— Лясныя сойкі, — уздыхнуў мой выдавец, схапіўшыся за голаву. — Дайце-ж сюды газэту, я дачытаю.

Я спужаўся, пачуўшы, што выдавец, чытаючы, пачаў хрыпаць:

— «Грудзяк» ці турэцкі чорны дрозд, — прахрыпаў ён, — усё-роўна застаецца ў чэскім перакладзе чорным драздом, а шэры дрозд — шэрым.

— Шэры дрозд называецца «рабінаўкай» пан шэф, — пацьвердзіў я, — бо ён жывіцца рабінаю.

Пан Фукс адшпурнуў газэту і залез пад більярд, хрыпячы апошнія словы артыкулу:

— Turdus — грудзяк!.. К чорту сойку! — закрычаў ён раптам з-пад більярду. — Няхай жыве гарехаўка! Р-р-р, укушу!

Ледзьве яго выцягнулі. Праз тры дні ён сканаў у вузкім сямейным коле ад запаленьня мазгоў.

Апошнія яго словы ў момант прасьвятленьня розуму перад сконам былі:

— Для мяне важны не асабістыя інтарэсы, а дабро для ўсіх. З гэтага пункту погляду і прымеце маё апошнае меркаваньне, як па сутнасьці, так і…

— Тут ён сканаў.

Вольнапісаны змоўк на хвіліну, а потым не бяз кплівай хітрасьці сказаў капралу:

— Гэтым я хочу сказаць, што кожны можа папасьці ў няпрыемнае становішча і што чалавеку ўласьціва памыляцца.

З усяго гэтага капрал зразумеў толькі адно, што яму зазначаюць на яго ўласныя памылкі. Ён адвярнуўся зноў да вакна і стаў панура глядзець, як бяжыць дарога. Канвойныя з дурнаватым выглядам пераглядаліся паміж сабою. Больш за іншых зацікавіўся апавяданьнем Швэйк.

— Няма нічога таемнага, каб яно ня стала вядомым, — пачаў ён. — Усё можна вывесьці на чыстую воду, нават тое, што сойка не гарэхаўка. Але цікава, што ёсьць людзі, якія на такія рэчы пападаюцца. Выдумаць жывёліну — рэч ня лёгкая, але паказваць выдуманую жывёліну публіцы — яшчэ цяжэй. Некалькі гадоў таму назад нейкі Мэстэк вынайшоў сырэну і паказваў як на вуліцы Гаўлічка, ка Вінаградах, за шырмаю. У шырме была дзірка, і кожны мог бачыць у змроку самую звычайную канапу, на якой качалася дзеўка з Жыжкава. Ногі ў яе былі абкручаны зялёным газам, што павінна было азначаць хвост, валасы ў яе былі афарбованы ў зялёны колер, на руках былі рукавіцы накшталт плаўнікоў з кардону, зялёныя таксама, а ўздоўж сьпіны абарочкаю прывязана як-бы стырно. Дзецям да шаснаццаці год уваход быў забаронены, а каму было больш за шаснаццаць, тыя плацілі за ўваход, і ўсім вельмі падабалася, што ў сырэны вялікая задніца, а на ёй напісана «Да скорага пабачэньня». Затое наконт грудзей было слаба, віселі ў яе да самага пупа, як у староў флюндры. У сем гадзін вечара Мэстэк зачыняў панораму і казаў: «Сырэна, можаце ісьці дадому». Яна пераадзявалася і ў дзесяць гадзін вечара яе ўжо можна было бачыць на Таборскай вуліцы. Яна шпацыравала і нібы выпадкова гаворыла кожнаму сустрэчнаму мужчыну. «Прыгожанькі, поўдзем са мною, пабалуемся». З прычыны таго, што ў яе ня было жоўтага білета, яе разам з іншымі такімі самымі «мышкамі» арыштаваў пан Драшнэр, паліцэйскі камісар і прышлося Мэстэку крамку зачыніць.

У гэты момант обэр-фэльдкурат скаціўся з лаўкі і хроп на падлозе. Капрал зьбянтэжана глянуў на яго і стаў узвальваць яго зноў на лаўку. Ніхто і не крануўся, каб яму памагчы. Відаць было, што капрал страціў усякі аўторытэт, і калі ён безнадзейным голасам сказаў:

— Хоць-бы памог хто…

Канвойныя толькі паглядзелі на яго, але ніхто не зварухнуўся.

— Вам-жа трэба было пакінуць яго пухнуць на падлозе, — сказаў Швэйк, — Я сваім фэльдкуратам іначай не рабіў. Раз я яго пакінуў спаць у сарціры, другі раз ён у мяне выспаўся на шафе. Бывала, спаў у чужоў кватэры, у карыце. І дзе ён толькі ня пух…

Капрал бяз дай прычыны адчуў раптам прыліў рашучасьці. Жадаючы паказаць, хто тут сапраўдны начальнік, ён груба крынуў на Швэйка.

— Заткнеце сваё горла і не плявузгайце! Усякі дзяншчык і той лезе са сваё балбатнёй! Моль!

— Правільна. А вы, пан капрал, бог, — адказаў Швэйк спакойна, як філёзоф, які імкнецца наладзіць мір на зямлі і з-за гэтага распачынаеце заўзятую полеміку. — Вы маці сьвятая пакутніца.

— Божухна! — злажыўшы рукі, як на малітву, сказаў вольнапісаны, — напоўні сэрцы нашы любасьцю да ўсіх унтэр-афіцэраў, каб не глядзелі мы на іх з агідаю. Благаславі наш зьеэд у гэтай арыштанскай яме на колах.

Капрал пачырванеў і ўсхапіўся з месца:

— Забараняю ўсялякія заўвагі, вы, вольнапісаны!

— Вы ні ў чым не вінаваты, — супакойваў яго вольнапісаны — пры ўсёй колькасьці розных гатункаў жывёлін прырода адмовіла ім у якім-бы там ні было інтэлекце; нябось, чулі самі пра чалавечую дурасьць. Хіба ня было-б куды лепш. каб вы нарадзіліся якою-небудзь ікшай жывёлай-сысуном і не насілі-б дурнога імя чалавека і капрала. Гэта вялікая памылка, калі вы лічыце сябе самай дасканалай і разьвітай істотай. Варта спароць вам зорачкі, і вы будзеце нулём, такім-жа самым нулём, як і ўсе тыя, якія на ўсіх фронтах і ва ўсіх акопах страляюцца невядома за што. Калі-ж прыбавяць вам яшчэ адну зорачку і зробяць з вас новы гатунак жывёліны, пад назваю старшы ўнтэр, то і тагды ў вас ня ўсё будзе ў парадку. Ваш разумовы кругагляд яшчэ больш звузіцца, і калі вы нарэшце паложыце сзаю культурна-недаразьвітую голаву на полі бойкі, то ніхто ва ўсёй Эўропе па вас не заплача.

— Я вас пасаджу! — з адчаем крыкнуў капрал.

Вольнапісаны ўсьміхнуўся.

— Відавочна, вы хацелі-б пасадзіць мяне за тое, што я вас абразіў? У такім выпадку вы-б зрабілі несправядліва, бо пры вашым разумовым багажы вы ніяк не маглі-б пазнаць наяўнасьці абразы ў маіх словах, тым больш, што вы — гатоў ісьці ў заклад, на што хочаце! — не памятаеце нічога з нашай размовы. Калі я назаву вас эмбрыёнам, то вы забудзеце гэта слова, не скажу — раней, як мы даедзем да найбліжэйшай станцыі, але раней нават, як прамільгне найбліжэйшы тэлеграфны слуп. Вы — адмёрлая мазгавая зьвіліна. Пры ўсім жаданьні не магу нават сабе ўявіць, каб вы калі-небудзь маглі складна расказваць пра тое, пра што я вам гаварыў. Апрача таго, можаце запытацца ў каго хочаце з прысутных, ці была ў маіх словах хоць капля абразы, і ці зачапіў я чым-небудзь ваш разумовы кругагляд.

— Бясспрэчна, — пацьвердзіў Швэйк. — Ніхто не сказаў вам ні славечка, якое вы маглі-б дрэнна вытлумачыць. Заўсёды выходзіць неяк няўдала, калі хто-небудзь раптам адчуе сябе пакрыўджаным. Сядзелі мы раз у начной кавярні «Тунэль». Гутарка ішла пра оранг-утангаў. Сядзеў з намі адзін марак і расказваў, што оранг-утанга часта не адрозьніш ад якога-небудзь барадача, бо ў оранг-утанга ўся морда зарасла космамі, як… — «ну, кажа, як у таго вунь, скажам, пана за суседнім сталом». Мы ўсё аглянуліся, а барадаты пан устаў, падышоў да марака, дык як трэсьне яму па мордзе! Марак узяў піўную бутэльку і разьбіў яму галаву. Барадаты пан застаўся ляжаць бяз памяці, а мы з мараком разьвіталіся, бо ён намерыўся ісьці, калі ўбачыў, што прыхаўтурыў гэтага пана. Потым, калі марак пашоў, мы пана аджывілі і бясспрэчна дрэнна зрабілі, бо ён зараз-жа, як уваскрос, паклікаў паліцыю, хоць мы тут былі зусім ні пры чым, аднак паліцыя завяла нас у часьць. Там ён увесь час намагаўся давесьці, што мы палічылі яго за оранг-утанга і што ўвесь час мы толькі пра яго і гаварылі. Мы гаварылі, што нічога падобнага, што не пра яго ішла гутарка, а пра оранг-утанга, і што ён не оранг-утанг. А ён усё сваё, — што пра яго, што гэта ён оранг-утанг. Мы сваё, што не оранг-утанг, а ён свае: «Не, кажа, оранг-утанг; сам, кажа, чуў». Я папрасіў пана камісара, каб ён сам пану ўсё растлумачыў. Камісар яму па-добраму стаў тлумачыць, але той ня даў яму гаварыць і сказаў, што камісар трымае нашу руку. Тады пан камісар загадаў пасадзіць яго за краты, каб той працьверазіўся, а мы намерыліся былі ісьці назад у «Тунэль», але не давялося, — нас таксама пасадзілі за краты… Вось бачыце, пан капрал, што можа стацца з маленькага, пусьцяковага непаразуменьня, на якое і слоў шкада траціць. Ці, напрыклад, у Нямецкім бродзе адзін грамадзянін з Акругліц пакрыўдзіўся, калі яго назвалі тыгровай гадзінай. Ды ці мала слоў, за якія ніхто не падлягае кары. Калі, напрыклад, мы-б з вамі сказалі, што вы — сусьлік, ці маглі-б вы за гэта на нас раззлавацца?