Калеснік Уладзімір
Шрифт:
Ціха стала. Усё. Забягуць, паглядзяць… Тыя, што ехалі пазней. Падводчыкі гэта ці хто.
Ляжым мы. Стала вечарэць. Гэта пад абед было, як нас адтуль, з месца, узялі. Стала вечарэць. Яны, наверна, пост кінулі ў Будзенічах, пулямётчыка ці са два. Ну, і некалькі партызан нарвалася на гэты пост. Яны тожа тады, хлопцы гэтыя, ішлі насмела. Гэта ж лес быў такі. I нарваліся. Завязалася драка. Такая драка, што гэтыя самыя немцы — усе адтуль пачалі ў Будзенічы садзіць.
А мы ляжым. Усё баяліся гэта. Мама мая ўжо тут апомнілася. Гаворыць:
— Сынок, вылазь!..
А яны апомніліся, сталі з пушак біць, з Усох ці з Ікан там.
— Як пападзе снарад, сынок, дык і заб'ець нас. У мяне ў памяці другое:
— Мамачка, яны ж міны навялі! Я ж чуў, як яны гаварылі. Я ж не разбіраўся, што гэта за міны такія і як іх наводзяць. Кажу:
— Мамачка, яны міны… Я ўзарвуся… А яна:
— Лезь, сынок, снарадам пападзе, то і заб'е.
Ну, я і вылез. Па гэтых людзях грэб, грэб, грэб і пералез. Стаў каля вушачка і гляджу. А немцы гэтыя бягуць. «Гер-гер-гер…» Сюды гэта. Ужо цемнавата. Фанар во такі павесяць, ракету — відна, хоць ты шчытай… А я ля вушачка схаваўся, ля зямлянкі, і стаю. I кажу:
— Мамачка, скарэй! Мамачка, скарэй!..
Ну, мамачка старэйшая за мяне, разлежалася… «Паднімуся, — казала потым, — і павалюся, паднімуся і павалюся…» I мокрая. Мы ж мокрыя з дажджу. Потым раскраталася.
Як толькі яна вылезла, дык я і пабег. Проста ні страху ніякага… Дзе ж ты — ужо ўцякаеш ды будзеш баяцца? Пабег і якраз папаў у жыта. Метраў з дваццаць. У шнурок жыта. У жыце я ўжо жду.
— Мамка, скарэй! Мамка, скарэй!
А яна паўзець ды паўзець… Я пажду яе і далей. А яна мяне і дагоніць. Выскачылі мы зноў на гэты поплаў. Відна: ракету гэтую павесяць. А пулямёты рэжуць!..
Яна кажа:
— Заб'юць. Я кажу:
— Усё роўна ўжо, пабягу я. Як жа ж мяне заб'юць, дык ты сядзі тут!..
Я і пабег, як клубок пакаціўся цераз гэты поплаў. Дабег да лесу… I ўжо трывожуся, баюся. Якраз папалі мы на гэтае месца, адкуль нас бралі… I чаму гэтакі напрамак здаўся нам?.. Паждаў я мацеру, прыбегла маці. Пасцілкі, усё раскідана… Знайшла яна тут, на гэтым месцы, круглы кацялок, сухароў, мусіць, з пяць знайшла і солі такую во торбачку. У каго-та засталася. Яна ўзяла. А я ўсё пішчу:
— Мамачка, быстрэй! Мамачка, быстрэй! Са страху гэткага вырваўшыся.
Добра. Куды ж нам ісці?.. Лес чужы, а ноч ужо стала, цёмна. Метраў, мусіць, пяцьдзесят, а можа, больш мы прайшлі. А потым ляглі і спім во так…
Яшчэ ноччу як мы ішлі, дык крот гурбячок нароець, а мне ўжэ здавалася, што гэта міна… Кажу:
— Мамачка, міна!
Мы абыйдзем яго, гэты гурбячок. А потым ляглі пад ёлачкі.
Прасыпаемся, а ўжо абед — гэтулькі мы спалі. Добра. Я ўжо стаў казаць:
— Мама, есці хачу!
Дык яна мне сухар. Я яго трошкі пахрустаю. А куды ісці — не знаем, куды ісці. У лес, каб толькі ў лес, каб на край не папасці нідзе.
Вот прайшлі мы… А тут партызаны! Падыходзім.
— Адкуль вы? — кажа.
Дык я ўжо кажу: так і так, ад немцаў уцяклі.
Яны нам улілі круп трошачкі. Такая во сечка. Мы ўжо зусім другія людзі сталі — мы ўжо гарачага паспыталі.
I зайшлі мы на Гарэлы Востраў…
А потым і армія наша скора прыйшла.
Хадзілі мы з мамай і плакалі. Там, дзе пабітыя ў Будзенічах. Сказалі нам, што і брат мой забіты…»
Гарыць раён
У музеі пасёлка Акцябрскі можна ўбачыць вось такія лічбы:
Перад вайной жыхароў у Акцябрскім раёне было — З2 тысячы. У канцы 60-х гадоў — 25 тысяч.
Нешта падобнае раскажуць вам і Міншчына, і Віцебшчына (былыя Лагойскі і Бягомльскі, Расонскі і Асвейскі раёны), і іншыя мясцовасці Беларусі.
Выконваць свой «план абязлюдзення», «вызвалення ад насельніцтва жыццёвай прасторы на ўсходзе» фашысты пачалі з першых дзён вайны.
Але асабліва злавесны размах набыло гэта напрадвесні 1942 года на Акцябршчыне.
Гомельскую вобласць выбралі мы для запісаў у 1971 годзе, бо лета было тады выключна сухое. Ведалі па такой жа працы ў Брэсцкай і Гродзенскай абласцях, што прыйдзецца дабірацца да самых далёкіх вёсак. А яно, хай і падсушанае, прыўзнятае меліярацыяй, але ўсё ж такі — Палессе…
Хоць і ведаеш пра тое, што Беларусь — нафтавая рэспубліка, і ўжо не першы год, аднак калі на свае вочы тое бачыш, будзеш зноў і зноў шукаць вачыма вышкі, вялізныя бакі — такое ўсё незвычайнае сярод цустой палескай зеляніны.