— Пятрусь! Павукі на сцяне.

— Бачу. Ігнат, не глядзі. Не трэба глядзець. Гэта як на вышыні. Калі не глядзіш уніз, то зусім не страшна.

Не трэба глядзець… Не трэба… Няхай паўзуць. Не накінуцца. Усе павукі баязліўцы. Калі ўбачаць чалавека, то стараюцца затаіцца. Але ж гэтыя паўзуць… Ну і няхай. Не трэба на іх глядзець. Няхай паўзуць, калі ім так хочацца.

Суцяшаючы сябе, я спускаўся па лесвіцы, стараючыся не адстаць ад Петруся.

— Апошняя прыступка засталася, — прамовіў ён, а пасля закрычаў: — А-а-а!..

З-пад ягонай нагі вырваўся шэры пацук і імкліва кінуўся ўбок.

Я саскочыў з прыступкі.

— Пятрусь, што з табою?

А ў Петруся плечы ходырам ходзяць.

— На нешта мяккае наступіў,— ледзь вымавіў ён.

Вядома, на што ён наступіў. На пацука. Нездарма той так ірвануўся. Калі б я наступіў… Калі б я… Што было б? Лепей не думаць пра гэта. Не думаць…

— Пятрусь, не бойся. Ён пабег.

— Хто?

— Пацук.

— Дык я на пацука наступіў? — Пятрусь плюнуў на цэментаваную падлогу. — Цьфу! Разлёгся каля самай лесвіцы. Ну й падла!

— Хто тут? — неспадзявана данеслася да нас. Я прыставіў палец да вуснаў.

— Пятру-усь… Тс-с…

— Хто тут? — пачулася другі раз.

Я прыгледзеўся і ў самым канцы скляпення ўбачыў старога, які сядзеў каля сцяны.

— Пятрусь, там дзядуля.

— Дзяду-уля-а… — працягла прамовіў сябар. Не спадзяваліся мы, што старога ў скляпенні

ўбачым. Няўжо Казімір Міронавіч загадаў, каб дзеля яго скляпенне пабудавалі? Чаму ж хавае? Казаў нам, каб не заходзілі. Хіба гэты нямоглы стары нас адужае?

— Хто там? — зноў запытаў стары. Я адразу пасмялеў.

— Мы.

— Хто вы?

— Хлопчыкі.

— Падыдзіце бліжэй.

Мы падышлі і аслупянелі. На шыі ў старога быў шырокі жалезны абруч, на якім вісеў замок. Ад абруча цягнуўся тоўсты ланцуг, прыкуты за кольца да сцяны.

— За што вас так? — вырвалася ў Петруся. Стары паціху сказаў:

— Пасля пра гэта. Як вас сюды прынесла?

— Мы не па сваёй волі,— адказаў я. — Нас прывёў Казімір Міронавіч.

Стары падняў галаву.

— Мой сын?

— Ён ваш сын? — усклікнуў Пятрусь.

Я глядзеў на старога і не верыў. Хіба магчыма, каб родны сын бацьку ў скляпенні прыкаваў? Бацька яго гадаваў, на руках няньчыў, першым словам вучыў. За што ж так?

— Мяне дзедам Міронам зваць, — прагаварыў стары. — Сорамна прызнавацца, што родны сын на ланцуг пасадзіў. Прадаўся ён і ўсё прадаў.

— Каму? — запытаў Пятрусь.

— Паганаму чорту. У нашым родзе ўсе з мазаля жылі. Аралі, сеялі. Ніхто зла людзям не чыніў. А гэты… Калі сваю душу чорту прадаў, то мяне выракся. Цяпер з нячысцікамі знаецца. За іх гарою стаіць. Яны для яго найдарожшыя.

— Чаму ён сваю душу прадаў? — прамовіў Пятрусь.

— Чорт паабяцаў, што багацце дасць, калі ад бацькі адмовіцца, калі ад свайго народа адрачэцца, калі пра свае песні забудзецца. Прысягнуў сын, а чорт яго вядзьмарству навучыў, чарам самым лютым.

Ад народа адрокся гэты Казімір Міронавіч. Хто ж ён? І чортам не стаў, і чалавекам таксама не стаў. Няўжо стаіць вось так, пасярэдзіне? Не то чорт, не то чалавек, не то яшчэ хто. Бацьку ў скляпенне, бацькавы песні пад замок…

— Яму палац чорт пабудаваў? — перапыніў мае думкі Пятрусь.

— На касцях нявольнікаў. Раней у нас як было? Смяяліся, песні спявалі. У адным канцы пачнуць, а ў другім падхопяць. Чорт сыну ўвёў у вушы: «Зрабі так, каб людзі забыліся пра свае песні, пра свой род. Адразу іншымі стануць. Дзе абыякавымі, дзе баязлівымі, дзе свой гонар страцяць.

З іх тады зможаш вяроўкі віць». Паслухаўся сын чорта, злому навучыўся ад яго, пачаў вядзьмарыць, людзей ад памяці адбіваць. У адным казачным царстве сталі абыякавыя, пра сумленне забыліся, у другім гонар страцілі, свайго памагатага Іванку на іхні трон узвёў. Жывуць, ні роду, ні племені свайго не памятаюць. Цяпер сын, як мне здаецца, зноў кудысьці папёрся. Нядаўна сам казаў, што папрэцца. І там пачне круціць.

Вось яно што! У тых гарадах, дзе мы былі, людзі ад свайго роду адракліся, забыліся пра яго. Жывуць без памяці.

— Хто вы? Адкуль? — запытаў дзед Мірон. — Бачу, што не тутэйшыя.

— Доўга расказваць. Не ведаю, з чаго пачаць, — прамовіў Пятрусь.

— А ты пачні,— падахвоціў дзед Мірон. Пятрусь сеў каля сцяны і пачаў расказваць. Пра

ўсё-ўсё расказаў. Як жылі мы ў нашых Азарычах, як чыталі пра іхняе казачнае жыццё, як Мірон Казіміравіч нас у казку адправіў, як Казімір Міронавіч хацеў вядзьмарству навучыць. Расказаў і пра той горад, дзе жывуць абыякавыя, і як з Саўкам у прафілакторыі сядзелі.