен сабрацца». I, святло пагасіўшы ды ракаў палавіўшы, Пайшлі, смеючыся, дадому, А наш пастар, што мае, усё скора збывае I не кажа нічога нікому. А тут з ветрам, бы хмарка, праляцеў месяц шпарка I пара ўжо збірацца ў дарогу, У адну ночку пануру, пад грымоты і буру Далі знаць у бажніцы трывогу. А духоўнікаў неба будзіць доўга не трэба: Ён лічыў сябе госцем удому, Дык як бачыш прыходзе і таксама знаходзе Тое ўсё, што было месяц тому. Яму госць напачатку кажа: «Вота ж, мой братка, Я ад Бога сягоння прысланы, Што ведаць патрэба, каб дастацца да неба, Трэба лезці у мех скураны». I духоўнік наш бача, як удвох паслухачы Падстаўляюць вялізны мех — з пуню! Ён, няпэвен, што будзе, склаўшы рукі на грудзі, Сваю бедну галоўку ўжо суне. Тыя, доўга не ждаўшы, крэпка мех завязаўшы, Пацягнулі яго ад парога, Толькі з меха стагнала, як яго падкідала, Пакуль скончылась ў неба дарога, Аж бурчэлі каменні, як цягнулі з сялення На гару, дзе вісельня стаяла, Там вяроўкай мех скора падцягнулі угору I пайшлі, як ні ў чым не бывала. А назаўтрае з ранку ваявода з нагайкай I гасцей напрасіўшы сабранне. Ды ўсёй грамадою акурат ў месца тое Здумаў ехаць на паляванне. Быццам ўрэчы не знае ды уголас пытае: «А тут што? Йшчэ чаго не бывала!» I, рубнуўшы палашам: «Я це, — кажа,— пастрашу!» Мех упаў, аж зямля застагнала. А тут служкі прыпалі ды мяшок развязалі — Адтуль пастар вылазе паволі… Ваявода ж пацеху меў вяліку і смеху, Жартаваў з бедака ён даволі. I расказываць годзе, што найлепш выйшаў злодзей.— Стары баяў,— вось помніце, дзеці, Як двох роўных збяруцца ды калі задзяруцца, Карыстае заўсёды там трэці.

26

Шпаркі (польск.) — шчыліны.

27

Fаtеr unser (нямец.) — ойча наш.

СУД

Неяк леташняй вясною Было гэта, раскажу: Два суседы між сабою Завяліся за мяжу. Адзін дзёрзкі быў, хоць голы, Другі — слабай галавы. Гэта Юзя Даўгаполы I Казімер Канцавы. Выставіўшы тоўста пуза Ды са злосці аж сапаў — Неяк з рання, мусіць, Юзя На Казімера напаў. «Ты мяжу зараў, завіднік, Што няма дзе і ступіць. Як табе не брыдка, стыднік, Гэтакім зайздросным быць! I зараў яе дашчэнту, Ідзі толькі паглядзі. I ты з гэтага маменту Маім шнурам не хадзі!» «Тваім шнурам? Во то дзіва! Пазавём зараз людзей I памерым, твая ніва Будзе шырша ад маей». «Эх ты, чалавек хвальшывы! Лезеш ў вочы так, як гразь! Ты лепш, покуль мераць нівы, У мае яблыкі не лазь!» «А ты, бесава сабака, Завёў гутарку яку? Не брашы ты, як сабака, Не узяўшы за руку!» Зразу ціха і паволі Разміналі языкі, А паждаўшы, далей-болей Узяліся й за чубкі. Наш Казімер быў слабейшы, Дык Язэп яго змалоў I душыў, на грудзі ўссеўшы, Ды спусціў і з носа кроў. I Казімер быў ваяка, Хоць нядуж, але хіцёр: Кусаў з долу, як сабака, Кіпцюрамі «маску» дзёр. Тут суседзі крык учулі Ды шмат біцца не далі, Так, як пеўняў, расцягнулі I вадою аблілі. Наш Казюк з крывёй на твары, Каб убачыў гэта люд, Паляцеў да канцыляры Падаваць Язэпа ў суд. Але там, як на пачатак, Пакуль дзела завясці, Трэба яек хоць дваццатак «Пану пісару» нясці. Пані іх сама прымае, Лічыць некалькі разоў, Перад свечкай разглядае, Каб не было баўтуноў. Два дзесяткі да Кабялы I да воласці павёз, Толькі яны былі малы — I крыўляла пані нос. «Ты вось, мусіць, вінаваўца Альбо ліхі чалавек, Бо прынёс малыя яйца, Хіба толькі як на здзек!» «А няхай мяне Бог крые! — Тут Казімер падхапіў.— Гэта куры ў нас такія, Каб іх ястраб залупіў!» Пасля таго свет бы вымср, Было ціха нядзель пяць. Толькі «ліхі» наш Казімер Пачаў «дзела» нарушаць. Але «дзела» — як калёсы. Хоць ты праў будзь і дасуж I пазірай сабе скоса, Не падмажаш — ані руш. Дык Казюк наш добрай меры Прыцягнуў мядку збанок. Юзя ж праз другія дзверы Паўсланіны прывалок. Там, як гэта атрымалі, Другі пайшоў разгавор: I павесткі атрымалі, I назначылі разбор. А Казюк з Язэпам, гэтак Як дурныя бараны, Намаўляюць сабе сведак Кожын з сваёй стараны. Суд прыпадаў на суботу, I народ з усіхніх мест, Дома кінуўшы работу, Пацягнуўся, як на фэст. У святліцы памост мыты I дзве лавы стаяць гэт, Стол, зялёным сукном крыты, На сцяне царскі партрэт. За тым сталом пасядалі Самі суддзі ўчатырох. На грудзях маюць медалі I над кнігаю залог. Сыт і гладак, не сухотнік, Бо здароў, як дуб лясны, I да баб добры ахвотнік — Гэта пісар валасны. Ён законы усе знае, I кіруе мазгаўнёй, I рашэнні састаўляе. А хіцёр жа, о-ё-ёй! Першы Якуб, прадсядацель, Пасярэдзіне сядзіць, Носам дзюбае, як дзяцел, Не то дрэмле, не то спіць. Другі — Васіль. 3 смешнай мінай. Смярдзіць водкай, як з катла. Ды і з рота яго сліна Аж на грудзі пацякла. Трэці, Адам, знаць, набраўся, Выглядае як бы злы, Бо ўжо, відаць, засмаркаўся, Скора будзе драць казлы. А чацвёрты, як угрэўся, Дык сапе, нібы мяшок, Ды парадна ўжо забздзеўшы I смярдзіць так, як шашок. Усе яны падгулялі, Аж тыкеля пыл пайшоў. Толькі пісар наш, казалі, Да Трылесаў не дайшоў. Ён і кажа: «Будзе трудна Гэта дзела нам рашыць, Бо яно нам не падсудна, Лепей будзе адлажыць». Але суддзі сталі дубам: Нашто маем адкладаць? Кажуць Змітрок з Якубам: «Трэба сведкаў запытаць». «Клічце тады першу сведку!» Ды глядзяць на яе ўсе — Казімераву суседку — I пытаюць пакрысе: «Дзе была: дома ці ў полі? I хто ўперад пачынаў? Ды каторы гэта болей 3 іх катораму наклаў?» «Я была там мімаходам Дык і бачыла крыху, Як Казюк быў падысподам, А Язэпка навярху». «Многа было сукравіцы? Кажы праўду, не крыві!» «Былі поўны нагавіцы, Але, мусіць, не крыві. Бо ў калошах было поўна, Няма тут чаго й казаць: Адна была мера поўна, I ў другой як завязаць». Тут другога пазываюць I з Язэпа стараны. Той галавою целяпае, Упёр дупу да сцяны. Пытаюцца: «Што бачыў? Ці Язэп Казюка біў?» «Не, тыкеля акулачыў, Але мала яго біў». «Ну, Язэп, напраўду шчыра,— Прадсядацель стаў казаць,— Прасі у Казюка міру, А то будзеш шкадаваць». «Я прасіць ў яго не буду! Каб ён толькі не даждаў! Не даволен вашым судам! Мала гузу тады даў!» Тут узяўся пісар прэціць: «Так няможна гаварыць, Каб пры царскім пры партрэце Пачаў кожан нам грубіць!» А пад гэта нашы суддзі Падхапілі ў адзін лад, Што урэшце трэба будзе Запісаць яму «узад». Шапнуў Якуб да Адама: «Яшчэ будуць барышы. Я у зад і ты таксама, Пан, у зад яму пішы».