Шрифт:
18 красавіка 1986 году. На працягу апошняга часу ледзь ня кожны дзень займаўся праблемай апублікаваньня ў “Знамени юности” нізкі “палескіх” твораў. Тут важна тое, што на палескім дыялекце адразу выступіла б некалькі чалавек. А гэта ўжо зьява, з якой трэба лічыцца. Разумней за ўсё – не забараняць друкаваньне, калі будзе ўзьнікаць у ім патрэба.
Літкансультант газеты Уладзімір Някляеў, будучы сам негатыўна настроены да наданьня пісьмовага статусу гэтай гаворцы, усё-такі паслухаў мяне – паабяцаў перад ад’ездам у Бельгію (!) забегчы ў рэдакцыю і завізаваць нізку. І… не “забег”! Коля галосіць, як звычайна ў падобных сітуацыях, коціць бочкі на ўсіх, асабліва на апошняга, “самага вінаватага”.
Я счакаў аўторак, думаў, што, можа, не атрымалася ўчора – падпіша сёньня. У сераду прыбег Коля, вядома, абвінавачваючы Някляева. Я доўга яму званіў пад Коліна галашэньне: “Дарма… ён знарок не здымае трубку… Сорамна ж… Як апраўдвацца будзе?”
Я кінуў трубку. Апусьціў рукі. Тады Мікола ня выцярпеў, пачаў сам круціць. Дазваніўся! Ціхенька падае мне трубку. Бяру.
– Валодзя? – падаю голас. – Прывітаньне! Гэта Дубянецкі.
– А! Прывітаньне, Міхал Фёдаравіч. – Рады чуць ваш голас…
– нават рады? Зганьбіў дадзенае слова гонару і быццам бы нічога не здарылася, – кажу я, як мага спакайней.
– Кепска вы мяне тады ведаеце, – чую я таксама спакойны, упэўнены голас. – проста я не пасьпеў зрабіць, але я званіў ім.
– Праўда, Валодзя? Не спужаўся? Дык прабач, калі ласка, – кажу я, а сам гатоў быў стукнуць трубкай Міколу за такі недавер да, можа, шчырага хлопца.
– Чаго ж ужо баяцца? Зараз зноў пазваню. А будзе час – пад’еду і падпішу.
Я пачаў горача разьвітвацца з ім, як праводзячы ў Бельгію. Аднак, чую, яго пярэчаньне:
– Не паеду, зьезд жа днямі (ІХ зьезд пісьменьнікаў Беларусі, 23-24 красавіка 1986 г.). Я сказаў, што не паступіў бы так, бо ня кожны дзень ёсьць магчымасьць паехаць у такую краіну. “А зьезд? Прачытаеш у газеце. А дэталі раскажуць хлопцы!” Пасьля падумаў, што, верагодна, начальства не пусьціла, дало нейкае даручэньне ў сувязі са зьездам.
“Спрактыкаваны” Мікола пачаў зноў разводзіць свой скепсіс.
– Правільна, можа пазваніць. Можа і зьезьдзіць. Можа і падпісаць. Але… – Я думаю, што гэта яшчэ за “але”. – ...А гэтым часам праз Цэка – адзін ці другі – даможацца”.)
21 красавіка 1986 году. Без дваццаці дзевяць пазваніў Аляксей Карпюк. Папрасіў сустрэцца з ім. Дамовіліся на 11 у бібліятэцы Дома літаратара. Усё роўна там трэба быць, каб зарэгістравацца ў якасьці дэлегата зьезду.
Ён даўно мяне прасіў, каб я яму падрабязьней выпісаў галоўлітаўскія прэтэнзіі да яго кнігі “Сучасны канфлікт”. Я захварэў, ня выканаў просьбу, але ўвесь час пра яе памятаў. Таму пасьля яго званка лёгка накідаў яму патрэбнае.
У бібліятэцы ён пазнаёміў мяне з тэкстам сваёй будучай прамовы на зьезьдзе. Асноўная яе тэма накіравана супраць цэнзуры. Раскрываецца ім гэтая сьмелая задума на прыкладзе аднаго цэнзарскага ўмяшаньня ў яго кнігу, пра што я яму ў свой час расказваў. Напісаў сьмела, востра, дасьціпна. Шкада толькі, што не апублікуюць такое! Ёсьць фраза, у якой называе і мяне – калі кажа, што ня ўсе могуць вытрываць яе (цэнзуры) ціск. З-за яе, піша А. Карпюк, рана выйшлі са строю Ткачоў, Караткевіч і Дубянецкі, рана зьявіліся маршчыны ў Быкава…
У асноўным ўхваліў яго намер. Я, каб не баяўся атрымаць інфаркт прама на трыбуне, дык абавязкова ўзяўся б за гэтую тэму сам. Але вымушаны пакінуць яе для наступнага разу, калі паздаравею. Будзе больш карысьці, калі спакайней змагу “раскручваць” яе.
Мяне зьдзівіў бясстрашны Карпюк. Прабегшы вачыма па маёй нататцы, што я яму зрабіў, ён убачыў у канцы яе мой аўтэнтычны подпіс. Схапіў ручку і частымі энергічнымі рыскамі пачаў закрэсьліваць яго. “Ня трэба! Халера з імі! Мала што можа здарыцца” – хутка казаў Аляксей Нічыпаравіч, крэмзаючы мой “дакумент”. Нават, думаю, такіх зухаў змаглі так запалохаць!..
Вечарам паведамілі аб прысуджэньні Васілю Быкаву Ленінскай прэміі за “Знак бяды”. Я пабег хутчэй на пошту, каб даць яму тэлеграму. Даў.
Тэлеграма
21. 04. 86 г.
Мінск, Танкавая, 10, кв. 132
Васілю Быкаву.
“Дарагі Васіль Уладзіміравіч! Шчыра віншую з Ленінскай прэміяй! Горача жадаю, каб даў Вам Бог здароўя і мужнасьці яшчэ на многа-многа Знакаў. Прыміце гэтыя чыстыя словы радасьці і захапленьня ад вельмі шчасьлівага ў гэтыя хвіліны Міхала Дубянецкага”.
Але баюся я за яе! Напісаў па-беларуску. А ў якім выглядзе дойдзе да адрасата – невядома? Беларуская ж мова ў гэтай установе, як і амаль ва ўсіх на Беларусі(!), ужываецца хіба што з перыядычнасьцю адзін раз на некалькі гадоў!..
Ці будзе гэта праблема ўзьнятая на зьезьдзе? Ці знойдзецца яшчэ такі Карпюк? Хоць аднаго і мала для гэтага. Трэба, каб усе падняліся на абарону галоўнай сваёй сутнасьці – беларускасьці, – у каго яшчэ засталося што ахоўваць!
22 красавіка 1986 году. Гадзінаў у 10 раніцы Васіль Быкаў па тэлефоне горача падзякаваў за тэлеграму. Зрабіў гэта зусім не фармальна. Не сьпяшаўся “выканаць абавязак”, доўга гаварыў мне пра… мяне. Мне заўсёды няёмка такое слухаць, таму я намагаўся зьвярнуць яго куды небудзь у бок, пачаў распытваць і пра яго здароўе і пра здароўе Ірыны Міхайлаўны. Разьвітваючыся, ён выказаў надзею заўтра сустрэцца на зьезьдзе.