Жігіттері бір кн дем аланнан кейін, білайыр амыс шауып сал дайындауа бйырды. зі нкерлерімен скері ос тіккен жерден рірек барып а аулама болды. Хан аа шыан жер Сейхунны ойпаттау саасы болатын. Дария жазытрымы тасыан кезде осы арадаы ке алапты алып, айтадан есесіне тскен шаында ойдым-ойдым арасулар алдыратын. Тым уашылы жылдары бл араа сонау азырт тауынан жайлауа кшіп келген ауылдар, тартылып алан арасуларды балшытарынан лаш-лаш мекре, лаа балытарды азып алатын.

Ауылдар жайлауа келмеген жылдары бл араны бы мен марал жайлайды. Кл аралары жазы дала, кк шалын. Сейхун жаасы алы амыс, ттас- ан жиде аашы. Бы мен марала бдан арты андай оныс керек?

білайыр осы араа шатырларын тікті де, асына кернейші-дабылшы екі-ш жігіті мен ежелгі серігі Бахтияр-баадурды ертіп жан-жатарын шолып келуге шыты. Астында жол-жнекей ер салынбай, ты, жетекте келген Тарланкк. Ауыздыымен алысады. згелерді де мінгендері осаятай жйріктер. йтсе де оларды аттары амыс латарын иаштап, жіті басанмен де, Тарланкктей емес, ауыздыымен алысып келе жатан жо. Сір, Сейхунны лайлы суы мен шігір араласан срылт бетегелері жер-су талайтын сйгліктерге таа жйлі тимеген трізді.

Хан тобы гімелесе жріп, бір жазы далаа шыты. Кенет Тарланкк осырына, танауы делдиіп, лаын тіге алды. Блар «не болды» деп жан-жатарына арап та лгерген жо, дл алдарынан шаыра мйіздерін араларына слата жатызып, кгал шпті стімен бауырлай шан стар трізді, зын аятарын ксілте жазып, тебіл жнді бір топ арар зуылдай те берді… лкен-кішісі аралас. Шабыстарына кз ілеспейді, наыз бір селдірлей аан саым-сынды, «Блар бізден рікті ме?» деп хан ойланып та лгермеді, кенет арарды соынан шбалана уан бір я асырды крді. амысты жерді наыз ара ылшытары, лынжал арландары. Топтанбай созыла шапанмен аралары жиі кетіп барады. Хан тобы бларды шпті алыдыынан бірден кре алмаан екен, арарларды кшелеп жетуге жаын. Сір, асырлар здеріні ежелгі деттеріне салып, кезектесіп уан болуы керек, арындарына араанда мына ккжалдар ттеден осылан трізді, йтпесе жазы жерді жел ере алмас діретті жйріктері — арарлары блара шадарын да крсетпесе керек-ті.

Хан тобы шыдап тра алмады, елегізген жйріктеріні тізгінін босатып жіберіп, сойылдарын ыайлап, айай сап асырларды соынан тра шапты. Тарланкк зге аттардан бірден суырылып сала берді. Кп кешікпей хан серіктерінен озындай шыып арасын зді. білайыр жас кезінде рыстара тікелей атысып келсе де, алтын таты ызыын крген сайын ажалдан ора тскен. Жиырма бестен асысымен-а хан рыса атысуды ойан. Таласты тадыры шешілетін ан майдана ол зіні батырлары мен скерін айдап салатын. Тек жау жеілген кезде ана жеіс уанышын арсы алуа жрт алдына шыатын. зі тікелей рыса атыспайтындыынан хан кптен бері сойыл, найзаны жмсауды мытан. Біра зін адыан жауды кптігінен сескеніп, Ордада жргенінде наркескенін, ата онанда садаын тастамайтын. Бл екі аруды жмсауда аса шеберленіп алан. сіресе жа тартуа келгенде, жебесін ралайды кзіне дл адайтын мерген. Міне, осы асиеті азір де зіне лкен жрдем берді.

Тобылылы, урайлы, бозаы белден келетін жазы дала… Алдарында кгілдір тоайлы Сейхун дария… Оды-солды амысты шалшы клдер… Аспан айнадай ашы, шаай тс. Алыста, кгілдір белестерді стінде тек буалдыр саым ойнайды. Саым-сынды аып келе жатан арарлар. Олара енді-енді жетеміз деп ауыздарын ырсита ашып, секіре самаан кіле ара ылшы арлан асырлар.

Тарланкк не-міне дегенше асырлар тобына жетіп алды. білайыр енді олармен жанаса шауып келеді. Есіл-дерттері алдарындаы арарлар боп, бден кздері анталап ызып алан асырлар, ы жатарымен жанаса жз адамдай жерде шауып келе жатан салт аттыны аарар емес. Тек ат дбірі лаына аны жеткенде ана соы ккжал білайыр жаа жалт брылды. Біра дл осы стте ат стінен тартып алан хан жебесіні болат шы дл жрек тсынан кеп адалды. асыр ысылай барып, сыл етіп бір бйіріне арай лай кетті. білайыр оан брылып та араан жо, енді екінші асырды тсына жете беріп, оны да омаата латты. Осылай заматта ш асырды слатты. Алдында лі де екі-ш ккжал бар. Біра ханны орамсаында жал- ыз жебе алды. Ол енді соы арара таяу келе жатан, биіктігі тайыншадай, ккжал арланды тсірмек болды. Бойы бусанып, ызып алан Тарланкк ой- астай таяй бергенде, зегісіне шіреніп, ерінен ктеріле тсіп, кейін арай сл исая, «и, ст!» деп айы садаын тартып алды. кпе тсынан жарым арыс кірген жебе з айратын крсетті, асыр ышынып бір секірді де, домалап-домалап барып слап тсті. Алдыысыны алай лаанын крген соы екеуі ы жатарында кенет пайда болан ауіпті салт аттыны аарып, жалт брылып желге арай салды. білайыр олара брылан жо, шаыра мйіз ар- арларды е болмаса біреуін алып алайын деп, ат арынын бседетпей садаын иыына іліп жіберіп, беліндегі жарты лаш кк рыш алдаспанын суы- рып алды. Біра дл осы кезде жануарлар жбын жазбаан алпында жардай болып ттасып тран амысты жапыра иратып арасына кіріп жо болды. Хан амысты жанай шауып, Тарланкгін зер дегенде барып тотатты. Біра дл осы стте Тарланкк рейлене шыырып жіберіп, ккке шапшиды. Атыны стінен жерге лай жаздап, жалына жабыса алан білайырды кргені арсы алдында, он бес адамдай жерде, ан-жоса етіп кл-таланын шыаран быны етіні жанында зіне арай шге тсіп жатан есік пен трдей тарыл жнді жолбарыс болды. Кзі тасырайып, мрты жыбырлап, шабар алдындаы детіне салып, зын йрыымен жерді бладата рады. Тарланкк арындап кеп, алдыы аяын жерге тигізе бергенде, жолбарыс та атылды. білайырды бар олынан келгені жалааш алдаспанымен басын орай берді. Біра аппа лпе бауырын жаза атылан жолбарыс білайыра анжар тістерін сала алмады, кенет грс етіп жерге лады. Кзін ашып алан ханны кргені, баанаы ккжал асырды кпесіне зі адаан жа оындай алып жолбарысты дл жрек тсынан кірген сада жебесі болды. Жолбарысты р дір-дір етіп озала алмай жатанына араанда жебе ар жаынан бір-а шыан трізді. Бны сада оыны бер жаында шошайан екі арыстай сабы крсетіп тр. Алып жолбарысты жалыз опен жайрату шін алып кш керек. Бл кімні олынан келеді?

білайыр енді сада атылан жаа арады. Жаында «осы Сейхун бойында Саян батыр бастаан бір топ аламан жігіттер пайда бопты, істейтіндері бекзадаларды малын талау, сіресе, Кк Ордаа шігулі деп естіген. білайыр жиде ойнауынан шыан кк сауытты, мздай боп ару-жара асынан жзге тарта кіле жас жігіттерді крді. Алдарында ш крені біреуіне мінген батыр Саян, жанында екінші креге мінген зіні туан ызы Глбарам-Патшайым… Хан жолбарыс кргеннен бетер, не істерін білмей сасып алды. Саянны олындаы садаты жебесіз екенін кріп, зін таран ас батыр осы екенін білді. Енді біржолата абыржыды. «Ханды ажалдан алып алан жас батыра алыс айтып басын ию керек пе, лде зі лім жазасына бйыран, рсатсыз ызын атын ылан ас жауына жалааш ылышын жарылдата арсы шабуы керек пе?»

Хан осылай шешім таба алмай абыржып транында, ызы Глбарам садаын алып, орамсатан озы жаурын жебені кесіне арай кезей бастады. білайырды жрегі дір ете алды. зіне шапалы жатан жолбарыса е болмаса бетін орай жалааш алдаспанын арсы ктеруге жараса, б жолы йтуге де кші жетпеді. Бкіл денесіне орасын йандай озала алмады. Жаныны тттілігі де, дниені ымбаттылыы да, аа сауыт киіп шыпааны да — брі осы кзді ашып-жмандай мезетте, жрегін удай ашытып кіндіре санасында жар етті де, кенет сне алды. Шыыс тымыны мейірімсіз келетіні зіне млім, кзін жма берді. Біра жрегіне кк рыш сйір шты жебе адалмады. Аздан кейін жанынан тіп бара жатан ат дбірі мен Глбарамны даусын естіді.

— Бекер олымды стап алды, — деді ызы кесіні тсынан тіп бара жатып. — Егер, біз олына тссек, бірден басымызды алар еді.

Оан оырай дауыс жауап берді.

— з кесін зі лтірген йелмен, анша жасы крсем де, бір тсекте жата алмас едім.

— Онда зі лтіруі керек еді.

— кесін лтірген адамды андай йел шын кілімен ерім дейді?

— рине ой, — ызы крсінді, — садаымды тартуа мені де дтім бармас еді… Тек ыза… — сзді ар жаы естілмеді.

білайыр аздан кейін кзін ашып жан-жаына арады. Біра ешкімді крмеді. Аламандар о жатаы алы арааш арасына кіріп кетіпті. Кенет білайыра хабар берген керней ні шыты. Жоры дабылына йренген Тарланкк арырай кісінеп оя берді. Кп кешікпей серіктері де жетті. ліп жатан жолбарыс пен жолай жайрап алан асырларды крген Бахтияр-баадур мен нкерлері хан ерлігін мадатай жнелді. Біра оан білайыр лм-мим деп тіл атпады, абаы тксиіп сазарды да алды. Ол азір алай-тлей кініште еді. «Отыз жыл хан болсам да, осы мезгілге дейін зіме керек адамды тадай білмеймін. лгі жігітпен ой тіл тапсам скеріме андай олбасшы болар еді. Сондай адамдармен ана лемді баындыра аласы! ап! ап!

Хан батырлыыны кусі етіп нкерлері жолбарыс пен арлан асырларды терісін сойып алып, алдарына бктеріп, кейін айтты. білайырда лі н жо, сол абаын арс жапан алпында. Тек нкерлері ханны жеісті екенін кні брын бар лемге дабырлата білдіріп, сырнай-кернейлерін барылдата тартып келеді. Шатырларына таяандарында ана білайыр асындаы Бахтияр-баадура:

— Егер мен жо жерде батыр Саян мен мені ызым Глбарам-Патшайым олдарыа тсе алса, — деді згелерге естіртпей, — мені ызымны басын алыдар. Ал батыр Саянды сый-рмет крсетіп босатып жіберідер.