— Япырмай, андай мерген еді! — деді ол кім болса да алпаына дл тигізгеніне та алып. Сйтті де олындаы ааза кз жгіртті. демі ріппен лдекім: «Абылай, са бол, бгін тнде кзетші бір жаыны сені лтірмек. айсы екенін аны білмеймін» деп жазыпты. «О сол жаымнан атыландай болып еді, кім де болса, з скерімні ішіндегі бір дос-жар кісі жазан болды», — деді Абылай ішінен, аазды п-уа етіп жыртты да латырып жіберді.

Абылайды аазды оыанын кріп, сп-ср боп тсі ашып кеткен Бекболат би:

— Жасылы па, жарыным? — деді.

— Жй шейін… Жауды ашан жееміз деп срайды. Сір рыстан шаршаан біреу болар.

рине, Бекболат Абылайды сзіне сенген жо, біра одан рі азбаламады.

— Мерген-а жігіт екен…

— Айтпаыз.

Абылайды баы скен сайын асы да кбейген. Оан бгінгідей сада оы жасырын жерден талай рет атылан-ды. Тбі Абылай хан бола алса, арамаындаы елдеріне биліктеріні брыныдай жрмейтінін сезетін ба кндес тре тымдары да оан жаманды ойлай бастаан. Бны білетін Абылай жанына халыа адірі бар батыр, жырау, шешендерді кбірек жинауа тырысан.

Абылайа арсы биді бірі Бекболат еді. «Хатта не жазылыпты?» деп ол боса сраан жо-ты. кесі аз дауысты азыбектей емес, Абылай дрежесіні блай ктеріле беруін натпайтын. Жне зіні арсы екенін жасырмайтын да. Тек ел шетіне жау келе жатыр дегенді естігеннен бері ана райынан айтан. азір аза елін таы бір апаттан алып алу шін Абылай секілді ер жрек, табанды адамны соынан еруді Бекболат мал крген. орынышты хабар тараан кнні ертеінде з жігіттерімен Абылайды жасаына келіп осылан. Ал сол Абылай Бекболаттан сырын жасырып тр. «Ол аазда не жазылды екен? Слтан соншама неге срланып кетті?» Абылай батып бара жатан кнге таы бір арап ойды. Жау шебінен «бгінгі рыс бітті» деген дабыл ні естілді.

— Жарайды, — деді Абылай, — б жолы біз шршіттерді дегеніне кнейік. Бгінгі рыс осымен аяталсын…

аза дауылпаздарыны дкілі де ке даланы стінде алытай жнелді. Сол-а екен екі жаты скері екі блініп, кейін арай серпілді. Ай туа майдана ат-арбалы лік жинаушылар келді. Майдан шекарасында екі жаты кзетші скерлері бір-біріне крінбей, жыра-сайларды бркеніп, тнгі шептерін рды.

Абылай з серіктерімен шатырына айтты. аза олдарыны тотаан жері Іле мен Кркірек атты шаын зенні тоысан алабы болатын. Ортада Абылайды а ордасы. Жан-жаында шашырай тігілген зге олбасшы батырларды йлері… Абылай аттан тсісімен шатырына кіріп, стіндегі сауыттарын тастап, жайшылытаы киімімен зін ктіп отыран олбасшылар кеесіне келді. Сосын мжілісін тез ткізіп, деттегісінен крі кешкі асын да ертерек ішіп, жатып алды.

Абылайды жорыта ерте тру жалпы адеті еді. Жне басы жастыа тиісімен-а тез йытап кететін… Абылай бгін де сйтті. Тек жартылай шешініп тсегіне жатар алдында керегеде ілулі тран ылышын ынабынан суырып алып, жалааш кйінде бас жаына ойды. Сосын йыа кетті. лден уаытта кенет кзін ашты. Баанаы ааз есіне тсті…

Оянып аланнан кейін бгін кзетте кімдер транын білгісі келді, біра бл ойынан тез айтты. Алатын ажал болса алтын сандыты ішінде жатса да, зірейіл зі табады деп ойлады ішінен. «Егер бгінгі тн мені аыры тнім болса, туекел, оны да крелік…»

Абылай біраз жатып таы йытап кеткен еді. ара киімді бір ду адам кеудесінен баса, стіне кеп лады. стінен ара бура басандай, тыпыр еткізіп озалтар емес, демі бітіп тншыып ліп бара жатыр…

— Абылай, Абылай! — деп лдекім аяынан жлылап тартандай болды.

Абылай кзін ашты. Шаласынан жатан екен, бастырылып алыпты. сті-басы ара терге малынан.

— Тс крдііз бе? Дауысыыз тым орынышты шыты ой…

Абылай олын жалааш ылышыны сабына апара берді.

— Бл айсы?

— Мен ой… Нржанмын.

Абылай ылыш сабынан олын кейін тартып алды. Бл арауыл руынан алан ортаншы йелі амшатты туан інісі еді.

— Жалызсы ба?..

— Жалызбын… Тн бгін тым араы. Орданы айнала кзет ойды. Млік екеуміз босаада трмыз.

— азір ай мезгіл?

— Тн ортасы ауып бара жатыр…

— Жасы, лі бір йытап трар уаыт бар екен.

— И… йытаыз…

Абылай йде жалыз алды.

йысы кенет шайдай ашылды. Кні бойы болан рыстан бден шаршаан еді, тыныып алыпты; баанаы хат таы есіне тсті. Хат сзі б жолы жрегіне бір трлі суы, ызбарлы тиді. «Кім екен бл хатты жазан? Бір жаыны лтірмекші деді ой… айсысы екен? Жаыны дейді?.. Кзетте бгін арауыл мен Атыай руларыны жігіттері тр. Олар асты ойламаса керек-ті. Сонда айсысы болды? Айтпашы Нржан есік алдында «Млікпен екеуміз трмыз» деді ой. Жо, ол башрт боланмен, оны маан арасаалды зі жіберді емес пе… Біра шынында солай ма екен? Расымен арасаалдан келді ме екен? Бны мен абанбай батырдан неге срамадым?»

арасаал бір мы жеті жз ырыншы жылы Россия патшалыыны отаршылы саясатына башрт халын арсы ктерген айраткер еді. Патша скері бл ктерілісті аямай басан кезінде, аза даласына ашан. Бнымен бірге аза жеріне келген башртты зге кедей, шаруа адамдары соынан елдеріне айтып, Салауат Юлаевты жасаымен бірге Пугачев ктерілісіне осылан. Ал арасаал аза даласында алып ойан.

аза даласы он жетінші асырды аяынан бастап-а патша кіметі, жоар онтайшысы, јытай бодыхандарды збіріне шыдай алмаан адамдарды панасына айналып еді. лазыан шы-иыры жо ке дала кімді болса да жасыра алады. Оны стіне аза халыны ке пейілділігі, жомарттыы, елінен айырыландара деген аяушылыын осса, аза даласы мндай жандарды екінші Отанына тез-а айналып кететін.