Аднак моцна жадаў прыхіліць і Лігію і тых ейных апякуноў якім толькі ўдасца спосабам, але на гэта патрабаваў часу. Ну хоць бы дзянькоў пару яшчэ так соладка паглядзець на яе. Як тапельцу адламак дошкі ці хоць бы якая шчэпка выдаецца ратункам, так і яму выдавалася, што праз гэных пару дзён здалее мо што ёй вымавіць такое, што б яго да яе збліжыла, нешта можа абдумае, нешта памыснае здарыцца.

Дык, сабраўшы думкі, кажа: — Паслухайце мяне, хрысціяне. Учора быў я разам з вамі ў Острыянуме і слухаў вашу навуку, але хоць бы й не ведаў яе, учынкі вашыя пераканалі мяне, што вы людзі сумленныя й добрыя. Скажэце той удаве, што займае гэты дом, хай застаецца ў ім, вы заставайцеся таксама, і мне дазвольце застацца. Хай гэты чалавек, — тут кінуў вокам на Глаўка, — лекар, які знаецца на перавязках ран, скажа, ці можна мяне сяння пераносіць. Я ж хворы, маю зламаную руку, яе хоць праз пару дзён не можна варушыць; і таму кажу вам, нікуды не крануся згэтуль, хіба выцягнеце мяне сілком.

Тут зарвала яму, бо ў разбітых ягоных грудзях не хапіла духу, а Крысп сказаў: — Ніхто, спадару, над табою не рабіціме гвалту, мы толькі вынесем адгэтуль нашы галовы.

На гэта непрызвычаены да пярэчанняў юнак нахмурыў бровы і сказаў: — Дай мне зяхнуць.

Цераз момант пачаў гаварыць далей: — Пра Кратона, якога задушыў Урсус, ніхто не пытаціме: меўся ён ехаць сяння ў Бэнэвэнт, куды выклікаў яго Ватыній, дык усе думацімуць, што выехаў. Як уваходзілі мы з Кратонам у гэты дом, ніхто нас не бачыў, апрача аднаго грэка, які быў з намі ў Острыянуме. Скажу вам, дзе жыве, паклічаце яго — я загадаю яму маўчаць, бо гэта чалавек мною наняты. Да дому майго напішу пісульку, што я таксама выехаў у Бэнэвэнт. Калі б грэк данёс ужо прэфекту аб здарэнні, расталкую яму, што я сам забіў Кратона, і што менавіта ён зламаў мне руку. Так зраблю, бажуся айцом і маці роднаю! Дык можаце тутака заставацца, волас нікому з галавы не спадзе. Паклічце хутка грэка, які завецца Хілон Хіланід.

— Застанецца, спадару, пры табе Глаўк, — кажа станоўча Крысп, — і разам з удавой апякавацімуцца табою.

Вініць насупіў бровы яшчэ мацней.

— Слухай, стары чалавеча. Я табе ўдзячны, і выглядаеш на сумленнага й добрага чалавека; чаму не кажаш мне, што на дне душы тоіш? Ты баішся, каб я не паклікаў маіх нявольнікаў ды не забраў Лігіі? Ці ж не так?

— Так! — адказаў суровы Крысп.

— Дык уцям жа: з Хілонам гаварыціму пры вас і пры вас напішу вестку дадому аб маім выездзе, — і што іншых пасланцоў, як вы, пасля не меціму… Раздумай гэта й не дражні мяне больш.

Тут узбурыўся, зморшчыўся ад гневу і з гарачкай талкаваў далей: — Няўжо табе здавалася — я не прызнаюся, што хочу тут застацца, каб бачыць яе?.. Дурань бы адгадаў, хоць бы я не сазнаўся. Але сіламоц не буду яе болей здабываць… А табе скажу нешта іншае. Калі яна тут не застанецца, дык гэтаю вось здароваю рукою пазрываю бандажы, не вазьму ў рот ні вады, ні ежы, і хай смерць мая спадзе на цябе й на тваю браць. Нашто было мяне ратаваць? Чаму не затоўк мяне?

Аж пабялеў з гневу й аслаблення. Лігія, чуючы гэта з бакоўкі і будучы пэўнай, што ён гатовы гэта зрабіць, спалохалася. Не жадала ні за што ягонай смерці. Безабаронны ранены выклікаў толькі літасці яе пра ахвяры, пасвяту й міласэрнасць без межаў, сама ўпаілася тым новым духам да таго, што забылася й аб доме, і аб бацькох, і аб згубленым шчасці, зрабілася з яе адна з такіх маладых хрысціянак, якія пазней змянілі старую душу свету. Вініць так ужо ўрэзаўся ў ейную долю, так накінуўся, што нельга ўжо было пра яго забыць.

Думала пра яго цэлымі днямі й не раз маліла Бога, каб спаслаў такую хвіліну, у якой, ідучы за подыхам навукі, магла б яму выплаціцца дабром за зло, міласэрнасцю за пераслед, зламаць яго, здабыць для Хрыста, збавіць. І цяпер вось, здавалася ёй, такая хвіліна прыйшла, малітвы, знача, Бог выслухаў.

Падыйшла да Крыспа з абліччам як бы натхнёным ды пачала гаварыць так, як бы праз яе гаварыў нейкі іншы голас: — Крысп, хай ён застаецца між намі, і мы застанемся з ім, пакуль Хрыстус яго не аздаровіць.

Стары прэзбітэр, прывыклы бачыць ува ўсім волю Божую, бачачы ейную экзальтацыю, падумаў зараз, а можа, гаворыць праз яе моц вышэйшая, і, затрывожыўшыся ў сэрцы, схіліў свой голаў.

— Хай так станецца, як кажаш, — прыцвярдзіў.

На Вініція, які праз увесь час не спушчаў з яе вачэй, гэная борздая паслухмянасць Крыспа зрабіла дзіўнае й моцнае ўражанне. Здалося яму, што Лігія ёсць між хрысціянамі нейкаю Сыбілаю ці капланкаю ў арэоле сумлення й паважання. І мімахоць сам праняўся тою сумленнасцю. Да адчуванага кахання дамяшалася цяперака як бы нейкая трывожлівасць, пры якой само каханне выглядала на зухвальства. Не мог пры тым асвойтацца з думкай, што адносіны між імі змяніліся, што цяпер не яна ад яго, але ён ад яе залежны, ляжыць вось хворы, зламаны, што перастаў быць напаснікам, здабыўцам, і што стаўся моў безабароннае дзіця на ейнай апецы. Для ягонай гордай удачы і самаволі такія адносіны павінны былі быць паніжаючымі, аднак у гэным выпадку не толькі не адчуваў паніжэння, але быў ёй удзячны, як маці. Былі гэта пачуцці ў ім нечуваныя, яны перад нядаўнім часам не памесціліся б яму ў галаве, сумілі б яны й цяпер яго, каб мог ясна парахункавацца з імі. Ды ён і не пытаў сябе, чаму гэта так ёсць, быццам гэта была рэч натуральная, цешыўся толькі, што застаецца.

І маніўся ёй дзякаваць — з глыбокай пяшчотай ды йшчэ з нейкім пачуццём, так далёка яму няведамым, што й не мог вымысліць, як яго назваць, бо гэта была папросту пакора. Але нядаўняе ўзбурэнне змучыла яго так, што не мог гаварыць, і дзякаваў ёй толькі вачыма, у якіх гарэла радасць, што застаецца пры ёй, што магчыме ёю любавацца ўзаўтра і пазаўтра, можа й доўга.

Радасць тую муціла толькі трывога, каб не страціць таго, што здабыў, так вялікая, што, калі Лігія падала яму зноў вады і калі хапіла яго пры тым ахвота ўзяць яе за руку, баяўся гэтага зрабіць, баяўся — ён, той самы Вініць, які на банкеце ў цэзара цалаваў сіламоц ейныя вусны, а пасля ейных уцёкаў бажыўся, што за валасы цягаціме яе ў кубікулюм або загадае высцябаць.

Але пачаў таксама трывожыцца, каб якая няпрошаная дапамога звонку не знішчыла яму радасці. Хілон мог паведаміць прэфекта гораду аб ягонай загубе або вызвольнікаў дому, дык інтэрвенцыя вігілаў была магчымай. Праз голаў, праўда, прабегла яму думка, што ў такім выпадку мог бы загадаць схапіць Лігію й замкнуць у сваім доме, але пачуваў, што рабіць ён гэтага не павінен — дый не здолее. Быў ён чалавекам самавольным, адчайным і даволі папсаваным, а пад прычыну й закатным, але аднак жа не быў ні Тыгэлінам, ні Нэронам. Ваяцкае жыццё выгадавала ў ім пэўнае пачуццё справядлівасці, веры й столькі сумлення, каб зразумець, што такі ўчынак быў бы страшэнна подлым. Быў бы, можа, здольным пусціцца на яго ў нападзе злосці пры поўным здароўі, але ў гэнай хвіліне быў расчулены й хворы, дык расходзілася яму толькі пра тое, каб ніхто не стаў паміж ім і Лігіяй.