Яшчэ старонка – рэпартаж пра адкрыцьцё Літаратурнага музею Петруся Броўкі. Вось каго ўжо песьцілі “партыя і ўрад”. Узьнялі да найвышэйшых годнасьцяў ня толькі БССР, але і СССР – і ў літаратуры(!), і ў навуцы(!), і ў партыі, і ў дзяржаўным апараце. А ён жа не раўня Караткевічу. Памёр гэты Пятрусь, і яго ўжо ніхто і не ўспамінае. Пуставаць наканавана ягонаму музею… Сьмерць жа Уладзіміра Караткевіча адгукнулася вялікім болем у сэрцах кожнага беларуса. З кожным днём яго веліч расьце і будзе вечнай слава яго на нашай зямлі.

7 студзеня 1985 г. Прыняў удзел у адкрыцьці Рэспубліканскай школы “Юны літаратар”. Гэтая падзея адбылася ў 10 гадзінаў у Доме літаратара. Зала на 350 месцаў была перапоўненая: сюды зьехаліся таленавітыя вучні старэйшых класаў Менску і ўсёй рэспублікі. Школа будзе мець два аддзяленьні – вочнае і завочнае. Першае для мінчукоў, другое для іншагародніх.

Ад імя арганізатараў Школы (Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР, Міністэрства асьветы БССР і Саюзу пісьменьнікаў) заняткі распачаў дырэктар школы Яўген Лецка. Ён хораша, узьнёсла акрэсьліў мэту Школы, прывязаў яе да традыцыі “Маладняка”, расказаў пра форму і метады яе функцыянаваньня, прадставіў склад Савету школы. Юных літаратараў віталі бацькоўскім словам Васіль Быкаў, Ніл Гілевіч, Віктар Каваленка, Міхась Лазарук.

Я. Лецка зьвярнуў увагу на сьпецыяльную, вельмі цікавую, зьмястоўную і прыгожую насьценгазету, якую з вялікім густам выпусьціла да гэтай падзеі ”супрацоўніца Інстытуту літаратуры, энтузіястка стварэньня гэтай Школы Галя Дубянецкая”. Мне прыемна было чуць гэта, бо я ведаю, колькі душы ўклала Галя ў гэтую справу. Пасьля 10-мінутнага перапынку пачаліся практычныя заняткі.

У добры час табе, Школа! Вядома, ня ўсе твае выхаванцы стануць прафесійнымі пісьменьнікамі. Ды такая задача і ня ставіцца. Але ж стань гадавальнікам аматараў і прыхільнікаў роднага слова. Выхоўвай маладое пакаленьне ў духу любові і павагі да прыгожага пісьменства – нашага і сусьветнага. У жорсткі прагматычны век, у век, які сушыць душы чалавечыя, ты дбай, каб у гэтых душах усё-ткі заставалася аснова духоўная.

У час перапынку падышоў Васіль Быкаў. Сказаў, што ён вельмі сьпяшаецца па неадкладных справах, але хацеў бы са мною перамовіцца. Разам з Васілём падняліся на 3-ці паверх у Гілевічаў кабінет.

В. Быкаў. “Я з Сульянавым напярэдадні Новага году быў у АТК1. Неяк так сталася, што я прыгадаў яму адно выказваньне Ніла, які сказаў, што доўга ці мала будзе ён сакратарыць, але ж ганарыцца будзе заўсёды, што гэта пры ягоным сакратарстве былі прынятыя ў члены СП два цікавыя чалавекі. Адзін, – кажу я, – тут, перад вамі. АТК адразу, усьміхнуўшыся, сказаў: “А я і другога ведаю. Але гэты другі не напісаў ніводнага раману”.

Я адпарыраваў: раману, праўда, не напісаў, але ж колькі значных твораў пера­клаў. Ды як пераклаў! А перакладчыкі на поўных падставах прымаюцца ў Саюз. Але ён, Дубянецкі, як ніхто ў нашыя часы, столькі зрабіў і робіць для літаратуры – сьмела, прынцыпова, высокакваліфікавана. Дзякуючы яму, мы бачым цяпер адраджэньне нашай літаратуры – пісьменьнікам вальней стала дыхаць.

“А пра тэлеграму ягоную вы хіба забылі?” – кінуў АТК.

“Дык гэтая тэлеграма зрабіла станоўчую справу, як я разумею”, – сказаў Сульянаў.

“Ага, станоўчую – кажа АТК, – А вы ведаеце, што гэтая тэлеграма пахіснула пада мною крэсла?.. Ну, нічога, – працягваў АТК, – раней я злаваў на яго, а цяпер, здаецца, ужо адышло…”

Больш Васіль пра гэты свой візіт да АТК нічога не сказаў. Ды й навошта. І так было сказана нямала!

Затое ён сказаў, куды сьпяшаецца. Як высьветлілася, цалкам на кінастудыі забракавалі фільм, што зрабіў Віктар Дашук пра яго. Я спытаў, з якой прычыны – тэхнічнай, ці “ідэйнай”. “Вядома ж, з ідэйнай, – сказаў Васіль, – шмат у якіх мясьцінах, на іх думку, я ня тое кажу, што трэба, яшчэ больш прыдзірак да тэкстаў Алеся Адамовіча”.

Канец нашай размовы засьпеў Ніл Гілевіч. Мы разьвіталіся. Ніл застаўся ў сваім кабінеце, Васіль паехаў на кінастудыю. Думаю, паехаў з перакананьнем нічога не мяняць у сваіх і Алесевых тэкстах. “Падстрыгаць” іх – іхняя справа, а даваць іншыя, лагодненькія, аўтарскія тэксты – ня варта. У нас ужо адзнакаю часу стала, што гара нараджае мыш.

12 студзеня 1985 г. Учора апоўдні завітаў да мяне Іван Шамякін. Мы давалі яму на рэцэнзію “Сяргея Палуяна”. Далі яму не таму, што ён ведае Сяргея і яго творчасьць, а таму, каб яго дзяржаўнае імя памагло нам выдаць гэту кнігу. Ён напісаў рэцэнзію. Станоўчую ў асноўным. Але цяпер ужо просіць сёе-тое перагледзець у рукапісе, даць грунтоўную прадмову, Рагойшаву, у якой “абавязкова растлумачыць некаторыя небясьпечныя мясьціны”. “Я здымаю, – сказаў І. Шамякін, – хвалебнае Сяргеева слова пра англічан. Яно не патрэбна”. “А каб гэта было хвалебнае слова пра рускіх, вы зьнялі б?” – спытаў я. “Ну што ты? Там якраз такога слова і не хапае”, – сказаў ён.

Перакінуліся на мае непрыемнасьці, у тым ліку і з-за Купалаўскіх “Тутэйшых”. Ён раптам сказаў, што яму, як галоўнаму рэдактару энцыклапедыі, забаранялі ў Купалаўскім энцыклапедычным слоўніку даваць артыкул “Тутэйшыя”. “Я ўсё-такі даказаў, што трэба, каб ня выклікаць буру ў эмігранцкіх колах, – сказаў Іван Пятровіч. – Дамовіліся даваць, але ж з негатыўнай ацэнкаю. Я ўжо і так сваёй рукою зьняў 47 артыкулаў з гэтага выданьня”, – прызнаўся герой і дэпутат, шматгранны член і лаўрэат Шамякін.