Наш цяперашні галава Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы ніколі ня вучыўся беларускай мове ў школе, а веды, якія мае й стала яшчэ ўзбагачае, здабыў саматугам тут, на эміграцыі. Усё-ж яму, на жаль, далёка да аратарскіх здольнасьцяў высокаадукаванага архіяпіскапа Васіля (Тамашчыка). Дый тут, калі на яго моўнай ніве знойдзеш якую сьвірэпку ці іншую гірсу, на помач яму прыбягае крыштальная шчырасьць і сумленнасьць, нязьменная вера ў Усявышняга. Яна, як чыстае й незаменнае зярно, падае на ніву духова скамплікаванае, хоць і матар'яльна забясьпечанае будзёншчыны, дае свае плёны.

Праца архіпастыра БАПЦ на эміграцыі нялёгкая. Апроч духоўных абавязкаў, проста саматугам, — бо-ж няма кваліфікаване помачы, — яшчэ мусіш мора часу аддаваць і на звычайную гаспадарку, значыцца адміністрацыю. Да гэтага даходзіць і рэлігійная рэпрэзэнтацыя. На перашкодзе, як канкрэтна відаць гэта на прыкладзе Таронта, стаяць і вялікія адлегласьці. Гэтта-ж пад бокам (усяго 400 км у адзін бок! — добрае "пад бокам") і парафія ў Дэтройт, якой ніколі на сьвятароў не вязло. Туды трэба паехаць прынамся раз на месяц. Калі-ж усе іншыя амэрыканскія парафіі зь япархіі мітр. Андрэя папрасілі, каб іх пад сваю апеку ўзяў, архіяпіскап Мікалай аніяк адмовіцца ня мог. Дый ці часу толькі гэта ўсё вымагае? Сьвятары без фаховай падрыхтоўкі, непатрэбныя інтрыгі, зьбянтэжаньне вернікаў, - вось галоўнае. А гэтта, дзякуючы нашым махляром-"аятолам", прыйшоў галоўны крызіс, — пацягнулі парафіі ў чужыя суды. Колькі духовай моцы трэба, каб ня толькі вытрываць, але яшчэ рэгулярна працаваць! Дзіва, што навокал шмат чаго занядбана, недароблена!

Архіяпіскап Мікалай знайходзіў час, каб яшчэ займацца зьбеларушчаньнем малітвы. Ён улажыў выданы пасьля "Службоўнік". А якая пры гэтым маса працы. Ён далей прадаўжае працаваць над зьбеларушчаньнем слова Божага, каб лягчэй даступнае народу был. Згодна кваліфікаванае ацэны спэцаў, а такія, спадзяемся, неўзабаве прыйдуць, — магчыма ў тым беларушчаньні будзе шмат недахопаў, але-ж і сам архіяпіскап Мікалай уважае сваю працу як спробу, як пачатак працэсу.

Слугі Божыя арганізавалі й тлумачылі слова Божае на працягу стагодзьдзяў; яны шліфавалі й апрацоўвалі яго ў зацішшы манастыроў, клікалі на помач выдатных моваведаў, здабывалі апрабацыю зь перадавых мазгоў зь філялёгіі й багаслоўя. А гэтта ў нас усё трэба амаль літаральна на калене рабіць.

Архіяпіскап Мікалай і рызыкуе. Вунь у скромнай рэцэнзіі на "Службоўнік" як ужо напаў на яго адзін артадаксальны няўмека! Вядома-ж, куды лягчэй трымацца ўцёртае славяншчыны!

Божа мой, як далёка адсталі нашы людзі! Адзін такі добры чалавек, што жыве ў даволі вялікім і незарганізаваным беларускім асяродку, дзе былі ўсе нагоды мець сваю парафію БАПЦ, тлумачыў мне чаму ён і ягоная сям'я наведваюць расейскую царкву: — Мы-ж, сам ведаеш, як удома… Так маліліся нашы дзяды, бацькі… Такая царква ў нас была…

Што такому скажаш? Хіба, паехаўшы далей назад і разглянуўшыся шырэй, прыгадаць яму, што нашы дзяды ці прадзеды ў прыгоне некалі былі? Дык чаму-ж і цябе ў прыгон ня цягне?

Жыцьцё… Узьлёты й ўпадкі, узвышшы й нізіны. Можа з адлегласьці часу войстрыя зарысы сьціраюцца, можа лягчэй сёе ды тое падвесьці пад агульны назоўнік, ды засесьці за вялікі круглы стол калі не адным з судзьдзяў, дык прынамся сябрам "журы", дый мо кудт лягчэй, пры гэтым калупаючы ў носе, разважаць на тэму: "як-бы было добра, каб…".

А як-жа цяжка ў паходзе, калі жыцьцёвы багаж муліць табе плечы, калі "цемра засьціць вочы", калі ты ў нейкай лагчыне-ўпадзіне, не спасьцяражэш далейшага небакраю, ды ў якой ухабіне наткнешся на патарчаку-выварацень! А навокал нярэдка дзікае гігіканьне ды падтруніваньне…, гарлапаны-гэроі…

У гэны дзень вясною 1982 году я пазваніў да свайго кума Міколы Ганько за нейкай птрэбай, і пасьля спытаўся "што там робіцца на царкоўным панадворку?".

Ганькі, - Марыя й Мікола, для мяне як радня, найбліжэйшыя зь блізкіх. Усё-ж раней не затэлефанаваўшы, адзін аднаму ў дзьверы ня стукаем. Гэты звычай "вольнага сьвету" даўно ў нас прыжыўся й бытуе. І прыгадваю, што кум Мікола тады сказаў мне, што "зараз прыедзем". Я адразу дагадаўся, што маюць нешта важнае, бо бяз прычыны ані яны да мяне, ані я да іх ніколі ня езьдзілі.

Памятаю, што маляваў я тады сьвятліцу, аддаў аднавіць мэблі. Хварба ўжо падсохла, на дварэ, здаецца, марасіў дождж. Калі Ганькі завіталі да мяне, прынёс я складаныя летнія крэслы й мы селі. Было гэта ў сыботу раніцай. Памятаю, што нашага архіпастыра бачыў тры ці чатыры дні раней.і хоць агульна ведаў пра ягоныя настроі, ніколі не спадзяваўся таго, што тут-жа пачуў:

— Уладыка адмовіўся, — сказаў Мікола.

Мне здалося, што я не дачуў.

— Што? Уладыка адмовіўся?

— Ага.

— Ад чаго ён адмовіўся?

— Ад усяго. Выглядае, што ў манастыр пойдзе…

Ня ведаю дзе была тады мая жонка й дзеці. Памятаю, што навокал зрабілася страшна ціха. Хоць не магу наракаць на тэмпа працэсу працы мазгоў сваіх, я не адразу поўнасьцю спасьціг важнасьці сказанага. Кумы не жартавалі. Гэта было быццам напісана на іх тварах.

— Слухаю. Калі ласка, дэталі, - глуха прасіў я.

Разважны й як заўсёды апанаваны кум сказаў мне тады, крыху іранічна, што ўладыка наш пасядзеў тры дні ў самоце й нешта "выседзіў". Аказваецца, што змайстраваў аж тры лісты "адрачэньня". Адзін паслаў да мітрапаліта Андрэя, другі ў кансісторыю БАПЦ, а трэці прыслаў нам, на ўправу парафіі. Ганько паказаў мне копіі ўсіх трох, адбітыя "зэроксам". Далей выявілася, што тыя лісты "да ўладаў" пайшлі ў дарогу два дні назад і калі амбітныя пачынальнікі сьвецкіх судоў у царкоўных справах іх яшчэ не атрымалі, дык у наступны панядзелак будуць абавязкова цешыцца. Значыцца тых "адрачэньняў" уладыкавых назад ужо ня вернеш. Найбольш забалела нам тое, што арх. Мікалай зь нікім з нас не раіўся, навет тэлефанічна пра гэта нікому слова ні сказаў. Як гром з чыстага неба, паставіў нас перад фактам дакананым.