– Харчы бараххан хамнатар буоллаа дии, урукку партократтар ускайдааыннара. Сгн да олорботтор ээ, былаастара сууллубутун кэннэ ньимийэн биэриэ эбиттэр.

– э-э-э, сгн буолаллар ээ-э, уруккуларын курдук кл айбардаары былаас былдьаан Ньукулаайабы самнара сатыыллар буоллааа.

– Диэмэ дааны, чахчы омук дьолугар кэлбит киини сордууллар. Ордук санааын, бэрт былдьаыы диэн баар быыылаах бу орто дойдуга саамай куаан кыдьык.

– ы, «омук дьолугар» ааттаах ээ. Ол лгэр тугу оордо? – Куодайыысап Дьгр ээлээхтик утары крд.

Дьгр абарбыт уоар оронугар олоро тстэ. Киитин супту одуулаан дьиппиэн куолаынан чиник этитэлээтэ:

– Срн, доор, крр-истэри блэнэн сылдьаын дуо? Сэбиэскэй былаас сэттэ уонтан тахса сылын устата ооуллубутунааар уон сыл иигэр элбэи оордо буолбат дуо? рэхтээххин дии, ама олору ааттаталыыр наада буоллаай? Нааалаан да эрэит, дьи баары, кыларыйар кырдьыгы билиммэт диэн тугуй? бгэлэрбит «аыыр ииккэ кулгуйуу» диэн итинниги этэн эрдэхтэрэ.

– Нааалааына диэн онно тугуй? – Куодайыысап, ргэнэн с-саа буолан р хадьыаланан, эмиэ оронугар олоро тсптн бэйэтэ дааны йдмнэ хаалла. – Хата эн нааалаан миигин эн бараары гынны дии!

– Дьукаахпыт, култууралаах эдэр кии, ргэи, крчктээ охсору тргэнэ бэрт эбит! – Дьгр бэркиээн ытыын охсунан ылла. – Тоо тута баайсан бараын, дооор?

– Оттон кулгуйар диэти дии, ол тугу тылай?

– Ок-сиэ, бу да киини кр. Саатар ити с хооонун билбэккин дуу? Аыырын ааан, сиирин сиэн баран махтаналларын умнубут дьону итинник этээччилэр, – Дьгр киитин, сиилээбиттии, супту одуулаан олордо.

Куодайыысап, кии эрэ буоллар син мух-мах баран, саата суох бк тэн олорбохтоото. Онтон эмискэ тура эккирээн, аан хоско сулбу хааман тахсан сонун сиирэ-халты кэтээт, таырдьа тахсан барда.

– Хайаа, доор, кии атахха биллэрдэ дии. э-э-э-э, – аан сабыллар тыаын кытта сэргэ Сэмэн Ыстапаанабыс холкутук клэн эээриттэ.

– Куотан крдн. Тугу дааны дэ истиэхтэрин баарбаттар, кэлтэй кинилэр эрэ холуннарар, хсэр бырааптаах курдук сананаллар.

– Тыы-ый, оттоон урукку систиэмэ срн куоура оол буоллаа дии-и.

– Спк этэин. хсхтэээр, холуннарыахтааар эрэ буолуох, тыыннаах муун ытатыы, саба баттыыр, сс репрессиялаан симэлитэр да кырыгар кыйыттыбыт дьон этэ буоллаа. Ол кинилэр йдбллэригэр сп, нуорма. Оттон бэйэлэригэр биир эмэ хатыылаах тылы утары эттэххинэ, хс аатырар. Дьэ срдээх логика буолбат дуо?

– Оттоон хабаххаа тыыннарыы кэмэ этэ буоллааа.

– Оннук-оннук, билигин баас тээ аахсар инибит, атын кэмэ олоробут курдук дии.

– Дьээ билигиин дааны сгн бэриммэт дьон буолуохтараа. Ити репрессиялыыр, сиртэн симэлитэр диэн тылларгыын сбл истибэттэрэ чуолкаай, – Сэмэн Ыстапаанабыс, тэптэрэн биэрэрдии, аргыый сыыйда.

– Сблээбэтиннэр, доор. Урут Аммосов, Ойуунускай, Бараахап курдук басты, т дьоммутун мэиэстэн баран, буолар буолуохтааын курдук, сталинизмы арбыы, ттн таааран, кураанаы дойохтуу сылдьалларын атыннык туох диэххэ сбй?

– Айыкка-а, дьэ ыарыылаахтык ылыныллар тыллары саардыы, доор, арах-араах! Ииттэхтэринэ, иэдээн.

– Млйннэн буруйа суох дьону сордоон-мунаан лрбттэрэ, басты арааны ирдээн туран имири эспиттэрэ ыарыылаах буолбатах дуо?!

Кылгас тгээ хайа-хайаларыгар табыгаа суох тыааыннаах уу чуумпу бркээтэ. Кинилэр олорон кэлбит олохторо, хас биирдиилэрин тус-туунан дьылалара бу кэлин самныбыт систиэмэ, соотох партия сабардаабыт муур идеологиятыттан быаччы тутулуктаммыттара.

Дьгр Бологуурап, хайа инженерэ, рдк рэхтээх горняк эрээри, талбыт идэтинэн табыллан лэлээбэтэх, рдк дуоунаска, аакка-суолга, наараадаа тиксэн арбамматах кии. Кини, университеты кыыл дипломунан бтэрбит, билии-кр ттнэн биир басты специалист, рдккэ дабайыахтаах, улахан салайааччы буолуохтаах киинэн ааыллара олоххо кыайан киирбэтээ гстэри соуппута, дьиктиргэппитэ. Идэтинэн син србэччэ сыл лэлээбитэ эрээри, кннр прораб, хайа маастарын дуоунаыттан рдээбэтээ. Ол срн биричиинэтинэн партията суоа буолбута. Сааын тухары наар тыаа-хонууга оробуочайдары кытта бииргэ хара лэ ыараханыгар сылдьан, киин блэккэ, хонтуораа сыл баыгар-атаар ахсааннаахтык кстр. Дьиээ-уокка, кэргэттэригэр дааны кн-саас эрэ бэрт кылгас кэмэ кстн ааара. Партияа эрдэ киирэр кыах баара, аармыйаа сырыттаына, устудьуоннуур да кэмигэр тыл ктр тгэннэрэ бааллар этэ. Ону бэйэтэ уатан-кээтэн хаалларан иэрэ. Тоо эбитэ буолла, кини эдэр сааыттан олус хомуньуус буола сатыыр, былааска тарбачыар карьерист дьону иигэр киллэрбэт, ахсарбат буолара. «Оо, дьэ партиялаах, коммунист бэрдэ ээ», – диэн р-сала ктр ркнэээччилэри кр-кр, ордук санааын имээр ылларбыт дьонтон атыннык санаабат этэ. Ону баара, олох-дьаах, лэ-хамнас быыытыгар-майгытыгар дааны кстрнэн, т дааны чиэинэй, чгэй лэит буолларгын, партията суох буоллу да, тэ тиксибэт, рдккэ нйбэт аналланарга суруллубатах сокуон баара. Дьон туруору срннээх, мас кн ттлэриттэн уратылара, ону бэркэ билэр буолан, партия халы кэккэтигэр харыыта суох халаалыы анньан киирбиттэрэ. Арай Дьгр эрэ лээннээхтэриттэн хаалан хаалбыта. Кннээи олох, лэ-хамнас туунан кылгас ыстатыйалары, фельетоннары олохтоох хаыакка суруйан муунтуйбут санаатын сайанара. Сыыйа республика хаыаттарыгар, киин сурунаалларга тиийэ критическэй ис хооонноох, олох проблемаларыгар аналлаах публицистическай ыстатыйалара бэчээттэнэр буолан барбыттара. Кэлин кэргэнэ Саха госуниверситетын медицинскэй факультетыгар рэнэ барарынан сибээстээн, Дьокуускайга кспттэрэ. Лена рэин бтэриэр диэри сэттэ сыл устата тематическай экспедицияа техника-экономика салаатын партиятыгар инженеринэн лэлээбитэ. Бу сылларга суруналыыстыкаа сыстан, «Кыым» хаыакка штаты таынан корреспондент быыытынан промышленность тиэмэтигэр сыыаннаах араас иитиннэриилэрэ, ыстатыйалара сотору-сотору тахсаллара. Кэргэнэ рэин бтэрэн, хоту дойдуга бырааынан ананан аны Эдьигээнниир буолбуттара. Бу дойдуга кэлэн лэттэн уурайар сааыгар диэри олохтоох хаыакка корреспонденнаабыта. Кэргэнинээн иккиэн пиэнсийээ тахсан баран Дьокуускайга тннн олохсуйбуттара. Онтон уларыта тутуу кэмигэр тыа сиригэр уларыйыы-тэлэрийии, кредит биэрии, чааынай бас билии крэ киириитин, былыргы НЭП саанааы курдук табыгастаах кэм эргиллибитин бэйэтэ тыаттан трттээх кии буолан кэрэхсии, ээрдэлии крсбтэ. Сотору тооостоох тгэн тосхойбутунан туанан, аны бэйэлэрэ тыаа тахсан, с-ас тэринэн, дьинээх сахалыы олоххо кспттэрэ.

Киниэхэ холоотоххо, Сэмэн Ыстапаанабыы, хомуньуус бэрдэ буолан, кинитэээр быдан тахсыылаахтык лэлээбит кии. Продснаб тойоно, партбюро сэкирэтээрэ, Дьокуускайга тиийэн республика Госснабыгар тиийэ салайсыбыт кии буоллаа. йдн йдх хата урукку систиэмэ эстэрин, партийнай идеология млтрн саана партиятыттан аккаастанан, билиэтин остуолга ууран биэрбит сурахтааа. Дьгр, ону йдн, киититтэн чуолкайдаыах санаата киирдэ.

– Арба дааны, Сэмээн, эйигин партийнай билиэтин бэйэтэ остуолга ууран биэрбит диэни истибиттээим ээ. Ол кырдьык дуо?

– Ээ, кирдиик буолумунаа, – Сэмэн ттл суох унаарытта.

– Ол тутатыгар чэпчэкитэ суох дьыала буолуохтаах ээ. Туох санааттан оннукка соруммуккунуй?

– Ээ, бэйэбиттэн бэйэм кэлэйээн. Сыллааы отчуот, квартаал аайы сымыйа сыыппараа, припиискэ бт. Надайыаллаан, тулуурбуттан ааан ыксаан олордохпунаа, хата тооостоох кэм бэйэтэ кэлбитээ.

– Дьэ ханныгын да иин инти хорсун санааттан тахсар. Онно санамматах дьону билигин, партия дьинээх патриоттара кинилэр буолан, эигинниктэри танарыахсыттарынан аааллар ээ.