10. Чаму мы называем Кастуся Каліноўскага нашым нацыянальным героем? 

11. Як ты думаеш, калі помнік Каліноўскаму з’явіцца ў сталіцы Беларусі?

Францішак Багушэвіч

Маладыя гады

Францiшак нарадзiўся ў 1840 годзе ў шляхецкай сям’i ў фальварку Свiраны паблізу Вiльні. Неўзабаве бацькi пераехалi ў свой маёнтак Кушляны непадалёку ад Ашмянаў. Там прайшло Францішкава дзяцiнства. Там у ягоным сэрцы назаўсёды пасялiлася любоў да роднай беларускай зямлi і роднай мовы.

Бацькi выправiлi сына вучыцца ў Вiленскую гiмназiю. Гiмназiчнымi сябрамi будучага паэта сталi разумныя i смелыя хлопцы Цiт i Кастусь Далеўскiя, Жыгімонт (Зыгмунт) Мiнейка, Юллян Чарноўскi. Яны ненавiдзелi расейскiя парадкi i марылi пра час, калi Бацькаўшчына здабудзе сабе незалежнасць. Надзейным Францiшкавым сябрам быў ягоны малодшы брат Валяр’ян, якi таксама вучыўся ў Вiльнi.

Гiмназiю Францiшак скончыў у лiку чатырох найлепшых вучняў. Добрыя веды дазволiлi яму паступiць у Пецярбургскі унiверсiтэт. Але вучыцца там Багушэвiчу не давялося.

Якраз тады царскiя ўлады ўвялi новыя унiверсiтэцкiя правiлы. Студэнтаў пазбавiлi шмат якiх правоў. Францiшак з таварышамi пастанавілі змагацца i адмовiлiся атрымаць свае залiковыя кнiжкi, куды выкладчыкi ставяць адзнакi. За гэта змагароў за справядлiвасць выключылi з унiверсiтэта.

Тым часам адзiн з першых беларускiх паэтаў XIX стагоддзя Вiнцэнт Дунiн-Марцiнкевiч заклiкаў адукаваных суайчыннiкаў несцi свайму народу веды. Вярнуўшыся з Пецярбурга ў Беларусь, Багушэвіч таксама пайшоў працаваць настаўнiкам у вясковую школку.

Сябры-паўстанцы

Калi пачалося паўстанне Кастуся Калiноўскага, Багушэвiч разам з братам Валяр’янам без ваганняў узяў у рукi зброю. Ён ваяваў за вызваленне Бацькаўшчыны ў аддзеле, якi ўзначальваў адважны паўстанцкi камандзiр Людвiк Нарбут. Гэты аддзел паспяхова змагаўся з расейскiмi карнiкамi ў наваколлi горада Лiды. Паўстанцаў падтрымлiвалi беларускiя сяляне. Разам з Багушэвiчам ваяваў мастак Мiхал Андрыёлi. Па нацыянальнасцi ён быў iтальянец, але сваёй радзiмай лiчыў Беларусь.

Паўстанцамi ў гераiчны 1863 год сталi i гімназічныя сябры Багушэвiча. За зброю ўзялiся тады ўсе лепшыя людзi нашага народа. Яны рызыкавалі сваiм жыццём, каб паказаць свету, што Беларусь не стала перад Расеяй на каленi i хоча быць свабоднай еўрапейскай краiнай. Пра гэта паўстанцы спявалi ў сваiх песнях. Некаторыя з тых песняў напiсаў Францiшак Багушэвiч, у якога ўжо абудзiўся паэтычны талент.

Цар кiнуў на паўстанцаў велiзарную, добра ўзброеную армiю. Супроць аднаго беларуса ваявала дзесяць, дваццаць, а часам i сто расейскiх салдатаў. У няроўным баi загiнуў Людвiк Нарбут. У Вiльнi карнiкi схапiлi i расстралялi сябра Багушэвiча Цiта Далеўскага.

У расстаннi з Беларуссю

У сутычцы з царскiмi карнiкамi Багушэвiч быў паранены. Яму ўдалося ўратавацца ад астрожнай камеры i кайданоў. Але за гэта Францiшак заплацiў доўгімі гадамi жыцця далёка ад роднай зямлі.

Былы паўстанец быў добрым канспiратарам. Ён пераехаў на Украiну i скончыў там юрыдычны лiцэй. Пасля гэтага Багушэвiч доўга працаваў судовым следчым на Украiне i ў Расеi.

Ён раскрыў шмат злачынстваў i дапамог многiм людзям. Францiшка паважалi, ён меў добрых сяброў і прыяцеляў.

Але сэрца клiкала яго туды, дзе жыў ягоны народ, дзе гучала багатая i мiлагучная беларуская мова, якую расейскiя чыноўнiкi называлi «мужыцкай» i «хамскай».

Зноў прайсцi па дарагiх яму з юнацтва вiленскiх вулiцах Багушэвiч змог толькi праз дваццаць гадоў.

Мужыцкi адвакат

Вярнуўшыся на Бацькаўшчыну, Францiшак Багушэвiч уладкаваўся ў Вiльнi на пасаду адваката ў акруговым судзе. Адвакаты займалiся абаронаю абвiнавачаных i пацярпелых. Багушэвiч заўсёды найперш браўся за справы сялянаў і гарадскiх беднякоў. Простыя людзi паважалi яго i за тое, што з беларусамi ён заўсёды гаварыў па-беларуску.

Жыхары Вiльнi ды навакольных вёсак і мястэчкаў з любоўю называлi Францiшка Багушэвiча “мужыцкiм адвакатам”. Аднак яшчэ амаль нiхто не ведаў, што ён не толькi абараняў беларусаў у судах, але i складаў на беларускай мове вершы.

«Дудка беларуская»

Першыя вершы Францішак напiсаў па-польску. Але ён адчуваў сябе сынам не польскага, а беларускага народа. Свайму народу паэт i пастанавiў прысвяцiць жыццё і творчасць.

У 1891 годзе ўбачыла свет першая кнiга Францiшка Багушэвiча. Гэта быў зборнiк вершаў «Дудка беларуская». У царскай Расеi друкаваць кнiгi на нашай мове забаранялася. Таму «Дудка беларуская» была выдадзеная за мяжой, а на яе вокладцы замест сапраўднага прозвiшча аўтара стаяў псеўданiм. Псеўданiм — гэта прыдуманае iмя i прозвiшча, якiмі часам карыстаюцца пiсьменнiкi, артысты, мастакi ды iншыя творчыя людзi. Багушэвiч выбраў сабе псеўданiм Мацей Бурачок.