Удзень яна пайшла з імі ў лес, на запаветныя паляны. А праз дзень павезла іх на луг, дзе гуляла з бабкай Прадславай у забыты ўсімі час... І ніякай іншай справы, апроч прагулянак з дзецьмі, у яе не было; пра іншае з ёй размову не заводзілі; маці Анастасся зразумела, што яна для ўсіх часовая госця. Вось пацешыцца ўспамінамі, пагасцюе і збярэцца ў зваротны шлях. Кожны вечар Анастасся чакала, што сын скажа: «Маці, здымі расу. Ты нарадзілася тут, жыві годна!» Але ён, сустракаючы яе, памоўчваў.

Вычакаўшы два тыдні, ён усё ж прыйшоў да яе з прапановай. Яна адчула, што ён прыняў рашэнне. Гледзячы неяк ўбок, сын спытаў:

– Дзе зрубіць табе келлю, маці?

– Келля ў мяне ёсць, - адказала яна.
– У Заслаўі. А тут нашто мне келля?

– Хто ж вызваліць цябе ад зароку служыць Хрысту?
– спытаў ён, надаючы пытанню значнасць.

– Хіба я сама пастрыглася?
– спытала яна.
– Калі раздзенуць чалавека злодзеі, ды што, яму ўсё жыццё голым хадзіць? Зарок за мяне грэк Кірыла даваў, я новаму богу не служу. Вось і мне ад цябе не келля патрэбна.

Сын уздыхнуў.

– Я падумаю, - сказала яна, каб не цягнуць дарэмную размову.
– Падумаю і адкажу.

Ды пра што думаць пасля такога зняважлівага пытання? Што рабіць у Полацку чарніцы Анастассі? Хадзіць на бацькоўскі курган? Дык усе яны, што ляжаць там, жывыя ў яе памяці. Хадзіць перад унукамі прыкладам пакоры - не дадасць ім гордасці такі прыклад. Хадзіць перад палачанамі сведчаннем перамогі новага бога над старымі - новая пакута. Келля ў Полацку - гэта і будзе адварот ад сябе, ад сваіх жыццяў. «Час мне ісці!» - вырашыла маці Анастасся.

Ранкам яна зайшла развітацца да Руты. Не вернецца яна ў Полацак, і Рута не вернецца ў Заслаўе; апошні раз бачыліся яны ў гэтым жыцці.

– Вяртаюся, - сказала Анастасся, углядаючыся ў твар даўняй сяброўкі.
– Больш нам не сустрэцца.

– Так, княгіня, вяртайся, - кіўнула Рута.
– Нашто табе тут? Бяда за табой ходзіць. Два мае мужы праз цябе загінулі. Я ведаю - ты Рудога пасылала. Не вінавачу цябе, - яна ўздыхнула, перамогшы, можа, сваю крыўду.
– Але баюся... Бывай!

Вось і яшчэ адзін чалавек - некалі самы блізкі і любімы - адарваўся ад яе назаўсёды.

– Бывай!
– сказала маці Анастасся.

Потым зайшла яна ў камору да сляпцоў.

– Бывайце, людзі!
– развіталася Анастасся.
– Адыходжу сёння.

– Ды і мы з табой, - адказалі сляпцы.
– Павядзі нас.

– Я назад, у сваю келлю, - сказала яна.
– Трапіце ў Ноўгарад, пакліча вас князь Яраслаў - нагадайце пра мяне.

Потым наведала яна курган, развіталася з бацькамі і ўзяла для вечнага яднання з імі жменьку зямлі.

І ўсё гэта зрабіўшы, Анастасся прыйшла да сына.

– Я падумала, князь Ізяслаў. Вяртаюся ў Заслаўе.

Ён памаўчаў, вагаючыся, але пагадзіўся:

– Няхай так. Я скажу, маці, цябе адвязуць.

– Не, сын, - запярэчыла яна.
– Князь Уладзімір мяне адвозіў. Бедавей адвозіў. Нашто табе? Ці не... перавязі мяне цераз Дзвіну. Сам. Я хачу.

– Калі?
– спытаў ён.

– Зараз.

Вось сыходзяць яны да ракі. З кожным крокам аддаляецца ад Анастассі бацькаўшчына, неспраўджанае чацвёртае жыццё. Вось і апошняя мяжа. Яны плывуць па Дзвіне, маці Анастасся трымае руку ў вадзе, і рака адымае ўсе былыя яе мары, няздзейсненыя надзеі, боль і пакуты; яны застаюцца ў вадзе, і плынь адносіць іх у невядомасць, і ўжо іх не вярнуць, не сабраць, не ажывіць. Лодка ткнулася ў бераг - усё, старыя ніткі парваліся. Яна ў адзін бок, ён - у другі. Назаўжды.

Багі, старыя крывіцкія багі! Нашто было нараджаць дзяцей, калі робішся для іх непатрэбнай? Нашто было радзіцца князёўнай, калі твая радасць прыходзіць да цябе ў беднасці! Вось адзіная воля - ісці лясной сцежкай, якую праклалі сляпцы, і не азірацца назад, інакш абернешся ў саляны стоўп. Ісці вольнай хадой, не падлічваючы пройдзеных і наступных вёрстаў, як ходзяць старцы, - іх нідзе не чакаюць, аднолькавыя для іх усе шляхі... Але яе чакаюць, думае пра яе айцец Сымон, да яго яна і вяртаецца. Калі ён спытае: «Скарылася?» - яна адкажа: «Не!» Калі б скарылася - засталася б там; зрубілі б ёй келлю паблізу царквы, але хто б стукаў у акенца, хто б пытаўся: «Маці Анастасся! Што робіш, маці Анастасся?» Не, айцец Сымон, я вярнулася, бо тут мая воля, мая любоў...

Раптам здалося Анастассі, што наперадзе стаяць людзі. Яна паглядзела - нікога, яна ўгледзелася і прыкмеціла пад намётам елкі трох старых, трох вястунак сваіх бедстваў. Няўжо не ўсё, здзівілася маці Анастасся, няўжо яшчэ нешта падрыхтавалі яны для мяне? Ці развітваюцца, ведаючы, што цяпер не маюць нада мной сілы; усё зведана, выцерплена, страчана, толькі жыццё застаецца пры мне. Хіба толькі смерць падсцерагае. Ды смерць - не лёс, яна да ўсіх прыходзіць, ёй спадарожніцы непатрэбны. Што ж, бывайце, сказала Анастасся, але старыя зніклі раней.