Жалыз алыстаы Кіші жзден ана емес, зіне тн Арын, Найман да бл жолы мол скер шыаран жо. Мндай жадай Арын, Найман билеріні зара ала ауыздыынан туан-ды. Сол жылы кктемде тосана келіп отыран Арын би дние салан. Арынны ардаты ксемін оюа бл руды игі жасылары жиналан. аралы азаа кіл айтуа, сонау орасаннан бірнеше кн жол шегіп, Хорезм улиетіні мірі Слтан Хусаин мырза келген. Слтан Хусаин мір ол кндегі Арын руынан шыан ататы адамны бірі болатын. Аталары Иранны шахы лауды бас басатары болып бкіл Шыыса аты шыса, зі араклді мірі таына отырып, Хорезм улиетін басарды. Слтан Хусаин мір Арын би еліне тарту-таралысымен бірге, ел бірлігін бзар арам ойын да ала келді. «Жнібек хан шін Арын руыны Тркістанды аламын деп ырылуыны ажеті жо. Егер ысы-жазы малдарыа жайылым болатын жер іздеседер, орасана кшідер, ке ріс, мол оныс берем. Сауда-саттыыа да олайлы. Ар жаында Ирак, Иран, Ауанстан да алыс емес» деді ол ырын беруге жиналан Арынны би, батырларына. Арын руы Арынаты тауынан асып кшпегенімен де ел басы — Арын биінен айырылан жрт судай тол- ып, седей соылысты. Осындай бтуасыздыты арасында Есіл, Тобыл бойындаы тпкі Арын руы жартымды блендей жаса бере алмады. Ал, Найман, Керей болса, б жылы зіне Амансанджи тайшыны кезекті шабуылына арсы шыудан олы босамады. Бл шабуыла атыспайтын Мауреннахр жеріндегі Керей, Наймандар білайырды сенімді адамдарыны бірі ожа-Уали бекті айтанынан асып кетпеді.

Міне, осындай халге шыраан Найман мен Керейді де Жнібекке ойдаыдай кмек крсету олынан келмеді.

Аырында Жнібек хан зіне еріп кшіп жрген ш жз мы шаыра Арын, ыпша, оырат, йсін, Уа жне Бестабалы руларынан отыз мыдай ана скер жинай алды. Мндай скермен кімді шабады? Бл кезде бір білайырды зінде жз мы атты скер бар. Ал, еліні шетіне кнде тиіп отыран ытайда, Торауытта анша кш бар екені кімге млім? Кншыысы мен отстігі мндай ауыр жадайда боланда, кнбатысы мен терістігі жетісіп тр ма? быласында Жошы ханны бір бтаы Астрахань мен Ноайлы хандарында анша ол бар? Ар жаында ырым ханы ататы Медігерей мен азан ханы Ибрагимны елі тр. Бларды брі де Дшті ыпшаа дос емес. Ал Жнібек болса отыз мы скермен аузынан жалыны атан білайырдан Тркістанды тартып алма. Жо, Жнібек, сен зінен кшті арыстанмен алыс- ы келсе, е алдыменен бел омыртаны зіліп мерт болмайтын жаыды ойлауы аыл. Ал мрата жетуді екі жолы бар. Бірі — кші азір шаын екен, онда зі секілді білайыра астарды басын осып, майдана солармен бірге шы. рине бл оайа тспейді, біра айткенмен де м жиылып тас болуа тиісті. Ал екінші жолы — білайырмен алыспастан брын бден кшейіп алуы шарт. Мны да жалыз жолы бар. Ол бкіл Дшті ыпшаты зіе баындырып, жылыдай жусатып, ойдай ргізуі керек. Бл екеуінсіз Кк Орда ханыны жерін тартып алу олынан келмейді.

Ал ас дегенде білайыра ас кім бар? рине е алдыменен з тымы Сайбаннан тараан ожа-Мхамед ханны немересі, Махмудек ханны баласы Айба хан. Жатса-трса ойы білайырды орнын басу. Содан кейін білайыра еріксіз кнген Маыт руынан шыан Аса Темір Ордасыны мірлері Аббас бек, Мса бек, Жабыршы бек, Моол Слтан-Махмуд хан, Жаия, Хайдар бектер.

рине, осы кшті брі жиналса, оан Жаатай рпаы Слтан-Махмд ханны інісі, Кішік Мхамедті баласы Ахмет ханны скерін осса бір білайыра кштеріні жететінінде сз жо. Біра бларды бірде-біреуіне сенуге болмайды. з пайдасына арай, оп-оай сатып кетулері даусыз. Кшті болы келсе баяы бар Дшті ыпшаты тегіс олыа алуы масат. з ірге сгілмей, берік отыра алатын кйге жетсе, андай жаумен болса да алыса аласы.

Осындай шешімге келген Жнібек енді бкіл аза руларын зіне баындыру рекетіне кіріскен.

арамаындаы аза руларын хан Ордасы шыыны мен скер стау шін алым-салы, аржы-аражат тлейтін етіп бден баындыранша таы жыл жарым тті. Біра осы жыл-жарым андай иыншылыа тсті! Дастарана тгілген бауырсатай жайылып, жапан тзде біресе солтстікке, біресе отстікке бытырап кшіп жрген азаты ел етіп біріктіру шін аншама тсіл, аншама кш олданылмады! Кейбір ауа жайылан, тек з дегеніне болмаса ештееге кнбейтін кесір, то мойын ру бастытарын ат йрыына байлап рбан етуге де баран жо па! Бері кш десе, рі кшкен ауылдарды басына хан нкерлері сыры ойнатып, сырмаын жндей ттті емес пе? аншама мал барымталанып алынды! аншама ел ата мекен жерін тастап, жаа оныса онды!

Жнібек осыны брін неге істеді. Блай ету оан оайа тсті ме? Сол шін де отан арт лер алдында:

«Жнібекті сырты ана клкі-зілді паш еткен.

Мезгілі кп оаша ап жас тккен» —

деп бекер айтан ба? Ал сонда з елін зі ана бояаны жн бе? Бл Жнібекке атты батты. Кей кні са боп, тсек тартып жатып та алады. з бетімен таы болып скен руларды айтанына кндіре алмай, кейде тарыатын да, тіпті базы бір жадайда соынан ерген аяулы адамдарды орынсыз ылыына жаны кйіп, оашада алы айыа беріледі. Біра хан Жнібек бір хадисті жасы тсінетін. Тоай арасында скен кйкі шп мала ас болмайды. Ал ыршын, опа арасындаы шытыр, ккпек малды тек апата шыратады. Сол себепті ел бірлігіне кесірі тиетін жанды Жнібек з аузынан кім айтып, дара астырса кінбейді, мндайда ол табансызды крсетпейді. йткені лкен арман рбандысыз орындалмайды — бл хана да белгілі аида. Осындай ата саясатты арасында Жнібек далиып жатан Дшті ыпша даласын тегіс зіне аратпа болды. Содан кейін барып ол аза хандыына Тркістан лкесі мен Еділ зеніні бойындаы Кіші жзді асау руларын баындырсам деген ізгі мратына кірісуді ойлады.

Мндай шешімге келген Жнібек, е алдымен з ойын аасы Керей балалары мен з балаларыны таразысына салма. «Бар ауыр анды жорыты ай тстан бастау керек? Кншыыстан ба, кнбатыстан ба?»

Жошы рпаы, Бадытан туан Орыс ханны жеті лы болан; Тоты-ия, тлы-Бы, Тылы-Болат, йыршы, Тота-Болат, Сейдахмет, Сейтлі.

Тоты-иядан — Болат, Болаттан — Керей.

йыршытан — Бара хан, Бара ханнан — Жнібек.

Сйтіп Жнібек пен Керей бір атадан шбере туыс.

Керейді трт баласы бар: Брынды, Шайхым, Санджор-Жаан, Жаан-Бахты.

Жнібек ханнан тоыз бала: Жиренше, Махмт, асым, дік, Жаныш, амбар, Тыныш, сна, Ждік.

Шбере туыс Керей мен Жнібектен тараан осыншама баладан ата жолын уып жауа шабар ке жолын уып баа таласары алтау. Керейден — Брынды, Жнібектен — Махмт, асым, амбар, дік, Ждік.

аза ханыны таына ие болар деп Жнібекті сіресе міттенері асым. асым азір жиырма алтыда. зын бойлы, ке жаурын, ара торы пішінді жігіт. алы абаыны астынан лкен оыр кзі адама рашан да ойлана арайды. Он бесінен ккпара, креске тскен. зірге жамбасы жерге тимеген балуан. Жау жректігі мен аылдылыына арап, хан болуа лайы, рашанда сабырлы деп ойлайтын Жнібек. асымды ханны зге балаларынан арты крер таы бір себебі бар. асымны шешесі Жаан-бике Жнібекті жеті атыныны ішінде е жасы крер бйбішесі. Одан туан бала да хана ерекше ысты. Жаанды Жнібек р ана жасы крмейді, оныменен санасады, ерекше сыйлайды. Ал білайыр ханны келіні, Шах-Будаты йелі Аозы-бике Жаанны туан апасы. Аозы мен Жаан Алтын ханда [49] кшпелі Керей руыны белгілі батыры Домбалыты апалы-сілілі ызы. Жааннан асым туса, Аозыдан білайыр ханны е жасы крер немерелері, соынан бкіл Орта Азияны жаулап алан Мхамед-Шайбани хан мен Махмуд-Слтан туан.

білайыр мен Жнібекті арасындаы анды рысты шпендікке арамай, кезінде бкіл Шыыса аттары шыан ос слу Жаан мен Аозы біріне-бірі тарту, таралы, кісі жіберіп сыйласып тран. Аралары балдан ттті тату. Оны стіне асым да, Мхамед-Шайбани мен Махмуд-Слтан да Шыыс улетіне жатпайтын, шешелеріні айтандарын екі етпейтін мінез крсеткен. Бл рине балаларын жастайынан здерін сыйлайтын етіп сірген аналарыны асиеттерінен туан ерекшелік.

асымны осындай жадайын білетін Жнібек, баласымен гімелескенде рашанда бйбішесі Жаанды ала отыратын. Ал Жнібек соы кезде асыммен жиі кездесетін болды. Оан себеп — ханны зге аылгй зегілес би, батыр серіктерінен грі, асымны иын мселелерде кесіне анарлым дрыс кеес беруінен еді.