На зьезьдзе я сустракаўся з Нінай Ватацы, пахваліў яе новую кнігу “Шляхі” пра Максіма Багдановіча. Раптам яна спытала, ці ведаю я Леаніда Зубарава. Я сказаў, што ведаю. Тады пасьледавала новае пытаньне пра маю ацэнку яго творчасьці. Адказаў шчыра, што ўхваляю. Ніна Барысаўна таксама добра адгукнулася пра яго пераклады Багдановічавых вершаў. Нават сказала, што яны ў гэтых перакладах больш натуральна гучаць, чым у іншых. А Н. Ватацы – глыбокі знаўца творчасьці М. Багдановіча.

Гартаю “ЛіМ”. Як і трэба было чакаць: матэрыялы зьезду пачынаюць друкаваць не з уступнай прамовы народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава, а з прамовы кандыдата ў члены Палітбюро ЦК КПСС М. М. Сьлюнькова. Усё як у жыцьці – шыварат-навыварат! Дзе ж тут той “сьвежы вецер XXVII зьезду”, аб якім не перастаюць крычаць у друку, па радыё, па тэлебачаньні?

Адразу за зьездаўскімі матэрыяламі на 10-й старонцы падвярстаныя інфармацыя і фотаздымак пад агульнай назвай “Працяг знаёмства з “Панам Тадэвушам”. Гэта пра тое, як “на сустрэчу з чытачамі прыйшлі Я. Семяжон, В. Рагойша, М.Татур, В.Шаранговіч і У. Казьбярук”, каб расказаць пра чарговае выданьне “беларускага” “Пана Тадэвуша”.

Тры калонкі 10-й старонкі і ўсе пяць 11-й старонак прысьвечаныя Зьмітраку Бядулю. Надрукаваны матэрыялы Барыса Сачанкі – “Паклон і падзяка” (мне вельмі імпануе зьмест менавіта такога загалоўка), А. Рагулі – “Маштабнасьць думкі”, В. шымановіча – “Ля вытокаў нацыянальнага тэатру”. У Сачанкаўскі артыкул завярстаны вялікі партрэт юбіляра.

Цікава, як іншыя газеты і часопісы ўшанавалі нашага зьмітрака? Спадзяюся, што не праігнаравалі. Беларусы адзначаюцца пачуцьцём удзячнасьці. Барыс правільна выказаў нашыя сапраўдныя адносіны да гэтага таленавітага сына яўрэйскага народу, што стаў верным слугою, вялікім песьняром таксама і нашага народу, нават больш нашага, бо мала каму вядома яго творчасьць на яўрэйскай мове.

У “ЛіМе” далёка ня поўнасьцю асьветлены наш зьезд. Абяцаюць, што “справаздача аб рабоце зьезду будзе апублікаваная”. Будзем чакаць аж да наступнай суботы. Але што там апублікуюць? Наўрад ці дадуць “жывыя” прамовы. Можа, па фразе-дзьве ўткнуць у белтаўскую “справаздачу”. Што пакінуць ад Валодзі дамашэвіча? А хіба дадуць асаблівасьці выбараў? Хаця б такія:

1. Перад выбарамі партыйныя правадыры А. Кузьмін і І. Антановіч правялі “нараду” партыйнай групы зьезду. Удзельнікам яе прачыталі сьпісы кандыдатаў. Пасьля прызначылі “надзейных” таварышаў, каб унесьлі гэтыя сьпісы на зьезьдзе з яго трыбуны. Тры сьпісы – на Праўленьне, на Рэвізійную камісію, на дэлегатаў у Маскву – тры давераных асобы. А каб удзельнікі зьезду не пасьпелі і роту разявіць, каб унесьці і свае кандыдатуры, дык прызначылі таксама і сьпец­крыкуноў. Іх абавязак заткнуць усяму зьезду рот раней, чым ён захоча яго разявіць. Канкрэтна: як толькі будзе зачытаны сьпіс прапануемых кандыдатаў, і старшыня пасяджэньня (прызначылі загадзя Івана Навуменку) “папытае”: “якія будуць меркаваньні зьезду?”, адразу ж выгукнуць: “Падвесьці рысу!”. Дакладна так і адбылося. Нехта спрабаваў называць з залы нейкія імёны. Нехта абураўся, што сярод дэлегатаў на ўсесаюзны зьезд ня будзе ніводнай жанчыны. А ў такт ім І. Навуменка, разводзячы рукамі, казаў: “Позна. Ужо ж спынілі вылучэньне!”

2. Ёсьць у пісьменьніцкай арганізацыі людзі, супраць якіх заўсёды падае надта багата галасоў. Тым ня менш іх кожны раз падсоўваюць у лідэры. Чэмпіёнамі паспалітай непапулярнасьці цяпер былі тыя самыя дзеячы, шо і на мінулым зьезь­дзе. Найбольшую колькасьць галасоў супраць сябе атрымалі: Б. Сачанка – 115; Н. Гілевіч – 108; І. Чыгрынаў – 104; Л. Гаўрылкін – 96; К. Кірыенка – 86.

Калі ўлічыць, што ўсяго галасавала 335 чалавек, дык такая колькасьць “чорных шароў” – незайздросны сімптом. Мінулы раз, праўда, ЦК КПБ цалкам праігнараваў волю зьезду, пакінуўшы на сваіх пасадах усіх пералічаных тут чатырох сакратароў. Сёлета пакінулі толькі аднаго Ніла Гілевіча з іх (Рыгор сказаў, выбягаючы з гэтага першага пленума, што Ніла трымае Быкаў), а астатніх замянілі. Замест Б.Сачанкі і І. Чыгрынава першы пасьлязьездаўскі пленум па прапанове таго самага ЦК выбраў Алеся Жука і Віктара Казько. Аргсакратара вырашылі не выбіраць, а прызначыць. Так што хто зьменіць Леаніда Гаўрылкіна яшчэ невядома. А, можа, і ня будуць мяняць. А зрэшты, што дадуць гэтыя замены?

27 красавіка 1986 году. Вольга Юльянаўна паведаміла, што у апошнім маскоўскім часопісе “Огонёк”, “што з Леніным”, як яна сказала, зьмешчаны вершы М. Гумілёва. Я падзякаваў за інфармацыю і пабег шукаць гэты “адыёз”. Знайшоў далёка ня ў першым-лепшым кіёску. Купіў тры экземпляры – адзін у “недатыкальны залаты фонд”, з двух астатніх, можа, зварганю самаробную кніжачку. А можа, давядзецца з некім падзяліцца? Рады буду паслужыць прапагандзе пакаранай рускай культуры. Мы не трымаем злосьці на ўсіх рускіх. Сапраўдныя рускія церпяць прыгнёт як і мы. Іх храмы разбураюць як і нашы. Іх найвялікшых пісьменьнікаў забараняюць, нават забіваюць, як і нашых. Нашыя нязьменныя і шчырыя сімпатыі на баку гэтай вялікай рэпрэсіраванай культуры.

Стаў хуценька, на хаду, гартаць часопіс. Вось той самы ленін на ўсю вокладку. Вось мільгаюць Гарбачовы – адзін, другі, трэці. Вось і пара Фідэляў Кастра. Пара? Чаму б гэта? Гляджу ўважліва. Цэлую старонку заняў, відаць, савецкі танк з узьнятай уверх руляю гарматы. З танка злазіць Кастра. Зьверху паведамляецца, што “19 красавіка 1961 году, на Плая-Хірон, кубінскі народ атрымаў перамогу над імпералістычнымі інтэрвентамі”. Ага, думаю, так цяпер назвалі ўжо выдатную дыпламатычную перамогу Джона Кенедзі, што 25 год таму назад выратаваў сьвет ад кастра-хрушчоўскага шаленства, ад ядзернай вайны… Кастра сярод сваіх міліцыянераў, а вось друз ад самалёту ЗША, зьбітага кубінскімі, трэба думаць савецкімі, зенітчыкамі… Вось старонка з ваеннымі лётчыкамі выпрабавальнікамі парашутаў (ва ўсіх Афганістанах патрэбны дэсант!)… Зноў Ленін – адзін, другі, трэці… Ленін зьмяняецца цыркам (некалі рэдактара расстралялі б за гэта), цырк – Георгіем Маркавым (!), Маркаў – футбалістамі, гэтыя – Эрнстам Тэльманам(!). І нарэшце, аж на 26-ай старонцы (усяго ў часопісе іх 32) – “К 100-летию со дня рождения Н. С. Гумилёва: Стихи разных лет”. Прадмова Уладзіміра Енішэрлова. Вялікі, сантыметраў 250 квадратных, фотапартрэт аўтара. Дома разгледзеў больш уважліва: фатаграфія М. Напельбаума. Гэта колішні прыдворны фатограф Леніна. Фатаграфія моцна павялічаная, што адбілася на яе выразнасьці. Але ж нічога! Выдатна! Даруем гэта “аганькоўцам” – яны ж рабілі, як найлепш! Публікацыя заняла дзьве вялікія аганькоўскія старонкі з пераходам на трэцюю – усяго 2 1/4 старонкі. Паэтычная нізка складаецца з васьмі твораў: “Волшебная скрипка”, “Андрей Рублёв”, “Капитаны”, “Орёл”, “Лес”, “Портрет мужчины” (“Картина в Лувре работы неизвестного”), “Жираф”, “…Когда из темной бездны жизни”.

Ні ў “Литературной России”, ні тут пра ўзаемаадносіны Гумілёва і савецкай улады ні слова не сказана. Прадмова в. Енішэрлава, напрыклад, канчаецца так: “Жизнь Н. С. Гумилёва трагически оборвалась в августе 1921 года. Прекрасный художник, он оставил интересное и значительное литературное наследие, оказал несомненное влияние на развитие советской поэзии. Его ученикам и последователям наряду с высоким романтизмом свойственно стремление к точности поэтической формы, так ценимой самим Гумилёвым, одним из лучших русских поэтов начала ХХ века”.