Глядзі, Хілон, каб гэтая тэза, якую нам агалошваеш, не адбілася як антытэза на тваім хрыбце.

Хілон развёў рукамі, быццам гэта не яго віна, пасля кажа: — Спадару! Вымаві па-грэцку наступны сказ: Езус Хрыстус, Сын Божы, Збавіцель.

— Ну, добра, на табе!.. І што з таго?

— А цяпер вазьмі першыя літары кажнага слова і злажы іх так, каб утварылі адно слова.

— Рыба! [30] — кажа здзіўлены Пятроні.

— Вось дзеля чаго рыба сталася меткай хрысціян, — адказвае самазадаволены Хілон.

Хвіліна маўчання. У домыслах грэка было, аднак, штось так рэвеляцыйнае, што абодва прыяцелі сумеліся.

— Вініць, — спытаў Пятроні, — ці ты не памыліўся, ці іставетна Лігія намалявала табе рыбу?

— На ўсе багі падземныя, можна здурэць! — загараецца малады чалавек. — Каб намалявала мне птушку, дык і сказаў бы — птушку!

— Дык ёсць хрысціянкай, — завяршыў Хілон.

— Гэта знача, — дадае Пятроні, — што Пампонія і Лігія затручваюць студні, мардуюць схопленыя на вуліцы дзеці ды аддаюцца бессаромным учынкам! Дурное! Ты, Вініць, быў даўжэй у іхнім доме, я быў коратка, але даволі ведаю і Аўла і Пампонію дый Лігію, каб гаварыць: лухта, чарнату нясінесіцё! Калі рыба ёсць меткаю хрысціян, чаму, праўда, нельга запярэчыць, і калі яны ёсць хрысціянкі, на Празэрпіну, відавочна, хрысціяне ня ёсць такімі, за якіх іх маюць.

— Гаворыш, моў Сакрат, спадару, — адказвае Хілон. — Хто калі цікавіўся хрысціянінам? Хто пазнаў іхнюю навуку? Як ішоў я перад трыма гадамі раз з Неапалю сюды, у Рым (ох, чаму там не застаўся!), прылучыўся да мяне чалавек, лекар, называўся Глаўк, пра якога казалі, што быў хрысціянінам, адылі я пераканаўся, што гэта быў сумленны чалавек.

— Ці не ад яго ты й даведаўся, шго значыць рыба?

— На жаль, не, спадару! У дарозе ў адной гасподзе пырнуў нехта пачцівага старога нажом, жонку й дзіця ягонае схапілі гандляры нявольнікамі, а я ў абароне іх страціў гэтыя вось два пальцы. Адылі між хрысціянамі, чутно, здараюцца цуды, дык маю надзею, што мне адрастуць.

— Як гэта? І ты стаўся хрысціянінам?

— Ад учарашняга дня, спадару, ад учарашняга дня! Зрабіла мяне ім гэная рыба. Бач, якая, аднак, у ёй сіла! І за некалькі дзён буду найшчырэйшым з шчырых, каб толькі мяне дапусцілі да ўсіх сваіх тайніц, а як дапусцяць мяне да ўсіх сваіх тайніц, буду ведаць, дзе хаваецца красуня. Тады мо маё хрысціянства лепш мне аплоціцца, чым мая філязофія. Прырок я Мэркураму, калі мне дапаможа знайсці дзяўчыну, ахвярую яму дзве ялаўкі-аднагодкі аднае меры дый яшчэ з пазалочанымі рагамі.

— Дык тваё ўчарашняе хрысціянства ды твая філязофія дазваляюць табе верыць у Мэркурыя?

— Веру заўсёды ў тое, што мне дае карысць, і гэта мая філязофія, якая асабліва Мэркураму павінна прыпасці да смаку. На жаль, ведаеце, мае дастойнікі, які гэта недаверлівы бог. Не верыць ён абяцанкам нат найбольш сумленных філёзафаў і хацеў бы мо наўперад атрымаць ялаўкі, а тым часам гэта не абыякі выдатак. Не кожны ёсць Сэнэкай, і мне на гэта не хапае. Калі б, аднак, шляхотны Вініць быў ласкавы наконт гэнай абяцанай сумы… штоколечы… — Ані обаля, Хілон, — адрэзвае Пятроні, — ані обаля. Шчодрасць Вініція перавысіць тваю спадзеву, але толькі тады, як Лігія будзе знойдзена, гэта знача, калі нам пакажаш ейнае сховішча. Мэркур мусіціме табе акрэдытаваць дзве ялаўкі, хоць не дзіўлюся, чаму не мае да гэтага ахвоты, і пазнаю ў гэтым ягоны розум.

— Паслухайце мяне, дастойныя спадары. Адкрыццё, якое я даканаў, вялікае, бо хоць я не знайшоў дагэтуль дзяўчыны, дык знайшоў дарогу, на якой трэ яе шукаць. Нібыта разасланыя вызвольнікі й нявольнікі на ўвесь горад і правінцыю, а ці ж каторы з іх даў вам які знак? Не! Я адзін вам яго даў. Скажу вам больш. Між вашымі нявольнікамі могуць быць хрысціяне, пра якіх не ведаеце, бо забабон гэты распаўсюдзіўся ўжо шырока, і яны, замест пільнаваць, будуць вас здраджваць. Дрэнна, што й мяне тут бачаць, і таму ты, шляхотны Пятронію, загадай Эўніцы, каб маўчала, дый ты, шляхотны Вініцію, распусці вестку, быццам прадаю табе масць, якая пашмараваным ёю коням запэўнівае перамогу ў цырку… Я адзін шукаціму ўцекачоў, і я адзін іх знайду, а вы верце мне і ведайце, што б я ні атрымаў ад вас, будзе гэта для мяне заахвотай, бо заўсёды спадзявацімуся больш ды пераконвацца, што абяцаная заплата мяне не міне. Ну але! Як філязоф, плюю на грошы, хоць не пагарджаюць імі ані Сэнэка, ані нат Музон ці Корнут, якія ўсё ж не страцілі пальцаў, баронячы каго-небудзь, і якія могуць самі пісаць ды імёны свае нашчадкам пераказаць. А шчэ, апрача нявольніка, якога маніўся купіць, ды апрача Мэркурыя, якому абяцаў ялавіцы (а ведаеце ж, як падаражэла быдла), само шуканне глытае шмат выдаткаў. Паслухайце толькі цярпліва. За гэтых ужо некалькі дзён парабіліся ў мяне на нагах раны ад бесперастаннае хады. Заходзіў я ў вінярню, каб гутарыць з людзьмі, да лекараў, разнікоў, алівяроў ды рыбакоў. Абабег усе вуліцы й завулкі, быў у сховішчах уцёкшых нявольнікаў, прайграў блізу сто эсаў у мору, быў у прачкарнях, сушнях ды страўнях, бачыўся з мулаводамі й разьбярамі, спатыкаў лекараў пухіра і зубалекараў, гутарыў з гандлярамі сушаных фігаў, быў на магільніках, а ведаеце чаго? Каб усюды маляваць рыбу, глядзець людзям у вочы і слухаць, што на гэты знак адкажуць. Доўга я не мог нічога скеміць, аж спаткаў старога нявольніка пры вадаліве, які чэрпаў ваду і плакаў. Падыйшоўшы да яго, пытаю, чаго ён плача. На гэта ён, як прыселі на ступянёх вадаліву, адказвае, што збіраў усё жыццё сэстэрцыю па сэстэрцыі, каб выкупіць дарагога сына, але спадар ягоны, нейкі Панса, як ззорыў грошы, схапіў іх, а сына затрымаў у няволі. «І гэтак вось плачу, — кажа стары, — бо хоць гавару: будзь воля Божая, не магу я, бедны грэшнік, паўстрымаць слёз». Тады я, як бы крануты прачуццём, намачыўшы ў вядры палец, нагрымзоліў яму рыбу, а ён кажа: «І мая надзея на Хрыста». Пытаю: «Пазнаў ты мяне па гэтым знаку?» — «Але, — кажа, — Бог з табою». Тады я давай больш яго цягнуць за язык, і небарака выспяваў усё. Ягоны спадар, той Панса, сам ёсць вызвольнікам вялікага Пансы і дастаўляе Тыбрам каменне ў Рым, якое найміты й нявольнікі выгружаюць з плытоў ды носяць на будоўлі начамі, каб удзень не замінаць руху на вуліцах. Працуе там між многімі хрысціянамі й ягоны сын, але дзеля непасільнай работы хоча яго выкупіць. А Панса затрымаў і грошы, і нявольніка.

Гэта кажучы, зноў пачаў плакаць, а я з ягонымі слязьмі змяшаў і мае, гэта ўдалося мне без цяжкасці з дабраты майго сэрца ды ламаты ў нагах, зняможаных валаканінай. Пачаў я наракаць, што, прыйшоўшы нядаўна з Неапалю, нікога не ведаю з братоў, невядома мне, дзе збіраюцца на малітвы. Ён здзівіўся, што мне хрысціяне не далі пісулькі да рымскіх братоў, але кажу яму, што ўкралі мне яе ў дарозе. Тады гавора мне, каб прыйшоў уначы на рэчку, ён пазнаёміць мяне з братвою, якая давядзе мяне ў дом малітвы ды да хрысціянскіх старшынаў гміны. Гэта пачуўшы, я так узрадаваўся, што даў патрэбную на выкуп сына суму, спадзяючыся, што вялікадушны Вініць удвая мне яе верне… — Хілон, — перарывае Пятроні, — у тваім расказе лгарства плавае на паверхні, бы аліва на вадзе. Прынёс ты важныя весткі, не пярэчу. Скажу нат, што на шляху знаходу Лігіі зроблены вялікі крок. Але ж ты не шмаруй махлярствам сваіх навінаў. Як завецца той старац, ад якога ты даведаўся, што хрысціяне пазнаюцца знакам рыбы?

— Эўрыцы, спадару. Бедны бяздольны старац! Нагадаў мне лекара Глаўка, якога бараніў я ад злыдняў, і таму мяне так расчуліў.

— Веру, што ты спаткаў яго і што патрапіш скарыстаць з гэнага знаёмства, але грошай ты яму ж не даваў. Не даў ты яму ані аса, разумееш! Не даў нічагутка!

— Але ж дапамог яму насіць вёдры ды аб сыну гаварыў спачувальна. Так, доміне! Што ж можа схавацца ад праніклівасці Пятронія? Ну не даў я яму грошай, а вярней даў, але толькі ў душы, у розуме, гэтага, калі б ён быў філёзафам, павінна б яму хапіць… А даў дзеля таго, што ўважаў гэткі ўчынак за неабходны і карысны, падумай бо, як бы ён да мяне прыхіліў усіх хрысціян, які б да іх адкрыў прыступ ды які ўзбудзіў бы ў іх давер.