Шрифт:
Карынфар не вярнулі.
12 чэрвеня 1986 году. Ціхая сенсацыя: страляўся Пілатовіч!!! Страляўся ды няўдала – застаўся жыць ці мучыцца. Цяпер ён у 4-й гарадской бальніцы. Чаму ня тут? Каб менш людзей ведала пра гэтую падзею? Там жа яго ніхто ня ведае, хто ён такі. А быў жа і першым сакратаром абкаму партыі, і сакратаром ЦК КПБ, і надзвычайным і паўнамоцным паслом СССР у Польшчы. Перад пенсіяй, на якую яго нядаўна прагналі, ён займаў уведзеную сьпецыяльна для яго дадатковую пасаду намесьніка Старшыні Савету Міністраў БССР. Гэта сюды яго кінулі, калі Герэк паскардзіўся на яго Брэжневу, што занадта камандуе не сваёй краінай.
Пакуль вядома толькі, што страляўся ён з паляўнічай стрэльбы ў рот (ці ў падбародак). Дома не было нікога, пачулі суседзі і выклікалі міліцыю. З яе дапамогаю ён і быў дастаўлены ў бальніцу.
Дазнаўшыся пра гэта, мой новы сусед зьдзівіўся: “Чаго ж яму не хапала? 350 рублёў пенсіі меў, 30 гадзінаў машыннага часу і іншыя прывілеі”.
Усяго, вядома, хапала. Мабыць, узяў роздум, што не таму служыў. Альбо яшчэ горш: адчуў, нарэшце, і сваю віну перад народам. А людзі такога рангу – далёка не анёлы. Іх афіцыйныя пасады толькі служаць прыкрыцьцём іх асноўных, антынародных справаў.
Памяць падсунула і іншыя, аналагічныя пілатовічскаму, факты. Напрыклад, самазабойства былога рэктара Менскага політэхнічнага інстытуту Ткачова – з год, максімум два гады таму. Гэта быў зусім, як кажуць, “благополучный”, удачлівы і персьпектыўны “вучоны”. Усе навуковыя ступені і званьні сыпануліся на яго, як з таго славутага рога. Дасягнуў у свае маладыя гады усяго, чаго, як правіла, таксама ўдачлівыя дзеячы дасягаюць толькі напрыканцы сваёй кар’еры. А гэтаму “чаго не хапала?”
Карынфар не вярнулі.
13 чэрвеня 1986 году. Неяк я зьвярнуў увагу, што ў руках “дасужых” людзей бачу кнігі ўсё больш з прачытаным пачаткам іх і рэдка калі дачытваемыя да канца. Так і цяпер. Андрэй Мікалаевіч пачынаў чытаць “Гарады і гады” К. Федзіна, Васіль Максімавіч прыкладна столькі ж прачытаў нейкай тоўстай палітычнай кнігі пра савецкую дыпламатыю. “Новенькі” Іван Фядосавіч прыйшоў з пачатай, праўда, прыкметна, кнігай А. Чакоўскага “Перамога”.
Гэтых усіх дзеячаў фармуе і адпаведная літаратура. А яна пішацца і “адпаведнымі” пісьменьнікамі, якія займаюць, дарэчы, пануючае становішча ў Саюзе пісьменьнікаў.
Цікавы яшчэ вось які мой вывад. “Гэтыя дзеячы” паміж сабою нярэдка так крытыкуюць савецкія парадкі, што “аж пух ляціць” з іх. Аднак да пэўнае мяжы! Напрыклад, учора наш “новенькі” накідаў мне ў дыскусіі столькі пасылак, што мне засталося толькі падвесьці рысу і сказаць: “Правільна сістэма не функцыянуе” (маецца на ўвазе савецкая “сацыялістычная”). Пры гэтых маіх словах мой апанент падхапіўся на сваім ложку і даволі злосна сказаў: “Вы што ж, прапануеце замяніць яе прыватна-ўласьніцкай сістэмаю?”. Я ўхільна адказаў: “Я толькі зрабіў лагічную выснову з вашых пасылак. Дарэчы, я падзяляю вашыя аргументы і назіраньні”. Ён застаўся задаволены, што я згодны з ім. Праз некаторы час ён вельмі насьцярожыўся, калі я пасьля яго салодкіх дыфірамбаў у адрас Леніна сказаў, што “Ленін ня менш памыляўся, чым і любы ня-Ленін: ён быў ча-ла-век, а не прышэлец з космасу.”
Сёньня Іван Фядосавіч, нарэшце, зрабіў свой важны вывад. Гаворку пра рэпрэсіі сталінскае пары ён “закругліў” “прадказаньнем”, што я абавязкова апынуўся б тады ў Сібіры ці ў турме. Я пахваліў яго за “праніклівасьць”.
І. Ф. спытаў мяне, што я думаю пра Рамана Мачульскага. Я сказаў наступнае.
– Які ён быў некалі партыйны і партызанскі кіраўнік, я не магу ведаць. Аднак крыху ўяўляю яго як чалавека і аўтара “найбольш грунтоўных” партызанскіх мемуараў. І не ў захапленьні ні ад яго чалавечых якасьцяў, ні ад яго літаратурнага таленту. Гэтага таленту проста зусім няма. Ёсьць настырнасьць і нахабства. Ёсьць моцнае і нічым не абгрунтаванае жаданьне праз “літаратуру” сьцьвердзіць, ці нават стварыць легенду пра сваю выключную ролю ў партызанскім руху. З дапамогаю гэтакзваных літзапісчыкаў яму гэта ўдалося. Ён цяпер у выдавецтвах і Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ найгалоўнейшы кансультант па партызанскіх праблемах. А праблемаў гэтых – хапае. Сам ён бачыць толькі адну з іх – пра ролю і месца таго ці іншага дзеяча ў гэтым інсцэніраваным руху: ніхто ня можа засланіць яго, Мачульскага асобу. Гістпарт у сваю чаргу бачыць іншую, больш істотную праблему – дазіраваць партызанскі “гераізм” у барацьбе з паліцыяй і астатнімі нямецкімі прыслужнікамі так, каб уся гэтая партызаншчына не выглядала як грамадзянская вайна ўнутры народу. А з “твораў” Мачульскага, Казлова, Лабанка, Захарава і іншых якраз так яно і ёсьць. Партызаны больш ваявалі супраць свайго народу, чым супраць акупантаў. І страты нанесьлі значна большыя яму, чым тым. Гэтую важную і нечаканую ўладамі асаблівасьць партызанскай “вайны” падхапілі і расьпісалі на Захадзе. Вось цяпер гістпартаўцы і круцяцца. Аднак справа зробленая і выпушчаныя “мемуары” партызанскіх генералаў існуюць. Цяпер выконваецца задача “згладжваць” справу ў перавыданьнях і сачыць пільна за рукапісамі новых прэтэндэнтаў. Я не кажу пра сьмяротную грызьню паміж усімі імі і наогул пра іх непрыстойнасьць.
Нечакана для мяне Іван Фядосавіч добра прыняў маю “лекцыю”. Больш за тое, ва ўнісон ён расказаў, як ня раз партызаны рабавалі яго сям’ю, у якой бацька і старэйшы сын былі ў Чырвонай Арміі, на фронце, а дома засталася “поўная печ” малечы.
– А яны, партызаны, – кажа мой субяседнік – усё ў нас забіралі – і прадукты, якія знойдуць, і адзеньне. І нават білі маці, калі тая не аддавала. І вось атрымлівалася, што ў дзень бойся немцаў, а ўначы – партызанаў. Не паважаю я з тых пор гэтых “ваякаў” і рады, што і вы ацэньваеце іх аб’ектыўна, па заслугах.
Невядома, што ў гэтай галаве робіцца, падумаў я адносна гэтага І. Ф. То ён Сталіна абвяшчае найвялікшым палкаводцам, “большым за Кутузава”, то ён Жукава бэсьціць як “унтэра Прышыбеева і дэспата”.
І. Ф. зноў спадабалася, калі я імкненьні шматлікіх Жукавых захапіць, напрыклад, любой цаною тую ці іншую высотку назваў кар’ерызмам. “Што ім значылі сотні і тысячы салдацкіх жыцьцяў? – казаў я. – Ім важна было пачапіць хутчэй чарговы ордэн на гімнасьцёрку ці чарговую зорку на пагоны”.
Карынфар не вярнулі.