Жоба психологі Дана Серікованы сыныстары

Ерте ме, кеш пе, ртаандай сби сіп, жасспірімге айналады. Неліктен кеше ана тй-тй басан, ата-ананы аморлыы мен махаббаты ажет бала, ая астынан кірпідей жиырылып, блектеніп шыа келді? згеру кезінде зіізге жне балаыза алай кмектесу керек? Осы тарауда мн-жайды уа тырысып крейік.

Жасспірімдік немесе пубертатты (лат. Pubertas – жынысты жетілу) кезе – бл адамны тпелі жасы. Не бала емес, не ересек адам емес ша. тпелі кезе балаа те ауыр, бл оны мінез-лына, арым-атынасына сер етеді. Кешегі сбиіізді бойындаы згерістерді келесідей себептерін атап крсетуге болады:

1. Конституция немесе жай ана айтанда, дене бітіміндегі згерістер. Бл кезеде баланы сырт келбеті крт згереді: екінші реттік жынысты белгілер байалады, ая-олдары зарады, дене салмаы згереді, сйкімсіз безеулер жне тер иісі пайда болады. Егер сіз бірден салма оссаыз, бетіізден безеу немесе енді басталып келе жатан басты асасын крсеіз, андай сезімде болар едііз? Мндай згерістер кіл-кй мен зін-зі сезінуге сер етпей оймайды.

2. Физиология. Физиологиялы згеріс бкіл денеге сер етеді: ми мен оны жмыс істеуі згереді, сйек пен блшы ет седі, гормондар згереді. Бл – кез келген адама зор салма. Еске тсіріізші, йелдер етеккір келген кезде, суы тигенде немесе арапайым йы анбаан кезде алай болады, жасспірімде де уаытты кбі дл сондай кйде теді. ысасы, ол жалау, у немесе зиянды емес, жай ана шаршаан, ме-зе жне кйгелек.

3. леуметтену. Бл жерде Ленинні сзін згертіп келтіруге болады: жасспірімдер ескіше мір сргісі келмейді, біра жааша кн кеше алмайды. Бозбаланы леуметтік ажеттіліктері балалара самайды, біра ол лі ересек адам емес рі ересектер трізді мір сру дадысын білмейді. Кйзеліс осыдан басталады. Бойы ата-анасынан да биік, серейген бозбала сондай лкен болса да, неліктен олара баыну керектігін тсінбейді, сйте тра іштей лі де ересектерге туелді екенін сезеді. Бл ішкі айшылыты тудырады. з кезегінде кз алдында дене бітімі ересек адамды кріп тран ата-анаа да здері сияты ойлап, істей алмаан со, оны лі де бала екенін тсіну иына соады. Мндай кйзелісті мірде маызды бір згерісті бастан кешкенде сіз де сезінуііз ммкін. Мысалы, за жылы бойдаты мірден кейін жауапкершілігі мол отбасылы мірге йренісу оай болмауы ммкін.

Бл факторлар кез келген ересек адама кедергі келтіріп, зін-зі сезінуін згертуі ммкін. Бл ретте, ересек адамны жасспірімге араанда маызды артышылыы бар: «Мені» алыптасан, яни тла. Жеткіншек осы згерістер барысында зі туралы тереірек біліп, зін тла ретінде танытады. Шын мнінде, бл кезені негізгі міндеті – зін-зі тану. Бала зін «іздеп» жрген шата ата-аналар, баса ересек трбиешілер не істеулері тиіс? Оларды зін алай стааны жн? Жауабы тым оай: жасспірімні зіндік «МЕНІН» табу жолында оны олдау ажет.

р жасты зіндік ерекшелігі, жетекші ызметі бар. Ол адамны жеке тла ретінде дамуына, мірді келесі кезеіне туіне кмектеседі. Жасспірімдерде бл рдастармен арым-атынас трінде крінеді. Бл кезеде оршаан ортамен арым-атынас екі осьте рылады:

1. Ересектермен арым-атынас.

2. рдастармен арым-атынас.

Бірінші жадайда жасспірім ересек адамдара (ата-ана, малім) белсенді еліктей отырып, оларды рлі мен беделін іске алысыз ете бастайды. лкендерді кзарасы мен тжірибесі ескірген, мні жо деп есептейді, оларды мір сру салты мен ндылытарын айыптайды. Жеткіншекті сырт келбеті згереді (ыздар боянады, лдар спортзалда блшыеттерін шынытырады), темекі шегеді, мінез-лы згереді жне зіні саяси немесе гендерлік кзарасын ашы айта бастайды. Бл – жасспірім кезені ерекшелігі, одан атты оруды ажеті жо. Бл былысты Марк Твен жасы сипаттаан: «Жасым он тртте боланда кем те аылсыз, аыма еді. Мен оан ре шыдайтынмын. Ал мені жасым жиырма бірге келгенде, сол арт кемні соы жеті жылда аылы керемет толысанына атты таалдым».

Екінші жадайда рдастармен арым-атынас жасспірімге зі сиятылармен бірге кш жинап, сенімді бола бастайтын, тіл табыса алатын, леуметтік нрселерді тсініп, зіні маызына тере бойлай алатын белгілі бір кеістік береді. Сол себепті жасспірім кезде достарыны болуы маызды.

Егер йіізде жасспірім болса, оан мынадай жадайларды жасауа тырысыныз:

• Жасспірімді жеке кеістікпен амтамасыз етііз. Баланы оаша алуына ммкіндік беретіндей жер керек. Тіпті, сіз бір блмеде трсаыз да, оны белгілі бір уаытта ешкім мазаламайтындай зіні жеке брышы болсын.

• Жасспірімні міріне араласпаыз. Хат-хабарларын, кнделігін оуды ажеті жо, рсатсыз жеке заттарына тиіспеіз.

• Жмыс ауыстыру, оныс ауыстыру, трлі отбасылы шаралар сынды маызды оиалара атысты жасспірімні пікірін сраыз.

• Балаа тадау ыын берііз. Мысалы, жасспірім з бетінше киім сатып алуа немесе спорт секциясын тадауа ылы. Жасспірімнен кмек сраыз. Бл трмысты міндеттерден грі леуметтік желілерден аккаунт ашу, логотип ойлап табу, дкеннен киім тадау сияты тек одан ана срай алатын кмек болуы керек. Бл ретте, оны бас тартуа ыы бар екенін де мытпаыз. Ол шін оан ызаланбаыз.

• Жасспіріммен сйлесуге уаыт блііз. «Есейіп кеткенімен», ол лі де сізді кіліізге, махаббатыыза, аморлыыыза зру. Сіздерді арым-атынастарыыз ата-ананы аыл-кеесі трінде емес, екі адамны ызыты диалогы трінде рбісін. Мндай гіме кезінде махаббат, жынысты атынас, достармен арым-атынас, хобби, болаша мамандыы туралы таырыптарды талылауа болады. Оан бейжай арамайтыныызды білдіріп, гімені баланы мірі туралы сратардан бастаан абзал, содан кейін зі сраса ана, аыл-кеесіізді айта жатарсыз. Бл жерде з мірііздегі оианы блісіп, баланы зі сізге кеес беретіндей ммкіндік жасауа болады.