Шрифт:
Мукукэен эмучэ, унтаян эмучэ, авунан. Умусликэн адулавки, адулавки тэтывэ, тадук тэтывки. Тэтыксэ, инеечивчи:
– Тэмбе! Ичэкэл! Би нян ин?актачи оча биhим! Хэкуке, hэкуке тэтычи бивки. Он-ка си Тэмбе э?нэнни hэкукерэ, ин?акта тэтыви эн?эни лукра окин-кат эчэ? Он-ка си эн?энни hэкукерэ? Дэмэре, лукикта. До?отоми, тэтчи?эв, – гунивки омолгичанты.
Тадук дэлэмичэн сачари Э?ни гунивки омолгидуи:
– Поро, долчаткал минэвэ аямат. Си бэе-ура?кай биhинни. Аи-эвэнки утрэнмэн садас инэ?и эмэрэн. Бэедыт эми сара, бэе турэнмэн энэ уйдоро, он бэе оди?ас? Бэе бэенюн бивки, бэе бэенюн улгучэмэтчэвки. Бэе одаи, бэе турэнмэн сакал. Инэ?имэн би толкитча биhим: гороло-гороло, Дулин Дуннэ чэчэмэдун, умун этыркэн бидевки. Тар этыркэн Геван гунмури гэрбичэ. Тар этыркэнмэ исми, бэе турэнмэ сади?ас. Таткади?ан ну?ан синэвэ. Си дюр hалгакан, ко?норин дылилкан, эвуники эhалкан бэе-эвенки биhинни, бэе турэнмэн сарэкис, ая бимчэ. Инэ?имэн-ты дэгилди?эт тала, би синэвэ hурувди?ов, – гунэн дэлэмичэн сачари Э?ни.
– Кэ, ая, эней! – элэксийрэн Умусликэн. – Гиркилдуи-нюн тэдэвуктэ hурунуви.
Дуннэр Эни
Тар некэдерэктын, арай Оли эмэрэн.
– Дуннэр Эни бэй?элвэ эридерэн, – гунэн Оли. – Эва-ка тэдэвдеи некэдерэн. Химат ?энэкэллу, эридерэн.
– Би-кэ эдям? – hан?увки Умусликэ?ит. – Хурудем-?у, эдям-?у?
– Дулин Бугава некэенэ биденни, эчэ, – гунэн сачари. – Он этэнни си ?энэрэ, си нян эр дуннэдут биденни. Си нян эр дуннэт биди?эн биhинни. Дюр hалгандии эр дуннэвэт некэденни си, синэвэ нян Дуннэр Эни ичэгин-сагин.
Кэ, ?энэрэ. Дуннэр эни гуннэвэн долчатнара бутунну бэй?эл. Дэгри дэктэндэлкэн дэги дэгнэ ?энэрэн, дыгин hалгакан бэй?э дыгин hалгандиви ды?нимэнэ ?энэрэн, Умусликэн дюр hалгандии гиркуна ?энэрэн. Эмэрэ.
– Ни-кэт эчэ аманнира? – hан?увки Дуннэр эни.
– Дыгин hалгалкал бэй?эл бутунну эмэрэ, – гунивкил бэй?эл.
– Дэгри дэктэндэлкэндук караки-нюн эмэнмучэ, эчэ эмэрэ, – гунивкил дэгил.
– Кэ, этэп нунанман алатта, – Дуннэр Эни гунивки. – Акари акаритпи эмэнмугин! Аямат долчаткаллу минэвэ, дюр баргида сердивар аямат долчаткаллу, иргэлэвэр ивкэллу, аямат аргэдувэр лапкикаллу. Эр кадяриндя Кадар оемодун умун ирэктэ биhин. Дугэй-муданин туксулдулэ иhивки. Тар ирэктэ hалакандун бэркэн биhин. ?и тар бэркэнмэ гади?ан, тар со э?эhи овки. Чэрули бидевкил бэй?эл. Дэгил симуладявкил, долчатчанал, эhилэ умун туксакиткан аракукан гунивки эниндуи:
– Эней, ая бимчэ тар бэркэнмэ исми, гами. ?и-кэт минэвэ эмчэ кейра.
– Учуне! – энин тапкаливки hутэви – Ичэмае! Си hима hалгачи биhинни, эмэр эhачи биhинни, эмэр сечи биhинни. Экун тади?ас тар бэркэнмэ?! ?алэс биhин до? Экэл тыкэ гунэ, ичэмэе!
Тадук Оли гунэн:
– Дуннэр Эни, дулин дуннэ бэгинин, долчаткал экунма би гундем. Бутунну бэй?э савки он эр дулин дуннэду биденэ ам?ави иргидэ. ?и hима hалгачи бивки, ?и эмэр эhачи бивки, ?и дэгри дэктэндэчи бивки. Мунду, бэй?элду-дэ, дэгилду-дэ бэркэн надая ачин. Ичэhикэл эрэ! Эр ку?акан дюр hалгакан, ко?норин дыликан, эвуники эhалкан. Ну?андун экун-дэ ачин: иктэн-кэт эмэр ачин, оhиктан-кат эмэр ачин. Он-ка эр дуннэду ам?аи ирги-?эн? Ну?андун букэл тар бэркэнмэ. Мунду ?алэлвун-кат ачин, ну?андун ?алэлин биhи.
– Кэ, ?и hу?тут гунчэдерэн? – hан?увки Дуннэр Эни.
– Ая, ая! – элэксиивкил дэгил, бэй?эл. – Дюр hалгакан, ко?норин дылилкан, эвуники эеhалкан тар бэркэнмэ гагин.
– Тыкэн гунмил, бэлэткэллу ну?андун‚ элэксиивки дуннэ бэгинин Дуннэр Эни.
Kэ‚ тыкэн оран. Он-ка эhилэ тар бэркэнмэ кадардук гада? Он Умусликэн тар кадариндява туктыди?эн?
– Маутъян окаллу, – гунэн дэлэмичэн сачари Э?ни. – Тар маутди кадарва туктыди?эн. Сектакар ни?тэлвэтын улгэкэллу, тар ни?тэлдук маутъян окаллу.
Де-вет бэй?эл бэлэчиллэ. Бэй?э биhи – бутуннул Умусликэнду бэлэдиллэ. Он этэрэ бэлэттэ ирги?эдувэр? Де-вет сектакар ни?тэлвэтын тагдыдявкил! Умусликэн ?алэлкан бэе эчэ, эр-ты маутындява оран, ?онимивдява. Эhилэ маутпи гаргачиллан, татыллан. Эр-ты таттан, тыкэн-ты ним?аканду бивки. Со бэе-hуркэткэн бичэ Умусликэ?ит. Де эhилэ кадариндяви тыматнэ туктыл?эт.
Умусликэн бэркэчи одяран
Сигун элэкэс дэгдэдерэкин, Умусликэн гиркилнунми кадариндяла ?энэрэн. Гарандаран маутпи Умусликэн, кадардук тагавран тари?ин. Ичэмкэрэн, танан – аят тагавча. Туктыллэн кадарва. Гиркилин бэй?эл кадар ?егидадун эмэнмурэ. Туктыдевки, туктыдевки Умусликэн. Умун кирагиндула туктыксэ, нян угиски маутпи гарандавки, нян туктыдевки. Гороллон, эhин дуннэдук ичэврэ оран. Гиркилин эмэнмувкил, алатчавкил, окин-ка кадар муданман исчи?ан. Оли дэгиктэдевки. Умусликэнмэ каравдявки. Маутпа тыкиврэкин, эмувки. Дэктэндэлкэн дэги эди?ан, эр-ты маутпан эмувувки. Горово, горово туктыксэ она, дэррэн омолгит. Дэрумкичиллэн.
– Эду биденэ, дэрумкикэл, – Оли гунивки, – би девгэес эмувуктэ. Демулчэ бидинэс.
Дэгрэн Оли, девгэлэрэн. Бэй?нэл девгэвэ бэлэннэрэ, hагачанду нэрэ, ни?тэкэрди утта, тадук Гаг дэгиливрэн девгэвэ. Оли нян дэрумкичивки. Карав нян Гагнюн ?энэвки, тадук мучувки, гуннэ:
– Долболлон эчэ, ан?аттаи некэдерэн омолгит. ?энэкэллу дюлдулавар, тыматна тэгэлтэнэ нян эмэдэвэр.
Кэ, ая. Илан инэ?ивэ Умусликэн тар кадариндява туктыдечэ. Илан инэ?ивэ бэй?эл-дэгил кадар дагадун алатчанал гиркивэр. Эhилэ туктыденэ, туктыденэ, Умусликэн исча кадар hоронмон. Кадар мудандун ирэктэнде бивки, тар ирэктэнде илан hалачи бивки. Тар илан hалан сигдылэмэдун бэркэн уючэдевки. Манни томтэ уюрит уивчэ бивки. Эди?ан Умусликэ?ит, ?алэлин биhи бо, гурэрэн бэркэнмэ, гаран. Адулавки, ичэвки. Нюрил бивкил тари?илби гаран. Тадук гунчэвки:
– Эр бэркэнду нюрван нэксэ, аямат таникса, Дуннэр Эни биде?элэн нюрит иhимчав до?
Тыкэн гунчэнэ, арай долдыран:
– Hуркэн-ку?акан, бэй?э-дэги иргинэн, аи-эвэнки чэчэн, аямат долчаткал! Дюр ?алэтпи бэркэнми дявакал, сирэнмэн дюр hалгандии аямат такэл, тадук гукэл: «Дэктэндэлкэн дэгигэчиниhивкал минэвэ дуннэлэ!». Аямат бикэл, аят дулин дуннэвэ гиркукал. Со э?эhи бэе оди?ас, бэе соргун биди?эс! Кэ, аят гиркукал!
Тыкэн гунчэ, угу бугадук Дуннэр Эни. Эhилэ гуннэгэчинин оча омолгичан-ты – тар-ты дуннэлэ исча. Гиркилин уруечивкил. Кэ, тыкэн, Умусликэн. Бэй?э-дэги ирги?этын, бэркэнэви бакача.