Капрал сплюнуў.

— Ён сабе знарок выбраў моцна заржавелую вінтоўку каб навучыцца чысьціць, цёр яе, як сабака суку, але каб нават купіў сабе на два кілё пакульля больш, усёроўна нічога ня мог-бы вычысьціць. Чым больш чысьціў, тым вінтоўка горш ржавела, а потым на аглядзе хадзіла вінтоўка ў афіцэраў па руках, і ўсе дзівіліся, як гэта можна давесьці вінтоўку да такога стану. Наш капітан заўсёды яму казаў, што салдата з яго ня будзе, што лепш за ўсё яму пайсьці павесіцца, каб ня жраў дарэмна салдацкага хлеба. А ён толькі з-пад акуляраў вачыма лыпаў. Дзень, калі ён не пападаў у нарад ці ў карцар, быў для яго вялікім сьвятам. У такія дні ён звычайна пісаў свае артыкульчыкі пра тое, як зьдзекуюцца з салдат, у газэты, пакуль не ператрэсьлі яго куфэрак. Ну і кніг у яго там было! Усё толькі пра разбраеньне ды пра мір паміж народамі. За гэта яго адправілі ў гарнізонную турму, і з таго часу мы ад яго пазбавіліся, пакуль ён зноў у нас не зьявіўся, але ўжо ў канцылярыю, дзе ён сядзеў і выпісваў пайкі; яго там пасадзілі, каб ня стыкаўся з камандай. Такі быў сумны канец гэтага інтэлігэнта. А мог-бы стаць пэрсонай, каб праз сваю дурнату ня быў разжалаваны. Мог-бы стаць падпаручнікам.

Капрал уздыхнуў.

— Ужо на што: складкі на шынялі ня ўмеў заправіць. Толькі і Еедаў, што выпісваў сабе з Прагі ўсялякія вадкасьці і мазі для чысткі гузікаў. I то яны ў яго былі іржавыя. Але языком мяньціць умеў, а калі стаў служыць у канцылярыі, дык толькі і рабіў, што пачынаў філёзофстваваць. Ён і раней быў на гэта сквапны. Адным словам — «чалавек», як я вам ужо казаў. Раз, калі ён пачаў разважаць перад лужынай, куды яму належала бухнуцца па камандзе «лажыся!» — я яму сказаў: «Калі пачынаюць разважаць пра чалавека ды пра гразь, мне, кажу, успамінаецца, што чалавек быў створаны з гразі, — і там яму і месца».

Выказаўшыся, капрал быў вельмі здаволены сабою і стаў ждаць, што скажа вольнапісаны на гэта. Аднак першым адгукнуўся Швэйк:

— За такія вось штукі, за прыдзіркі некалькі гадоў таму назад у 35-м палку нейкі Конічак закалоў капрала і сябе. У «Кур‘еры» гэта было. У капрала на целе было нешта з трыццаць колатых ран, з якіх больш за тузін было сьмяротных. А салдат пасьля гэтага сеў на няжывога капрала, і, седзячы на ім, закалоў і сябе. Другі выпадак быў некалькі гадоў таму назад у Далмацыі: там зарэзалі капрала, і да гэтага часуневядома, хто гэта зрабіў. Гэта засталося пахованым у змроку невядомасьці, і высьветлена было толькі тое, што прозьвішча зарэзанага капрала было Фіала, а сам ён быў з Драбоўны пад Турновам. Потым вядомы мне яшчэ адзін выпадак з капралам Рэйманэкам з 75-га палка…

He пазбаўленае прыемнасьці апавяданьне было перапынена моцным крахтаньнем на лаўцы, дзе спаў обэр-фэльдкурат Лаціна.

Патэр прачынаўся ва ўсёй прыгожасьці і прыстойнасьці. Калі ён прачынаўся, адбываліся такія самыя зьявы, як і тагды, калі прачынаўся малады вялікан Гарганцюа, якога апісаў стары вясёлы Рабле.

Обэр-фэльдкурат адрыгваў і пазяхаў на ўвесь вагон. Нарэшце ён сеў і зьдзіўлена запытаўся:

— Што за чорт, дзе гэта я?

Капрал лісьліва адказаў начальству, якое прадзірала вочы.

— Асьмелюся далажыць, пан обэр-фэльдкурат, вы робіце ласку быць у арыштанскім вагоне.

На твары патэра прамільгнула зьдзіўленьне. З хвіліну ён сядзеў моўчкі і старанна думаў, але дарэмна. Ад падзей мінулай ночы і да таго, калі ён прачнуўся ў вагоне з кратамі на вокнах, было цэлае мора забыцьця. Нарэшце ён запытаўся ў капрала, які ўсё яшчэ стаяў перад ім у лісьлівай позе:

— А хто загадаў мяне, як якога-небудзь…

— Асьмелюся далажыць, бяз усякага загаду, пан обэр-фэльдкурат.

Патэр устаў і пачаў хадзіць паміж лавак, мармычучы, што ён нічога не разумее. Потым ён зноў сеў і запытаўся:

— А куды гэта мы едзем?

— Асьмелюся далажыць, у Брук.

— А чаго мы туды едзем?

— Асьмелюся далажыць, туды пераведзены ўвесь наш 91-ы полк.

Патэр пачаў зноў моцна думаць пра тое, што з ім здарылася, як ён трапіў у вагон і чаго ён, уласна, едзе ў Брук якраз з 91-м палком і пад канвоем. Нарэшце ён так адчухаўся, што заўважыў прысутнасьць вольнапісанага. Ён зьвярнуўся да яго:

— Вы чалавек інтэлігентны; можа, вы можаце растлумачыць мне, ня тоячы нічога, якім чынам я трапіў да вас?

— З прыемнасьцю, — па-прыяцельску сказаў вольнапісаны. — Проста вы прымазаліся да нас раніцою пры пасадцы ў цягнік, бо былі пад мухай.

Капрал строга глянуў на вольнапісанага.

— Вы ўлезьлі да нас у вагон, — гаварыў далей вольнапісаны, — гэта факт. Вы ляглі на лаўцы, а Швэйк падлажыў вам пад голаву свой шынель. На папярэдняй станцыі інспэкцыя, якая абходзіла цягнік, запісала вас у сьпіс афіцэрскіх чыноў, якія знаходзяцца ў цягніку. Вы былі, так сказаць, офіцыйна выяўлены, і праз гэта наш капрал павінен будзе зьявіцца да палкоўніка.

— Так, так, — уздыхнуў патэр. — Значыць мне на бліжэйшай станцыі трэба перасесьці ў штабны вагон. А што, разносілі ўжо абед?

— Абед будзе ў Вене, пак обэр-фэльдкурат, — уставіў капрал.

— Дык гэта вы падлажылі мне пад голаву шынэль? — зьзярнуўся патэр да Швэйка. — Вельмі вам дзякую.

— He заслугоўваю падзякі. — адказаў Швэйк, — я зрабіў так, як павінен зрабіць кожны салдат, калі бачыць, што ў начальства няма нічога пад галавою і што яно… тае. Кожны салдат павінен паважаць сваё начальства, нават калі яно трохі не ў сабе. У мяне з фэльдкуратамі вялікая практыка, бо я быў дзяншчыком у фэльдкурата Отто Каца. Народ яны вясёлы і добры.