Кузьма Чорны
Начлег у вёсцы Сiнегах
Вялiкi паход скупы на адпачынак. I мы спалi мала - прыхваткамi, па гадзiны дзве ўпору.
У вёсцы Сiнегах засталi мы сляды праходу ранейшых вайсковых часцей: дзецi гулялi з кабелем; каля хлява крайняй хаты, на панадворку, на расцярушанай саломе, параскiданы патроны; мы папрабавалi iх да сваiх вiнтовак - не падышлi, так iх зноў i пакiнулi тут.
Восем хат вёскi Сiнегаў шасталi на ветры раскудлачанымi грэблямi саламяных стрэх.
Спаць лажыцца трэба было адразу.
У хаце я застаў цiхую ўстрывожанасць i непакой напалоханых вайной людзей: чацвёра дзяцей i жанчына - гаспадыня i мацi - прыгожая горадзенская сялянка.
Мы сцелемся ў халодных сенцах на нейкiх нiзкiх скрынях - я i наш узводны, таварыш Скабакоў, вясёлы i рыжы хлапец, родам з нейкiх Аланецкiх азёрных рыбных узбярэжжаў. Мы папраўляем салому, пацёртую ранейшымi вайсковымi начлежнiкамi, кладзем пад галовы ўсю сваю салдацкую маёмасць, i цяжкая дрымота зразу кладзецца на вочы нашы.
Дзверы ў гарачую хату адчынены. Там доўга i цiха спрачаюцца дзецi за нейкую "падушку з чырвонаю прошваю", i нарэшце ўсё робiцца цiха.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Прывыкшы да трывожных ранiц, я ўскiдаю раптам угору галаву i стараюся разагнаць каменную ранiшнюю дрымоту. Малады дзень ледзьве прапускае праз маленькае сенечнае акенца першае святло сваё.
"Яшчэ пяць хвiлiн я паляжу, i тады буду будзiць Скабакова", - я думаю i змагаюся з цяжкай дрымотай. Я падкладваю рукi пад галаву i сцiскаю каля вушэй. Тахкае i балiць у галаве.
У хаце я чую гаворку:
– Уставай, сынок, - гаворыць жанчына.
Усё маўчыць.
– Сынок, устань.
– Ай, мама...
– Устань, сынок, ну хто ж устане, ты ж самы большанькi.
– Я яшчэ хоць трохi пасплю...
– Заснеш удзень, а цяпер - ну каго ж я пабуджу.
Хлапчанё заплакала. Ён доўга зацягнуў санлiвым голасам, цягнуў i, мусiць, спаў. Пасля раптам сцiх. Жанчына маўчала.
Я ўстаў i пабудзiў Скабакова.
Я ўвайшоў у хату.
Жанчына рвала на кавалкi старую, зношаную да адных дзiрак сарочку.
– Добры дзень, - сказаў я.
– Добры дзень, - адказала жанчына.
– Дзякуем за начлег, мы ўжо iдзем.
– Iдзiце.
Што мне сказаць яшчэ? I я гавару:
– Няхай хлапчук паспiць яшчэ трохi, няхай гадуецца.
Я адчуваю сябе так, як бы ў чым вiнаваты тут.
– Ну, а што я зраблю, - гаворыць яна раптам, хутка, моцна, - што я зраблю, што я адна параджу. Гаспадара няма, гаспадар ваюе. А сёння мне трэба хоць трохi пачаць авёс жаць, дастаць дзе каня ды хоць возiк жыта прывезцi абаб'ю як-небудзь, хоць пранiкам, а вечарам у жорнах змялю, калi падсохне за дзень на печы, дык назаўтра хлеб рашчыню...
– А каня няма?
– Каня палякi пазаўчора ў абоз пагналi, разам з хлопцам.
– З якiм хлопцам?
– З сынам.
– Вялiкi?
– Малы... Каб вялiкi - я не тужыла б гэтак... А тут малога нiяк не ўзбудзiць карову выгнаць папасвiць. I няма чаго даць яму паснедаць. Накапала ўчора зранку картопель трохi, малыя яшчэ, дык пад вечар салдат накармiла iдуць босыя, галодныя, абарваныя, абшарпаныя... Можа, думаю, i мой там дзе-небудзь небарак...
Яна падышла да ложка.
– Устань, сынок, я табе новыя анучы ад свае старое сарочкi адарвала, каб табе было чым нагу мяккiм абкруцiць. Абуеш Мiколкавы лапцiкi, яны табе велiкаваценькiя, i вольна назе будзе... Устань, сынок.
Яна нагнулася над ложкам.
– Зараз прарваць павiнна.
– Што?
– Нарыў. На тым тыднi яшчэ нагу прабiў на корч, дык нарывае.
I я нагнуўся над ложкам. Хлапчанё спала. На левай назе, каля пальцаў, збоку, была белаватая пухлiна, запэцканая ў гразь.
Я пайшоў у сенцы. У сваiх мяшках я нiчога не знайшоў, апроч двух тараноў. Я дастаў iх i палажыў у хаце на лаве - уся мая салдацкая ежа.
I тады мы з таварышам Скабаковым назаўсёды пакiнулi гэтую хату.
Праз хвiлiн пятнаццаць мы пакiнулi гэтую вёску Сiнегi.
Чакаючы загад рушыць, я ўбачыў яго: накульгваючы, ступаючы на пяту, ён гнаў карову. Каля хаты стаяла мацi яго - вялiкая горадзенская жанчына.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I от мы iдзем.
Будзем iсцi доўга - вялiкi паход скупы на адпачынак.
1927
Каментары