– Оо дьэ, этимэ дааны. Ааранан кии кыбыстыах инньэ гынар этэ ээ. Мин дьэ, бысталыахтара да буоллар, государство салайааччытын иннигэр илин-кэлин т суохпун. Саха дьахтара айылаттан сэмэйэ былыр-былыргыттан биллэр буоллаа… – Дора Никитична крэ холку, дуоспуруннаах. – Дьокуускайга кэлэн баран р баайы лэ булбакка сырыттым. Кэлин санаатахха, икки кыра оолоох буоламмын, миэстэ баарын рднэн ылбаттар эбит. Бэрт р кэминэн министерствоа статистик лэтигэр ылбыттара. Онтон тыа хааайыстыбатын техникумугар преподавателинэн киирбитим. Бэркэ сблээн лэлии сырыттахпына, Михаилы 1970 сыллаахха ээ Блгэ ыыппыттара. Мин выпускной группалаах буоламмын, хаалан балтараа сыл лэлээн баран тиийбитим. Онно лабораторияа лэлээбитим.

Дьиэбит благоустроеннайа суох этэ. Ону тн 12 чааска диэри хачыгаардаан баран сарсыарда турдаххына, тымныйан уорааннаммыт буолара. Киим куруук бара-кэлэ сылдьар, кыргыттарым кыралар. Маспын бэйэм хайытан кыстаан, мууспун киллэринэн олорбутум, хата кириэпкэй соус буолан тулуйбутум. Онтум диэн кыра, аны «диспетчер» буолан хаалаын ээ, туох баар кыалаларын барытын бииэхэ быааттараллар. Тн 12 чаас саана эрийэллэр: «Скорай кэлбэтэ», «ойоум трн эрэр» диэн буолар, эбэтэр: «Биигини кутуйах буортулаабыт бурдугунан ооуллубут килиэбинэн ааталлар, райком сэкирэтээрэ оннук килиэби сиэбэтэ буолуо», – дииллэр. Оттон бииги ону быан ылан быраа-быраа сиир этибит. Ол саана ккэ уочарат да уочарат, бтннээх бараммын турабын. Ону, сибигинээн дааны буолбатах ээ, ааастык кэпсэтэллэр. «Крй, ол пиэрибэй сэкирэтээр ойоо уочаракка турар. Кубулунан турар ини, ттэээр буолуоу дьиэтигэр аалаллара буолуо», – диэтэхтэрэ .

– Аата срн, мааыыа да кыайан сылдьыбат лгэрэ эбит дии!

– Сахалары нууччалар курдук буолбатахтар ээ, тойону тойон курдук крччлэрэ суох. Михаил ыалдьан балыыаа киирбитигэр биир салайааччы, совхоз управляющайа дуу, дириэктэрэ дуу кии, кэлэн сэтэрээбиттээх. «Дьэ эн да буолларгын ыалдьыбыккын дии, быраас илиитигэр киирбиккин. Бу быраас илиитигэр киирбит кии рттбэт идэлээх», – диэн ньиэрбэтигэр оонньоон аай биэрбитэ. Билиим эбитэ буоллар, таырдьа анньан тааарыам этэ. Оччолорго эдэр буолан тулуйбут эбиппин.

– Кырааын кэриэтэ эбит дии!

– Оннугун кэриэтэ. Ол киитин хата манна лээ аалбыта дии. Михаил итинник, кииэхэ стйбэт идэлээх, киниэхэ куаан санаалаах дьоо тттртн чгэйи оорооччу. йдхтэрэ, кнхтэрэ диэн иитэр, рэтэр быыыта эбитэ ини. Дьэ оннук кии. Оттон лэтин чааыгар бииргэ олорорбут тухары тугу йдрн-саныырын таыгар тааарбыта суох.

Тыа хааайыстыбатын министерствотыгар да лэлии сырыттаына туорайдаааччылар бааллар этэ. Кини наар сир боппуруоун, сири оорууну туруорсара. Ону: «Саха хаан сиртэн ааабытай?» – диэн утараллара. Бэл «бэйэтэ бааынай буолан сири р тутар» диэччилэр кытта баалларын атын дьонтон истэрим. Араастаан сирэй-харах анньалларыттан т да мунчаардар, олох биллэрээччитэ суох, -сааы туппат идэлээх, ааран иэр. Кэлин дааны кинини куааннык саарар дьонтон кыыйан туох эмэ диэтэхпинэ, бэйэбин саба саарааччы. «Ол дьон эрэйэ, кыалата. Ону олох саарыма. Кэлин йдхтэрэ», – диирэ. сэргээин курдук буолла быыылаах да, баары кырдьыгынан этэбин. Дьон боломтотугар тахсара, баар, сатамньыта суох буолаарай? – Дора Никитична, ыйытардыы, утары крд.

– Тоо сатаммат буолуой? Олох кырдьыга, обществоа баар быыы-майгы норуокка хайдах баарынан тиэрдилиннэинэ эрэ, й-санаа уларыйыыта, быыы-майгы тупсуута тахсыа этэ буоллаа. Итээс-быаас этиллибэккэ кистэлээ хааллаына, общество сайдыахтааар сатарыйар буоллаа дии.

– Эмиэ да сп курдук эбит. Кырдьык, итээспитин-быааспытын норуоттан кистээн-кистээн, туох баар куааммыт олус мунньуллан, урукку уопсастыбабыт, арааа, онтон да самыннаа.

Михаил дьиинэн срдээх т санаалаах, оолорун нааа таптыыр. Ол гынан баран лэтиттэн ордубат буолан, оону иитиигэ соччо кыттыбатаа. Наар миэхэ эрэнэр да, эр кии иитиитэ эмиэ наада буоллаа. Оолорун кытта истиник кэпсэтэр бириэмэтэ да суох курдук, кннр эттэ да барыта туолуохтааын курдук саныыр. Кэлин сааыран баран арыый боломтотун уурарга кыаллар.

Уопсайынан, дьон кыалатын йдр, хата бэйэтин оолоругар, аймахтарыгар соччо кыаллыа суоа. Кыра кыыспыт Плеханов аатынан Академияны бтэрэн кэлбитигэр Эргиэн министиэристибэтигэр лээ ылбыттара. Ону миниистир Готовцевка: «Саамай элбэх лэлээх уонна саамай кыра хамнастаах лээ туруор», – диэн эттээ дии. Кыыа ону истэн баран: «Другие устраивают своих чад туда, где много получают. А он наоборот…» – диэбитэ. Кэлин бэйэтэ лэ булан ксптэ, билигин Англияа баар, эмиэ бэйэтэ лэ булунан сылдьар.

– Дьикти баайы дии, атын ханнык дааны салайааччы туунан итинниги истэ илигим. Дьиинэн бэлэмэ рэммэтин, самостоятельнай буоллун диэн эппитэ буолуо. Оттон ити дьон кыалатын йдрн туунан биир тбэлтэни мин тус бэйэм истэн турардаахпын. Сэттэ уонус сыллар бтлэрин диэки, арааа, Михаил Ефимович миниистирдии сылдьар кэмэ эбитэ буолуо, мин быраатым, Чурапчы Мындааайытыгар олохтоох элбэх оолоох учуутал кии, кыра кыыа эмискэ муурдааа ыалдьан ууга-уокка т буолар. Олохтоох балыыаа хирург диэн суох, Чурапчыга илдьиэхтэрин оччотооуга суол-иис эмиэ суох кэмэ. Дьэ трппттэргэ оолорун туугар улахан куттал скр. Ол муна-тэнэ олордохторуна, арай биэрэк рдгэр спортплощадкаа вертолет кэлэн тэр. Быраатым кэргэнин, оотун матасыыкылга олордор да, вертолекка ыга срдэн киирэр. Вертолет туох эрэ таааын тэрэн баран ктр гднн эрэрэ . Ону хаыытаан-ыыытаан, далбаатаан нэиилэ тохтоппуттар. Пилот кабина аанын аан ууор ктрн, Чурапчыга барбатын туунан эппит. Мин дьонум, оолорун тыынын туугар ыксаан, балаыанньаларын йдт, крд-ааттаа сатаабыттарын киилэрэ истибэккэ туораан, тэйэн биэрэллэрин модьуйбут. Ол кэмэ арай вертолет салонун аана аылларын кытта Михаил Ефимович тахсан кэлбит. Тэн дьоммор кэлэн ыйыталаан билэн баран, оону ийэтин кытта суаллык вертолекка ылан, Чурапчыга тттр ктрг дьаайбыт. Аара ктн иэн оолоох дьахтар аттыгар олорон, оо туруга хайдаын кр-истэ, ыйыталаа, сбэ-ама биэрэ испит. Онон оруобуна кини тбээ баар буолан ол оону быыаан-абыраан турардааын дьонум билиэ диэри улахан махталынан ахталлар. Ол кыыс билигин бэйэтэ хас да оолоох ыал ийэтэ буолан Дириэ олорор.

– Ээ, оннук баар эбит дуу? Итинник дьыалаа кини дьэ дьон кыалатын йдчч. Кыаллар буоллаына, хайаан да кмлчч. Оттон ол бэйэтин кыыын т да самостоятельнай буоларга рэппитин иин, онтуката киниэнэ нааа туруору ээ. Ол урут чэ буоллун дааны. Билигин атын кэм, кмлххэ наада, – Дора Никитична тмктээинэ холку, ылыннарыылаах, истээччини бэйэтигэр тардар исти абыла иэйиилээх. – Бырааынньыктарга аймахтарбытын кытта син тмсээччибит. Кыыспыт уон аыын туолбутугар тугу бэлэхтиигин диир. Ону: «Срэим иэйиитин, тапталбын», – диибин. Кырдьык, тугу бэлэхтиибиний диэн толкуйдаан баран, аан манай хооон суруйдум. Дьонум клэллэр. Онтон ыал буолбуппут 40 сылын туолуутугар Михаилга анаан эмиэ хооон суруйдум. Ону: «Эмээхсиним поэт буолаары гыммыт», – диэтэ.

– Тыый, ол хооону крбт кии! – суруналыыс ркйэ тстэ.

– Ээ, черновига манна чугас баар этэ, – хааайка туран кинигэ ыскаабын арыйан, чараас тэтэрээти ылан кэллэ уонна миэстэтигэр олорон эрэ доргуччу ааан барда:

Олохпут бииэнэ оллурдаах да буоллар,

Оох оттунан, оо тртн,

Баччаа диэри бииргэ олорон

Этээ кэлбиппин дьолбунан ааабын.

Манай крсэр тгэммэр

Ыал буолуом да диэбэт этим мин,

Ырааы, ууну тлклн

Ырабын оостор кыах суоа.

Чэпчэки олоу ол сахха