Забыўшыся, пан Кржыш глядзеў на панначку, не зводзячы вачэй. Ніхто з гаспадароў не размаўляў з ім так даверліва. На імгненне яму нават здалося, што яны з паннай Марыяй знаёмы амаль з дзяцінства. Яму захацелася сказаць ёй што-небудзь ласкавае, падзяліцца чым-небудзь патаемным. Аднак ён прамаўчаў.

Панна Марыя расказала яму пра дуб і сасну. Пан Кржыш ведаў пра гэты феномен прыроды, але зрабіў выгляд, што чуе пра яго ўпершыню. Невядома, у якім бы напрамку працягвалася іх размова, калі б раптам з расчыненага акна не данёсся працяжны роў. Тое задавальненне, якім былі напоўнены іх душы, умомант змянілася разгубленасцю. Здалося, быццам у пакоі раптоўна разбілі крыштальную вазу.

— Што гэта? — з трывогай запытала панна Марыя. Пан Кржыш толькі цяпер зразумеў, наколькі чуллівае яе сэрца. Шкадуючы панначку, ён падумаў, што ёй будзе нялёгка ў замку, дзе так мала чыстых і адкрытых душ. Жадаючы супакоіць яе, ён патлумачыў:

— Гэта Ціхі Маўр, наш мядзведзь.

Панначка парывіста падышла да акна. З вышыні другога паверха яна ўбачыла тую самую цесную пляцоўку, паміж агароджаю і сцяною палаца, дзе размяшчаліся клеткі з птушкамі. Як раз пад акном залы картатэкі знаходзілася яма з мядзведзем. Ціхі Маўр стаяў на задніх лапах і роў. Выглянуўшы з акна, панна Марыя ўбачыла і князя Іржыка. Седзячы ў калясцы, той спрабаваў сцебануць мядзведзя пугаю. Злосць звера весяліла свавольніка. Кожны раз, калі мядзведзь адказваў на яго сцёбанне рыкам, малады князь гучна рагатаў. І тады здавалася, што гэта смяецца не чалавек, а д'ябал. Парык так і хадзіў на галаве паніча, то закрываючы яму вочы, то звальваючыся на плечы. Дземянцей, стоячы побач з каляскаю, раз-пораз папраўляў яго. Панначка азірнулася на бібліятэкара. Яе позірк пытаўся: «Што ён робіць? Навошта?» Але сарамяжлівы пан Кржыш, хоць і зразумеў яе, не прараніў у адказ ні слова.

Між тым Іржык ужо ў каторы раз з усяе сілы ўдарыў мядзведзя па галаве. Пуга разляцелася ўшчэнт. Гэтая акалічнасць прывяла прыдурка ў захапленне. Ён так падскочыў, што парык паляцеў у яму.

Раз'юшаны мядзведзь, як страла, кінуўся да ўбору свайго ворага. Схапіўшы парык зубамі, ён з лютасцю стаў ірваць яго зубамі, быццам гэта быў яго мучыцель.

Панна Марыя адышла ад акна, задумалася. Пан Кржыш, разумеючы яе стан, прапанаваў:

— Пойдзем у суседнюю залу. Вокны адтуль выходзяць на прыстань.

Яму хацелася супакоіць госцю, адцягнуць яе ўвагу ад таго, яшчэ не знаёмага ёй, жыцця, дзе ўладарыць уседазволенасць. Яны прыйшлі ў даволі прасторнае памяшканне з зашклёным дахам. Гэта была бібліятэка Эрдзівілаў, адна з самых знакамітых у Еўропе. Зала здавалася бязмежна высокаю. Кнігі размяшчаліся на паліцах уздоўж сцяны; побач з кожнаю паліцаю стаяла драўляная лесвіца. Залу ўпрыгожвалі гіпсавыя бюсты старажытных філосафаў. Спецыяльная Малая зала бібліятэкі, куды пан Кржыш праводзіў панначку, прызначалася для знаёмства з рэдкімі рукапісамі і дакументамі. Тут, у шафах, захоўваліся пісьмы Пятра І, Людовіка XV і XVI, Карла XII, Багдана Хмяльніцкага. Пан Кржыш паказваў давераныя яму на захоўванне бясцэнныя фаліянты і з падрабязнасцю расказваў пра лёс кожнага з іх. Ён хацеў, каб панна Марыя як мага хутчэй забыла пра непрыемную сустрэчу. Але ён адчуваў, што той душэўны стан, з якім прыйшла да яго госця, пакінуў яе. Панначка слухала, але думала ўжо пра нешта сваё…

У гэтую ноч панна Марыя заснула адразу…

Ёй прысніўся дзіўны сон. Вада, прабягаючы па вялікім млынавым коле, надала, разбіваючыся на безліч пырскаў. Блікі і манатонны шум вады супакойвалі панначку. «Яго голас, як шум вады вялікай», — чулася ёй аднекуль здалёк. Яна працягнула рукі і адчула халодныя пырскі на далонях. Туман асвяжаў яе твар. Яна бачыла кропелькі вады на сваіх валасах: яны свяціліся, як блакітныя смарагды. З асалодаю ўдыхала яна свежае паветра. І ўсё-такі ёй хацелася нечага большага… Азірнуўшыся, яна раптам убачыла Яна. Той набліжаўся. Позірк хлопца быў, як заўсёды, ласкавы. Ян узняў скрыпачку і ціха зайграў: яна пазнала яго мелодыю! Гукі ўскружылі галаву, і ёй захацелася заплакаць ад асалоды. У мелодыі чуліся спеў салаўя, звон падаючых у ваду пырскаў, пчаліны гул. Гэтыя гукі выклікалі ў яе свядомасці прыемныя ўспаміны. Адзін успамін чаргаваўся за другім. І ў гэтым было столькі ж асалоды, колькі і ад палётаў у сне. Менавіта так часам уначы душа яе гаварыла з душою маці, калі тая, нябачная, аднекуль з цемры заклікала яе да супакаення і пакорлівасці. Толькі цяпер замест голасу маці ёй чулася музыка… Яна паклала галаву на плячо Яна. Юнак апусціў скрыпку, абняў панначку. Ад залішняга прыемнага пачуцця панначка застагнала… Раптам яна павярнулася і ўбачыла, што прыціскаецца да стройнага дрэва. На яго кары паблісквалі кропелькі вады. І тады яна зразумела, што яны з Янам — дрэвы, тыя самыя дрэвы, што бачыла каля дарогі. Панна Марыя адчула, як абвівае Яна; пачула яго палымяны шэпт. І яна ўзрадавалася — падумала, што цяпер яны будуць заўсёды разам.

Яна прачнулася ад незвычайнай цішыні. З адчыненага акна не было чуваць нават стракатання конікаў. Свяча дагарала, пускаючы прагорклы дым. Панначка падняла галаву, закашлялася… За акном было цёмна, на неба насунуліся чорныя хмары.

Доўга потым варочалася яна. Нарэшце заснула. Але на гэты раз яе сон быў чуйным і трывожным.

На наступны дзень, раніцаю, князь запрасіў пляменніцу прагуляцца па Старому парку.

Гэты парк размяшчаўся за межамі тэрыторыі замка. Ён цягнуўся па беразе ракі, якая з дапамогаю дамбы ператварылася ў вялікае возера, і быў зрэзаны каналамі. Шырокая цэнтральная алея, на якой праз кожныя пяцьдзесят крокаў стаяў мрамарны бюст якой-небудзь антычнай знакамітасці, падзяляла яго на дзве часткі. Па абодва бакі алеі былі разбіты кветнікі. Мосцікі ў парку былі ўсе адной формы — у выглядзе дугі. Разам са сваім адлюстраваннем у вадзе такі мосцік збоку выглядаў, як кола. Дрэў у парку было няшмат, затое кожнае з іх уяўляла сабою закончаны жывапісны малюнак. Кожная галінка, кожны кавалачак зямлі ў гэтым райскім месцы гаварылі пра клапатлівую руку чалавека. Цэнтральную дарожку сцягваў падстрыжаны кустарнік; у адным месцы была наладжана алея.

— Можаш наведвацца сюды ў любы час, — казаў князь. — Апроч вартаўнікоў і садоўнікаў, тут нікога не бывае.

— Мне падабаецца ваш парк, — шчыра прызналася панначка.

— Вось і добра, — адказаў князь. І дадаў: — Я задумаў пашырыць яго. Сягоння модна будаваць паркі ў месцах, якія маюць адносіны да гісторыі або звязаны з якой-небудзь легендаю, скажам, на месцы замкавых развалін. Старыя могілкі, старажытныя гарадзішчы, месцы іх пакланення — вось тое, што хвалюе цяперашніх гурманаў мастацтва, прымушае працаваць іх фантазію. Сапраўды, гэтыя месцы нечым своеасаблівыя, нездарма продак звярнуў на іх сваю ўвагу. Яны адзначаны нейкім знакам лёсу.

Тэма, якую закрануў князь, зацікавіла панну Марыю. Мінулае прыцягвала яе сваёй таямнічасцю і веліччу. А тым часам князь разважаў:

— Пашырыць Стары парк збіраюся за кошт тэрыторыі Паповай горкі. Гэта падоўжыць прагулачны маршрут. Давядзецца аднавіць капліцу і ліквідаваць гэты прытулак.

— Учора пан Гнезскі казаў мне, што гэты прытулак належыць праваслаўнаму братэрству, — заўважыла панна Марыя.

— Праўда, — здзівіўся дасведчанасці пляменніцы князь, — у тым вось і ўся справа. Братэрства катэгарычна адмаўляецца прадаваць зямлю. Аднак я свайго даб'юся!