Але Лігія пачала клікаць: — Урсус! Урсус!

Была ў белае апранута, дык лёгка было яе дагледзець. Атацын пачаў другою вольнаю рукою накідаць на яе свой плашч, як тут страшэнныя абцугі схапілі ягоны карак, а зверху нешта цяжкае грымнула па галаве.

І ён упаў, бы вол, удараны абухам перад алтаром Ёвіша.

Нявольнікі большай часткай ляжалі на зямлі або бараніліся, гопаючыся ў поцемках аб заломы муроў. На мейсцы асталася толькі пахрабустаная ў шчэпкі лектыка. Урсус імчаў Лігію ў бок Субуры, спадручнікі ягоныя беглі за ім, паволі рассыпаючыся па дарозе.

Нявольнікі пачалі збірацца ля дому Вініція й раіцца. Не смелі ўвайсці.

Пасля кароткай нарады вярнуліся на мейсца нападу, знайшлі там некалькі забітых, а між імі Атацына. Ён яшчэ сцепваўся ў смяротных канвульсіях, раптам у апошняй сільнейшай канвульсіі спруцянеў і так застыў.

Тады забралі яго і, вярнуўшыся, затрымаліся зноў перад брамаю. Трэ было, аднак, паведаміць гаспадара, што сталася.

— Гул хай паведаміць, — шапталі некалькі галасоў. — Кроў у яго плыве па твары, як і нам, дый гаспадар яго любіць. Гулу зручней, чым каму.

А германін Гул, стары нявольнік, які выняньчыў Вініція, а трапіў да яго ў спадчыне ад маткі, Пятроніевай сястры, кажа: — Я далажу, але пойдзем усе. Хай гнеў ягоны не спадзе на мяне аднаго.

Вініць зусім знецярплівіўся. Пятроні й Хрызатэміс пасміхаліся з яго, а ён бегаў сюды-туды па атрыюме, паўтараючы: — Ужо ж павінны былі быць!.. Ужо ж павінны быць! — і рваўся йсці, але гэныя абое ўстрымоўвалі яго. Нараз у сенях пачуліся крокі, і да атрыюма гуртам убеглі нявольнікі. Пасталі борзда пад сцяною, паднялі рукі ўгару ды пачалі трывожліва енчыць: — Аааа!..Аа!

Вініць прыскочыў да іх: — Дзе Лігія? — завыў страшным змененым голасам.

— Аааа!..

Тады Гул выйшаў з пакрываўленай галавою, адзываючыся хутка й жаласліва: — Во кроў, спадару! Баранілі! Во кроў, спадару, бачыце, кроў!..

Але не паспеў дакончыць, Вініць схапіў бронзавы ліхтар і адным ударам раскалоў чэрап нявольніка ды, дзеручы валасы на галаве, хроп са злосці: — Me miserum! Me miserum!

Аж счарнеў, вырачыў вочы, аж пена выступіла на вуснах.

— Розаг!!! — крыкнуў нялюдскім голасам.

— Спадару! Аааа!.. Злітуйся! — скавыталі нявольнікі.

Устаў сканфужаны Пятроні.

— Хадзем, Хрызатэміс, — кажа. — Калі хочаш глядзець на мяса, загадай адбіць краму разніка на Карынах.

І выйшаў з атрыюма, а ўва ўсім доме, расхарошаным зеленню й вырыхтаваным да банкету, пачалі незабаўна свістаць розгі ды разлягацца енкі, якія трывалі амаль да самага рання.

Гэтае ночы Вініць зусім не клаўся спаць. Цераз нейкі час пасля адыходу Пятронія, калі енкі катаваных нявольнікаў не маглі суняць ані ягонага болю, ані закатнасці, сабраў грамаду іншых слугаў і на чале іх, позна ўжо ноччу, кінуўся на пошукі Лігіі. Аббегаў квартал Эсквілінскі, пасля Субуру, Вікус Сцэлератус ды ўсе прымежныя завулкі. Потым абыйшоў Капітоль, праз мост Фабрыцыя лучыў на абток ды перабегаў частку гораду затыбранскую. Але беганіна гэтая была бязмэтная, сам бо не меў надзеі знайсці Лігію, і калі шукаў яе, дык таму толькі, каб чым-небудзь запоўніць страшную ноч. І вярнуўся дамоў аж на світанні, калі ў горадзе пачалі з’яўляцца вазы і мулы гандляроў агароднінай, ды пекары адчынялі ўжо крамы. Вярнуўшыся, загадаў пахаваць цела Гула, якога ніхто не смеў дагэтуль крануць, пасля тых нявольнікаў, у якіх адабрана Лігія, загадаў выслаць на вёску да эргастулаў, дзе праца на плантацыях была карай, страшнейшай за смерць, бадай. У канцы кінуўся на пасланую лаву ў атрыюме ды пачаў хаатычна раздумоўваць, якім чынам знойдзе ды забярэ Лігію.

Зрачыся яе, страціць, не бачыць яе болей здавалася яму немагчымым, і на самы ўспамін аб гэтым ахапляла яго шалёнасць. Самавольная натура маладога ваяра першы раз магла суцяміць, як гэта можа быць, каб хто смеў станавіцца ўпоперак ягонай жады. Хай бы лепш свет і горад разваліліся ў друзы, чым жаданні ягоныя не маглі збыцца. Адхапілі яму чару раскошы амаль з вуснаў, дык здавалася яму, што сталася нешта незвычайнае, выклікаючае помсту права боскага й людскога.

Не хацеў ды не мог пагадзіцца з горкаю доляй, ніколі бо нічога так не пажадаў, як Лігіі. Немагчыма, здавалася, без яе жыць. Не ўмеў сабе ўявіць, што страціў бы без яе ўзаўтра, як мог бы перажыць наступныя дні. Часамі ахапляў яго на яе шалёны гнеў. Жадаў бы мець яе на тое, каб яе біць, валачыць за валасы па кубікулюме і зганяць на ёй злосць; то зноў парывала яго страшэнная туга да ейнага голасу, постаці, вачэй, і гатоў, здэцца, быў упасці да ейных ног. Клікаў яе, грыз пальцы, абнімаў рукамі голаў. Натужваўся з усіх сіл думаць спакойна аб пошуках яе і не мог. Прыходзілі ў голаў тысячы ўсялякіх спосабаў, але ўсё шалёныя. У канцы ўлезла яму ў голаў думка, што ніхто іншы не мог яе адабраць, толькі Аўлюс, а прынамсі Аўл мусіў ведаць, дзе яна.

І схапіўся бегчы да Аўлаў. Калі не аддадуць яе, калі не пабаяцца пагрозаў, пойдзе да цэзара і пажаліцца на старога ваяводу непаслухмянага ды здабудзе на іх прысуд смерці, але перад гэным усім выдабудзе ад іх звестку, дзе Лігія. Нават калі б аддалі яе дабрахоць, дык усё адно помсціўся б. Прынялі, праўда, яго ў свой дом і даглядалі хворага, але гэта нічога. Гэтай адной крыўдай звольнілі яго ад усякай удзячнасці. Тут мсцівая і заўзятая душа ягоная пачала любавацца думкай пра роспач Пампоніі Грэцыны, як старому Аўлу прынясе цэнтурыён смяротны прысуд. А быў амаль пэўны, што яго здабудзе. Дапаможа яму ў гэтым Пятроні. Дый сам цэзар не шкадуе нічога просячым аўгустыянам, хіба змушае да гэтага асабістая нехаць або жадоба.

Сэрца ў ім замерла ад іншых думак і гадак. Ануж сам цэзар адбіў Лігію?

Усе ведалі, што цэзар часта шукаў у начным буянстве забаўкі сярод нуды.

Нат Пятроні ўдзельнічаў у гэткіх забавах. Галоўнай мэтай іх было, праўда, хапанне жанчын і падкіданне іх на ваяцкім плашчы аж да непрытомнасці. Аднак жа сам Нэрон часамі называў такія буянствы лоўляю перлаў: здаралася бо, што ў нетры ўбогіх кварталаў вылоўлівалі перлу сапраўднай маладой красы.

Тады sagatio, як называлася падкіданне на ваяцкай гуні, рабілася сапраўдным хапунствам, і перлу адсылалі або на Палатын, або да каторае з многіх віллаў цэзара, або ў канцы Нэрон аддаваў яе катораму таварышу. Так магло здарыцца і з Лігіяй. Цэзар углядаўся на яе падчас банкету, і Вініць ані на момант не сумняваўся, што мусіла яму выдавацца найпрыгажэйшаю з жанчын, якіх дагэтуль бачыў. Як жа інакш магло быць? Праўда, Нэрон меў яе на Палатыне і мог проста затрымаць, але, як казаў Пятроні, цэзар не меў адвагі ў злачынствах і, могучы дзеяць адкрыта, дзеяў заўсёды таемна. Гэтым разам магло яго да гэтага схіліць пабойванне Папеі. Вініцію прыйшло цяпер у голаў, што Аўлюсы, можа, б і не смелі гвалтам адбіраць падараванай яму дзяўчыны. Дый хто ж бы адважыўся? Няўжо той вялігурны ліг з блакітнымі вачыма, які, аднак, адважыўся ўвайсці да трыклініюма ды вынесці яе на руках з банкету? Але дзе ж бы ён з ёю схаваўся, куды б яе мог занесці? Не, нявольнік не адважыўся б на гэта. Дык зрабіў гэта ніхто іншы, як цэзар.