– Мин управлениены салайарбар анал лицензиялаах, ?лэ ыытарга к???ллээх киин научнай институттары, ?г?с биллиилээх, ааттаах-суоллаах учонайдары кытта сибээс олохтообутум, ?лэлэппитим. Олор «Росатом» ?лэ?иттэрин м?кк???ннэрбэт гына т?м?ктэри ылан испиттэрэ. Кинилэр ?лэлэригэр оло?уран, Саха сиригэр о?о?уллубут 12 сир аннынаа?ы ядернай дэлби тэптэрииттэн «Кратон-3» (1978 с.) уонна «Кристалл» (1974 с.) саахаллаах э?иилэр сирдэрин ч?л?гэр т??эриигэ (реабилитация) бырайыак о?отторбуппут. Хомойуох и?ин, «АЛРОСА» АХ ити бырайыак ирдэбилин ситэ толорбото, тулалыыр эйгэ?э куттал суо?уура тохтотуллубата. Мин кэннибиттэн радиация боппуруо?унан дьарыктаммыт Айыл?а харыстабылын министиэристибэтэ хонтуруолун кыайбата. Иэдээннээх саахалы та?аарбыт «Росатом» институтун (ВНИПИпромтехнология) итэ?эйэн ити ?лэни толотторо сатаабыттарын, киниэхэ бас бэринэн кэбиспиттэрин т?м?гэр итинник буолла.

Холобур, кэнники докумуоннар к?рд?р?лл?р?нэн, «Кристалл» э?иигэ «ч?л?гэр т??эрии» кэнниттэн (12 сыл буолан баран) э?ии сириттэн радионуклид тахсарын, алмаа?ы хостуур шахта?а кытта киирэрин, оттон к?р??лээбит остуолбалара сууллан эрэллэрин министиэристибэ бэйэтин сыллаа?ы дакылаатыгар уонна атын учуонайдар ?лэлэригэр суруллар. Кэтээн к?р?рг? аналлаах скважиналары бырайыак ирдэбилин тутуспакка ситэ ??ттээбэтэхтэрин, радионуклиды а?арбат цеолиттаах ханаабаны о?оро сорумматтарын ту?унан ?г?ст?к сурулунна.

«Кратон-3» саахаллаах э?иигэ бала?ыанньа ?сс? уустук. Ону Айыл?а харыстабылын министиэристибэтин сыл аайы та?аарар дакылаата толору туо?улуур. Ол курдук, 2015 с. (ч?л?гэр т??эрии кэнниттэн 8 сыл буолан баран) ити объекка ??нээйи (мас, муох, о.д.а.) уода?ыннаах радионуклид араа?ын нуорматтан 5000 т?г?л элбэ?и бэйэтигэр и?эриммитэ суруллар. Оттон э?ии буолаатын кытары радионуклидтаах былыт Марха с?ннь?н барытын сабардаан, Б?л??н? аа?а барбытын ?р?сп??б?л?кэ синоптиктара архыып докумуоннарыгар оло?уран саба?алаабыттара. Ол былыт суола ??рэтиллибэтэ?э.

Ити а?алыллыбыт холобурдар бу икки саахаллаах сиргэ ч?л?гэр т??эрэр ?лэ ситэ ыытыллыбата?ын, тулалыыр эйгэ?э, тыынар тыыннаахха куттал туоратыллыбата?ын к?рд?р?лл?р. Бу сирдэргэ хаачыстыбалаах ?лэ хайаан да бастакы уочарат ыытыллара эрэйиллэр.

Оттон Орто Ботуобуйатаа?ы ньиэп, гаас с???мэр баайдаах сиргэ 7 т?г?л ядернай э?ии о?о?уллубута, онно радионуклидынан киртийии баара биллэр эрээри, ситэ чуолкайдаммата. Манна чинчийэр ?лэ ситэ-хото ыытыллыбата, онон би?иги былааннаабыт, программа?а киллэрбит ?лэбит сал?аныахтаах.

Уран рудалаах сирдэр. Алда??а 1 м?л. тонна ураннаах рудалары ?рэхтэр хочолоругар та?ааран сытыараллар. Олор ?рэхтэр ууларыгар, тулалыыр эйгэ?э суураллан киирэллэр. Учуонайдар итини барытын ки?и итэ?эйэр гына дакаастаабыттара да маныаха дьа?ал ылыллыбат, ?лэ ыытыллыбат. Билигин «Луннай» диэн учаастакка уран рудатыттан кы?ыл к?м???н уонна ?р?? к?м???н арааран, ыл?аан ылан баран, руданы эмиэ ?рэх кытылыгар ыскылааттыыллара, онон сири дойдуну радиациянан киртитии сал?анара и?иллэр. «Луннайга» маны тохтотор дьа?аллар уонна атын кирдээх сирдэри ыраастыыр ?лэлэр хайаан да ыытыллыахтаахтар. Аан дойдуга сири-дойдуну радиациянан маннык киртитии атын холобура суох, киртийии далаа?ына, куттала с???мэр. Улахан, сыралаах, уустук, тэрээ?иннээх, у?ун кэми эрэйэр ?лэ ыытыллыахтаах. Бу кыалла илик боппуруос Арассыыйа та?ымыгар бы?аарыллыахтаах.

?л??н сиригэр Томтор Таас диэн сэдэх элимиэннэринэн баай сир баар. Маннык баай аан дойдуга суох дииллэр. Бу баайы барытын ?р?сп??б?л?кэттан былдьаабыттара, чаа?ынай илиигэ биэрбиттэрэ. Сотору хостуур, та?ар ?лэни са?алыахтара. С???мэр сыаналаах сэдэх элимиэннэри кытта уран, торий уонна дьааттаах таллий баара биллэр. Олор т???л?р?н-хаччаларын аа?ар ?лэ хостооччулар т??рэ с?ргэйиэхтэрин иннинэ ыытыллыахтаах этэ. Оннук ?лэ баччаа??а диэри ситэ о?о?улла илик. Бу баай Анаабыр ?р?с тардыыларын ба?ыгар баар. Сири-уоту харыстаабакка то?о с?ргэйэн бардахтарына, баай балыктаах маанылаах Анаабыр эбэ киртийэр, Томтор Таас тулатынаа?ы таба мэччирэ?э с???рэр куттала баар. Итини сэрэтэр, туоратар ?лэ радиациятын, дьааттаах таллийын аан бастаан бы?аардахха, хостооччуларга эттэххэ, туруорустахха эрэ кыаллар. Ити ?лэ манна ыытыллара булгуччулаах.

Конец ознакомительного фрагмента.