Мы падняліся па лесвіцы і адчынілі дзверы. Хасэ спыніўся ў прыхожай.

— Што ж, да пабачэння…

— З'ешце сёння што-небудзь, — сказаў я.

Ён пахітаў галавой са слабай усмешкай, быццам хацеў папрасіць прабачэння, і падаўся ў свой пусты цёмны пакой. Я паглядзеў яму ўслед. Потым я пайшоў па калідоры, падобным на рукаў. Раптам я пачуў, што нехта ціха спявае. Я спыніўся і прыслухаўся. Гэта быў не патэфон Эрны Бёніг, як мне спачатку здалося. Гэта быў голас Пат. Яна была адна ў пакоі і спявала. Я глянуў на дзверы, за якімі знік Хасэ, я зноў нахіліўся і прыслухаўся. Раптам я сціснуў кулакі. Ліха забяры! Няхай гэта тысячу разоў будзе перадых, а не прыстанішча, няхай гэта ўсё тысячу разоў будзе настолькі чужое і не сумяшчальнае, што паверыць нельга — менавіта, што нельга паверыць, менавіта таму заўсёды шчасце было такое нечакана новае і ўладарнае…

Пат не чула, як я прыйшоў. Яна сядзела на падлозе перад люстэркам, так і сяк прымяраючы чорны капялюшык. Побач з ёй на дыване стаяла лямпа. Пакой быў запоўнены цёплым карычнева-залацістым змрокам. Толькі яе твар быў ярка асветлены. Яна прысунула да сябе крэсла, са спінкі якога звісаў кавалак шаўковай тканіны. На крэсле ляжалі бліскучыя нажніцы.

Я ціха спыніўся каля дзвярэй, гледзячы, як сур'ёзна яна была занятая капялюшыкам. Яна любіла сядзець на падлозе. Часта вечарам я знаходзіў яе ў якім-небудзь куточку на падлозе, дзе яна засынала з кніжкай у руках і сабакам пры боку.

Сабака і цяпер ляжаў каля яе. Ён завурчаў. Пат падняла вочы і ўбачыла мяне ў люстэрку. Яна заўсміхалася, і мне здалося, быццам дзякуючы гэтаму ўсё на свеце пасвятлела. Я пайшоў праз пакой, стаў за яе спіной на калені і, забываючы ўвесь дзённы бруд, дакрануўся вуснамі да цёплай, мяккай скуры яе галавы.

Яна паказала мне чорны капялюшык.

— Я перарабіла яго, мілы. Табе так падабаецца?

— Шыкоўны капялюшык, — сказаў я.

— Але ж ты нават не глянуў на яго! Я абрэзала ззаду поле, а спераду заламала ўверх.

— Я ўсё добра бачу, — сказаў я, схаваўшы твар у яе валасы, — глянуўшы на твой капялюшык, парыжскія мадэльеры збялелі б ад зайздрасці.

— Ну, Робі! — Яна са смехам адштурхнула мяне. — Ты нічога ў гэтым не разумееш. Ці заўважаеш ты ўвогуле, што на мне?

— Я бачу самую маленькую дробязь, — заявіў я, падсаджваючыся да яе на падлозе, але стараючыся трымаць нос у цені.

— Няўжо? У чым жа я была ўчора ўвечары?

— Учора? — Я задумаўся. Я сапраўды не памятаў.

— Так я і ведала, мілы! Ты ўвогуле амаль нічога не ведаеш пра мяне.

— Сапраўды, — сказаў я. — Але менавіта ў гэтым і соль. Чым больш ведаеш адзін пра аднаго, тым больш непаразуменняў. І чым бліжэй знаёмішся, тым больш адчужаешся. Вазьмі, напрыклад, сям'ю Хасэ: яны ўсё ведаюць адзін пра аднаго і спрыкралі адзін аднаму горш, чым чужыя.

Яна надзела маленькі чорны капялюшык на галаву і стала прымяраць перад люстэркам.

— Тое, што ты кажаш, толькі напалову праўда, Робі.

— Так бывае з усімі праўдамі, — адказаў я. — І з гэтым нічога не зробіш. На тое мы — людзі. І сваімі паўпраўдамі мы робім даволі шмат глупстваў. А з праўдай мы і жыць не змаглі б.

Яна зняла капялюш і адклала яго ўбок. Потым павярнулася да мяне і заўважыла мой нос.

— Што гэта? — са страхам спытала яна.

— Нічога асаблівага. Толькі глядзіцца непрыгожа. Я працаваў пад машынай, і на мяне звалілася жалязяка.

Яна з недаверам зірнула на мяне.

— Бог ведае дзе ты пабываў зноў! Ты мне ніколі нічога не кажаш. Я ведаю пра цябе гэтаксама мала, як і ты пра мяне.

— А так і лепш, — сказаў я.

Яна прынесла міску з вадой і ручнік і прыклала мне кампрэс. Потым уважліва паглядзела на мяне яшчэ раз.

— Падобна, што цябе ўдарылі. Шыя таксама падрапана. У цябе, відаць, былі прыгоды, мілы.

— Самая вялікая сённяшняя прыгода яшчэ чакае мяне, — сказаў я.

Яна здзіўлена зірнула на мяне.

— Гледзячы на ноч, Робі! Што ты яшчэ прыдумаў?

— Я застаюся тут! — адказаў я, адкінуў кампрэс і абняў яе. — Я ўвесь вечар буду з табой!

Жнівень выдаўся цёплы і ясны, у верасні надвор'е было яшчэ амаль летняе. Але ў канцы верасня задажджыла. Хмары ў цёплыя дні віселі нізка над горадам, з дахаў цякло, пачаліся навальніцы, і калі аднойчы ў нядзельку раніцай прачнуўся і падышоў да акна, я ўбачыў на могілках на дрэвах жоўтыя, як сера, плямы і першыя аголеныя сукі.

Я пастаяў крыху каля акна. На працягу некалькіх месяцаў пасля нашага прыезду з мора ў мяне было дзіўнае адчуванне: я ўвесь час, кожную гадзіну памятаў, што Пат трэба будзе паехаць, але я памятаў так, як памятаюць шмат што — што годы праходзяць, што ты старэеш, што ты не вечны. Але рэчаіснасць была мацнейшая, яна ўсе падобныя думкі выцясняла з галавы, і пакуль Пат была са мной, пакуль дрэвы яшчэ зелянелі густой лістотай, такія словы, як восень і ад'езд і развітанне, уяўлялі сабой нішто іншае, як цьмяныя цені на гарызонце, якія толькі абвастралі шчасце блізкасці, шчасце быць разам.