Трэба б даведацца ў Янкі1 ці ў Юзіка2, што гэта за артыкулы, якіх Шамякін напалохаўся. А раптам цэнзар акажацца сьмялейшым і палову з іх дазволіў бы?

21 студзеня 1985 г. Позьнім вечарам, калі не сказаць глыбокай ноччу, – бо было ўжо дзьве гадзіны – дачытаў аповесьць Канстанціна Лазінскага “Анекдот пра газон”. Твор невялікі, 157 старонак машынапісу. Мне яго закінуў неяк летась Міша Ч.1 з просьбаю “прачытаць, ацаніць, а там, можа, што і вырашыць”. Заявачка нічога сабе!

Трэба даведацца, дзе Міша пазнаёміўся з аўтарам, ці прапанаваў ён гэты твор куды-небудзь. Твор добры, вышэй сярэдняга. Вельмі сучасны. Відаць, аўтар не старэйшы за свайго асноўнага героя Аліка Арсеньнева (36 гадоў). Прысьвяціў ён яго сваёй жонцы, мабыць, Вандзе, а можа і не, ці Віце – Віта, – ці Франчэсцы? Усіх ён выпісаў з любоўю. Бо і герой яго ўсіх іх любіў па-свойму. З Вандаю бавіў цяпер час. З Інаю разьвёўся, але ж любіў (ці паважаў), у цяжкіх хвілінах раіўся з ёю, нават заходзіў у яе новую сям’ю. Ды і яна не была абыякаваю да яго. Франчэска – “апошняе мімалётнае захапленьне”.

К. Лазінскі вывеў ледзь не тыповага цяперашняга маладога інтэлігента. Але ж яго нармальная раскаванасьць, свабода мысьленьня – ня ўпісваецца ў кодэкс “станоўчага героя”, які навязваецца цяпер савецкай літаратурай. Таму і нялёгка будзе К. Лазінскаму друкаваць гэтую рэч. У маіх руках быў недзе трэці экземпляр яе. Значыць, некаму пасылалася яшчэ.

Аўтар – масквіч. А гэтая акалічнасьць ня дасьць мне прыняць яе да выданьня, таму, што надта багата пыліцца ў шафах рукапісаў сваіх аўтараў. Хоць, вядома, сярод гэтых рукапісаў мала такога ўзроўню, як аповесьць К. Лазінскага. Шкада!

Разам з гэтым творам Міша даў мне яшчэ адзін, значна меншы – 59 старонак. Той самы аўтар. Тая самая “хватка”, тая самая шырыня поглядаў. Твор называецца “З даваеннага нямецкага сямейнага альбома. Аповесьць”. Дзея адбываецца ў акупіраванным рускімі і амерыканцамі невялікім нямецкім гарадку. Паказаны сапраўдныя чалавечыя, сяброўскія адносіны паміж ваеннымі прадстаўнікамі абедзь­вюх краінаў, паміж салдатамі і асабліва паміж абодвума камендантамі капітанамі Прохаравым і Олтменам і іх жонкамі Кацюшаю і Надзін.

Аўтару, напэўна, давядзецца чакаць адпаведнай кан’юнктуры ва ўзаемаадносінах СССР – ЗША, каб яго твор убачыў сьвет.

22 студзеня 1985 г. Мне прыгадалі; што я – нейкі член нейкага рэпертуарнага савету (пры Міністэрстве культуры). Хітрая Н. Загорская хацела мець у сваім ускосным падначаленьні дырэктара выдавецтва, у якога яна павінна выдавацца. Напярэдадні нават пазваніла, сказала, што “вельмі дарэчы будзе там інфармацыя “Мастацкай літаратуры”.

Зьяўляюся на савет. Старшыня – А. Петрашкевіч. Агучвае ён “пытаньні” парадку дня і аўтараў рэфератаў. Сярод апошніх назваў мяне. Цікавыя метады ў Загорскай! А раптам я не разгарнуў бы яе “Праграму”?

Пакуль Петрашкевіч даваў то аднаму, то другому слова, я прааналізаваў “План дзяржаўных заявак на творы ў рэпертуар самадзейных мастацкіх калектываў.” Аналіз гэты я “выдаў” сабранай грамадзе – у тэматычным “разрэзе”. Было нейкае абмеркаваньне. Найбольшую зацікаўленасьць выказалі работнікі Міністэрства. Астатнія адчувалі сябе… хто як, некаторыя нават лішнімі.

“Цікавыя” заўвагі да плану выказала В. В. Казлова:

1. Дапоўніць план Ленініянай (гэта значыць, аднаактоўкамі і рознымі інсцэніроўкамі пра Леніна);

2. Тэмай пра сучасную армію (“а то толькі пра пагранічнікаў ёсць”);

3. Пра новыя абрады, напрыклад, пра “сьвята вуліцы”.

Сам Петрашкевіч унёс свой грош: “Трэба б больш сатыры і гумару – супраць п’янства, разгільдзяйства, падхалімства і г. д.”…

Пасьля гэтага правёў вечар з Іванам Чыгрынавым. Упершыню, здаецца, пагаварылі з ім шчыра, сур’ёзна, ня як “аднакласьнікі”. Я стараўся менш гаварыць, каб больш пачуць ад яго. Мне ж вельмі цікава ведаць яго погляды на нашы літаратурныя справы, на жыцьцё наогул.

Цікавая была згадка пра ягоны побыт у Штатах. Цяпер ён прызнаўся, што ўвесь час быў пад наглядам кадэбэ, яго аднаго, без кадэбіста, не пускалі ні на якія сустрэчы, не дазвалялі абменьвацца якімі б там ні было памяткамі, сувенірамі. На наладжаным кіраўніцтвам Нью-Ёркскага каледжу прыёме ў гонар І. Чыгрынава ён аказаўся за сталом побач з Антонам Адамовічам. Абмяняцца некалькімі фразамі ім удалося толькі тады, калі грымела музыка, бо па другі бок пісьменьніка сядзеў ягоны “сябра” кадэбіст.

У зале каледжу, дзе выступаў Іван, сярод прысутных быў і паэт Сяднёў. Іван прызнаўся мне, што праз усё сваё жыцьцё ён нясе ў сабе яго вобраз, вобраз чалавека, які ў вайну аказаў бясцэнную дапамогу сям’і Чыгрынавых. Паводле загаду бургамістра ў Чыгрынавых, як у сям’і савецкага актывіста, забралі карову. Сяднёў быў асуджаны некалі бальшавікамі за так званую антысавецкую прапаганду. Некалькі гадоў сядзеў у турме ці ў канцлагеры. Вызвалены адтуль быў немцамі. Вярнуўшыся дамоў, паступіў пісарам да таго самага бургамістра, пісаў вершы, хадзіў да аднае жанчыны, як мог, зьмякчаў жорсткія загады бургамістра. Калі шматдзетная сям’я Чыгрынавых засталася без каровы, ён сваёй уладаю загадаў некалькім суседзям насіць ім малако. Пасьля вайны, вядома, у вёсцы не застаўся. Добра ведаючы, што, хоць не зрабіў нікому шкоды, але ж пакараны савецкай уладаю будзе жорстка. Апынуўся на Захадзе. Цяпер – у ЗША. Вядомы сярод эмігрантаў беларускі паэт.

У сваіх раманах Іван вывеў яго ў вобразе Масея Зазыбы. Антон Адамовіч сказаў Чыгрынаву, што ўсе пазнаюць Масея Сяднёва. Вось табе і Іван. Ён адразу вырас у маіх вачах. Добра, што сустрэўся з ім сёньня. Праўда, ён сказаў, што Сяднёў прыжыў з той жанчынай сына. Прыслаў яму нядаўна ліст, гатоў дапамагаць яму. Але ж “улады” даручылі гэтаму ж Чыгрынаву, каб ён ад імя сына Сяднёва адхіліў усякую дапамогу. І. Чыгрынаў вымушаны быў выступаць на замежным радыё ў гэтай справе. Казаць, што нацярпеўся шмат з гэтае прычыны.