Пасля гэтага панне Марыі захацелася як мага хутчэй пакінуць капліцу. Яна азірнулася на дзверы. Здагадаўшыся, якое ўражанне зрабіў на яе гэты расказ, князь вырашыў апраўдаць свайго прашчура.

— Цяпер сцвярджаюць, быццам мой сваяк быў жорсткім, — казаў ён. — А я разважаю так: гаворачы пра ўчынак, трэба браць пад увагу час, калі ён быў здзейснены.

Так, мой сваяк паступіў бязлітасна. Аднак ці мог ён у той час паступіць інакш! Ён бараніў ад распаду, які несла ў сабе лжывая рэлігія, сваіх падданых!

Але панну Марыю не пераконвалі гэтыя апраўданні. У любым насіллі, дзеля якіх бы то ні было высакародных мэт яно ні здзяйснялася, яна бачыла найцяжэйшы грэх. Людзей знішчылі за іх перакананні. Хто ён, гэты ўсемагутны, які ўзяў на сябе смеласць распараджацца іх душамі?.. Панна Марыя бачыла свайго далёкага сваяка не інакш, як у абліччы д'ябла: з мячом у руках і ў заплямленым крывёю адзенні. І яна асуджала яго, нават не пацікавіўшыся тым, дзеля якой мэты ён стараўся. Душа яго бачылася ёй праклятаю і мітусліваю ў дарэмным пошуку спакою і жадання апраўдаць сябе. Таму панна Марыя не адказала, — яна проста павярнулася і выйшла з каплічкі.

Здзіўлены, князь Станіслаў быў вымушаны пайсці за ёю…

У той жа дзень і ў той жа самы час на супрацьлеглым баку гарадской аколіцы, менавіта ў Летнім парку Эрдзівілаў, адбываліся падзеі іншага характару. Тут весяліўся князь Іржык.

Яшчэ раніцою яго пасадзілі ў экіпаж і ў суправаджэнні дзесятка слуг і такой жа колькасці коннікаў пераправілі ў сваю любімую рэзідэнцыю.

На паляўнічай паляне яго чакалі егеры і іх памагатыя. Стрэльбы былі начышчаны да бляску і зараджаны; у спецыяльным загоне пакутаваў у пошуках выхаду статак дзікіх свіней.

Паляўнічая паляна ўяўляла сабою размежаваную глыбокімі каналамі дзялянку, куды з бліжэйшых лясоў заганялі або прывозілі звяроў. Калі іх збіралася дастаткова, аб гэтым паведамлялі ў замак. І князю наладжвалі забаву…

Падобнае больш правільна было б назваць «вынішчэннем жывёлы». Іншы раз ад куляў прыдурка гінулі дзесяткі жывёлін. Князь Іржык і яго падначаленыя былі бязлітасныя. На паляўнічай паляне забівалі аленяў, мядзведзяў, нават зуброў. Распусніку бачыць кроў і чуць стагнанне сваіх ахвяр было вялікім задавальненнем. Ён прывык да гэтага, як воўк да сырога мяса, і ўжо не мог жыць без такіх забаў.

Невук, непаседа, князь Іржык знаходзіў сам сабе забаву. Кожны пражыты дзень яго быў не падобны адзін на другі. Князь то паляваў, то катаўся на парусніку, забаўляючыся тым, што скідваў у ваду слуг, то выязджаў верхам. Жывучы адною гульнёю, ён усё больш і больш дэградаваў. Яго недаразвітасць пераходзіла ў звычайную жывёльную тупасць.

Асобную частку яго жыцця складалі інтымныя справы. Тут таксама пераважала жорсткасць. Калі яму часам прыглянулася якая-небудзь дзяўчына-служанка, ён патрабаваў яе, як капрызлівае дзіця патрабуе цацку, якая яму спадабалася. Па гэтай прычыне ў замку іншы раз здараліся шумныя спрэчкі. Іржык аб'яўляў вайну ўсім, хто ішоў насуперак яго волі. У рэшце рэшт, з маўклівай згоды старой княгіні, усе гэтыя войны заканчваліся тым, што паніч атрымоўваў тое, што хацеў, і, задаволены, заціхаў на некаторы час, — пераключаўся на больш нявінныя забавы.

Адзіны, хто быў здольны хоць неяк уплываць на безразважлівага Іржыка, — гэта яго верны гайдук Дземянцей. Гэты хлапчына, добрых два аршыны ростам, па дзіўнай выпадковасці таксама не выдзяляўся асаблівымі разумовымі здольнасцямі. Тым не менш, менавіта ён мог спыніць маладога князя, калі той заходзіў у сваёй безразважлівасці занадта далёка. Маючы самае скажонае ўяўленне пра рэлігію і пра Бога, Дземянцей быў упэўнены, што яго пан і ёсць тое бажаство, якому неабходна пакланяцца. Ён не адыходзіў ад князя ні на крок. Спаў каля яго ложка на падлозе, харчаваўся аб'едкамі з яго стала і гатовы быў пры выпадку расправіцца з любым, хто асмеліўся б яму пагражаць. Ён быў анёлам-ахоўнікам дэмана.

У гэты дзень на паляўнічай паляне ўсё адбывалася па даўно ўжо заведзеным тут сцэнарыі. Іржык сядзеў у калясцы, якая была ўстаноўлена на невялікім грудку, — углядаўся на скошаную паляну, куды вось-вось павінны былі выгнаць звера. Твар яго выказваў прадчуванне асалоды. Ён азіраўся на кожны гук, і на ніжняй губе яго паблісквала сліна. З загону даносілася павіскванне. Там, у цеснаце, мітусілася цэлае сямейства дзікоў. Іх мітусня ўзмацняла нецярпенне прыдурка. Па абодва бакі князя стаялі людзі. Яны абавязаны былі падаваць зараджаныя стрэльбы. Егеры стаялі асобна. Яны павінны былі сцерагчы князя ад выпадковага нападу звера. Некалькі слуг чакалі адмашкі княжацкага гайдука каля варот загону.

Дземянцей не спяшаўся. Ён абышоў усіх слуг, якія стаялі ланцугом. Потым узяў адну са стрэльбаў і, жадаючы праверыць падрыхтоўку да палявання, пальнуў у неба. Выстрал узрушыў статак: дзікі замітусіліся, гучна завішчэлі. З глыбіні парку крыкам адазвалася перапалоханая зграя варон… Адначасова выстрал раздражніў і маладога князя. Іржык так і закруціўся на сваім сядзенні.

— Давай! — закрычаў ён. — Давай! — І хацеў выхапіць у бліжэйшага да яго слугі стрэльбу.

Па знаку Дземянцея стрэльбу далі… У тую ж хвіліну з загону выгналі першага дзіка. Той выбег на сярэдзіну паляны і спыніўся. Мабыць, яго здзівіла тое, што за ім не пабеглі астатнія. Гэта быў стары сякач, важак статку. Над белымі клыкамі ў яго звісалі рэдзенькія сівыя вусы. Яго доўгая турэцкая бародка была перапэцкана гразёю і зліплася, а ў вузенькіх чырванаватых вачах свяціўся гнеў. Сякач павярнуўся і затрусіў назад да загону. У гэты ж момант князь выстраліў. Куля трапіла кабану ў клык, — амаль адначасова з выстралам пачуўся гук, падобны на лязгат зубоў. Клык і яшчэ некалькі зубоў секача адляцелі, як пры ўдары сякеры адлятаюць трэскі ад дрэва. Дзік узвізгнуў і прысеў ад болю, потым заматляў галавою, быццам хацеў скінуць нейкі цяжар. Пырскі крыві паляцелі на траву і на яго бакі. Азірнуўшыся на людзей, ён рвануў з месца і панёсся на сваіх ворагаў. У тую ж хвіліну егер і Дземянцей паднялі стрэльбы і нацэліліся. Князю — пацеха, людзям — пагібель. Дзік, як камень са скалы, набліжаўся да егера. Раздалося адразу некалькі выстралаў. Ногі секача раптам падкасіліся, і ён ссунуўся на траву… Слугі кінуліся яго дабіваць. Але ў гэтым не было патрэбы — дзік быў мёртвы, яго не мучыла нават сударга.