Адзiны след, якi не ўдалося знайсцi, гэта быў след Варэнухi. Вядомы лiтаральна ўсёй Маскве знакамiты адмiнiстратар нiбыта скрозь зямлю правалiўся.

Адначасова давялося займацца i здарэннямi ў iншых месцах Масквы, не толькi ў тэатры Вар'етэ. Давялося разбiраць выпадак са спевамi "Слаўнага мора" служачымi (дарэчы: прафесару Стравiнскаму ўдалося прывесцi iх да ладу праз дзве гадзiны пасля нейкiх уколаў), з асобамi, якiя давалi iншым альбо ва ўстановы замест грошай чортведама што, а таксама з асобамi, якiя пацярпелi ад гэтага.

I само сабой зразумела, што сама непрыемным i загадкавым з усiх выпадкаў быў крадзеж галавы памёрлага лiтаратара Берлiёза проста з труны ў грыбаедаўскiм доме, сярод белага дня.

Дванаццаць чалавек вялi следства, збiралi, быццам на пруток, усе петлi гэтай праклятай справы, раскiданай па ўсёй Маскве.

Адзiн са следчых прыехаў у клiнiку да прафесара Стравiнскага i найперш папрасiў спiс асоб, якiя трапiлi на лячэнне за апошнiя тры днi. Такiм чынам былi знойдзены Мiканор Iванавiч Босы i бедны канферансье, якому адрывалi галаву. Iмi, дарэчы, займалiся мала. Цяпер лёгка было вызначыць, што гэтыя двое - ахвяры аднае шайкi, якую ўзначальвае таямнiчы маг. А вось Iван Мiкалаевiч Бяздомны следчага надзвычай зацiкавiў.

Дзверы Iванкавай палаты No 117 адчынiлiся пад вечар у пятнiцу, у пакой зайшоў малады, круглатвары, спакойны i далiкатны чалавек, зусiм не падобны на следчага i разам з тым адзiн з сама лепшых следчых у Маскве. Ён убачыў пабялелага з твару i абвялага маладога чалавека, якi ляжаў на ложку, у вачах не было нiякай цiкавасцi да ўсяго, што адбывалася навокал, яны глядзелi на нешта ўдалечынi цi ў сябе самога.

Следчы ласкава назваўся i сказаў, што зайшоў да Iвана Мiкалаевiча, каб пагаварыць пра пазаўчарашняе здарэнне на Патрыярхавых сажалках.

Ой, як бы трыумфаваў Iван, каб следчы з'явiўся да яго раней, ну, скажам, ноччу з серады на чацвер, калi Iван нястомна i палка дамагаўся, каб паслухалi яго расказ пра здарэнне на Патрыярхавых сажалках. Цяпер збылася яго мара дапамагчы злавiць кансультанта, яму не трэба было нi за кiм бегаць, да яго самога прыйшлi з-за гэтага, каб выслухаць яго расказ пра тое, што здарылася ў сераду вечарам.

Але Iванка, на жаль, зусiм змянiўся за той час, што прамiнуў пасля гiбелi Берлiёза. Ён гатовы быў ахвотна i ветлiва адказваць на ўсе пытаннi следчага, але абыякавасць адчувалася ў Iванкавым позiрку i ў яго iнтанацыi. Паэта болей не хваляваў лёс Берлiёза.

Перад прыходам следчага Iванка драмаў лежачы, i перад iм паўставалi дзiўныя малюнкi. Ён бачыў дзiўны незразумелы горад, якi не iснуе, з глыбамi мармуру, точанымi каланадамi, з зiхатлiвымi на сонцы дахамi, з чорнаю, панураю i бязлiтаснаю вежаю Антонiя, з палацам на заходнiм узгорку, патанулым амаль да дахаў у трапiчнай садовай зелянiне, з бронзавымi зiхатлiвымi скульптурамi над зелянiнай, ён бачыў пад сценамi гэтага старажытнага горада закаваныя ў браню рымскiя кагорты кентурыi.

Скрозь дрымоту перад Iванам паўставаў нерухомы чалавек у крэсле, паголены, са змучаным жоўтым тварам, чалавек у белай мантыi з чырвоным падбоем, якi з нянавiсцю глядзеў у раскошны i чужы сад. Бачыў Iван i бязлесы жоўты ўзгорак з апусцелымi слупамi з перакладзiнамi.

А здарэнне на Патрыярхавых сажалках болей Iвана Бяздомнага не хвалявала.

– Скажыце, Iван Мiкалаевiч, а вы самi далёка былi ад турнiкета, калi Берлiёз упаў пад трамвай?

Ледзь прыкметная абыякавая ўсмешка чамусьцi варухнула Iванавы губы, i ён адказаў:

– Я быў далёка.

– А гэты клятчасты быў ля самага турнiкета?

– Не, ён сядзеў на лаўцы непадалёку.

– А вы добра памятаеце, што ён не падыходзiў да турнiкета ў той час, калi ўпаў Берлiёз?

– Памятаю. Не падыходзiў. Ён, развалiўшыся, сядзеў.

Гэта было апошняе пытанне следчага. Пасля iх ён устаў, падаў Iвану руку, пажадаў хутчэй вылечыцца i выказаў спадзяванне, што хутка прачытае яго новыя вершы.

– Не, - цiха адказаў Iван, - я болей вершаў пiсаць не буду.

Следчы ветлiва ўсмiхнуўся, дазволiў сабе сказаць, што цяпер у паэта невялiкая дэпрэсiя, але яна хутка пройдзе.

– Не, - цiха адказаў Iван i глядзеў не на следчага, а ўдалечыню, туды, дзе патухаў небакрай, - гэта ўжо нiколi не пройдзе. Вершы, якiя я пiсаў, дрэнныя вершы, i цяпер я гэта зразумеў.

Следчы пайшоў ад Iванкi з каштоўным матэрыялам. Iдучы па нiтачцы падзей з канца да пачатку, удалося нарэшце дабрацца да таго, адкуль пачалiся ўсе падзеi. Следчы не сумняваўся, што ўсе здарэннi пачалiся з забойства на Патрыярхавых сажалках. Вядома, нi Iванка, нi гэты клятчасты не папiхалi пад трамвай няшчаснага старшыню МАССАЛIТа, фiзiчна, калi можна сказаць, яму не дапамагаў нiхто. Але следчы быў перакананы ў тым, што Берлiёз кiнуўся пад трамвай альбо ўпаў пад яго загiпнатызаваным.

Так, матэрыялу было ўжо многа, i было вядома, каго i дзе лавiць. Ды справа ў тым, што злавiць нiякiм чынам не ўдавалася. У гэтай тройчы праклятай кватэры No 50, няма сумнення, нехта быў. Часам гэтая кватэра адказвала то траскучым, то гугнявым голасам на тэлефонныя званкi, часам у кватэры адчынялiся вокны, i былi чуваць гукi патэфона. А мiж тым кожны раз, калi туды накiроўвалiся, там нiкога не заставалi. А былi там i неаднойчы, у розную пару сутак. Мала гэтага, па кватэры хадзiлi з сеткаю, правяралi ўсе закуткi. Кватэра даўно ўжо была падазроная. Ахоўвалi не толькi той уваход, што быў праз падваротню, але i чорны ўваход; акрамя гэтага, на даху ля комiнаў была пастаўлена ахова. Сапраўды, кватэра No 50 хулiганiла, а зрабiць нiчога не маглi.