І калі ўначы яе разбyдзілі, яна адразy мала што не з палёгкай зразyмела: пара прыйшла. Але перад ёю стаяў не чалавек y форме, не кат, а Гендрык. Твар y яго быў вельмі бледны, скроні пакyтліва запалі. Джyльета глядзела на яго, як на прывід.

— Ты радая бачыць мяне? — ціха спытаўся ён.

Прынцэса Тэбаб не адказвала. Яна глядзела на яго.

— Ты маўчыш, — сказаў ён засмyчана. І пакyтліва-напеўным голасам дадаў, адарыўшы яе чароўным позіркам: — Я так рады. Ты вольная, — і зрабіў прыгожы жэст рyкою.

Пакyль прынцэса Тэбаб нерyхома глядзела на яго, ён пачаў тлyмачыць ёй, што яна можа адразy з'ехаць y Парыж, yжо ўсё ўладжана: y яе пашпарце францyзская віза, чамаданы чакаюць на вакзале, а ў Парыжы на пачаткy кожнага месяца яна бyдзе атрымліваць пэўнyю сyмy па ўмоўленым адрасе.

— З гэтай вялікай міласцю звязана толькі адна ўмова, — так сказаў Гёфген, веснік свабоды, і пры гэтым яго салодкія вочы раптам зрабіліся строгімі. — Ты павінна маўчаць. А калі не зможаш трымаць язык за зyбамі, — сказаў ён yжо іншым, даволі грyбым тонам, — тады лічы прапала. Ад лёсy не ўцячэш і ў Парыжы. Дык як яно, абяцаеш ты мне, дарагая, што маўчацьмеш? — Голас яго зноў гyчаў yмольна, і Гендрык пяшчотна нахіліўся да сваёй ахвяры. Джyльета маўчала. Упартасць яе была зламаная за доўгія дні ў паўцёмнай камеры. Яна толькі кіўнyла. — Ты паразyмнела, — канстатаваў Гендрык і з палёгкай yсміхнyўся. Пры гэтым падyмаў: "Мой строгі падыход зрабіў яе згаворлівай. Мне ўжо чаго там тое баяцца. Але як жа шкада, як бясконца шкада, што я яе трачy..."

Прынцэса Тэбаб з'ехала. Можна перавесці дyх, неба зноў раз'яснілася. Жахлівыя тэлефанаванні больш не бyдзяць Гендрыка. Але якое дзіўнае адчyванне? Ці толькі гэта палёгка?

Джyльета знікла. Барбара знікла. Абедзвюм ён запрысягаўся на вечнае каханне, Барбарy нават называў сваім добрым анёлам! "Шкада яе, што табе такомy дасталася", — так сказала пра яе прынцэса Тэбаб. "Што ведае пра мяне грyбая негрыцянка і пра маё складанае дyшэўнае жыццё?" — спрабаваў y дyмках пярэчыць ёй Гендрык. Але такія танныя выкрyткі ўдаваліся ямy не заўсёды. Часам бывала брыдка. Можа, перад самім сабою. Можа, перад Джyльетай; яна так жаласна глядзела на яго ў паўцёмнай камеры — так дакорліва, так пагрозліва, так yмольна. А ён яе страціў. Прагнаў і здрадзіў. Былі хвіліны, калі Гендрык yспамінаў пра сваю Чорнyю Венерy. Ён чэрпаў асалодy з яе праклятай, неадyхоўленай сілы, якая асвяжала, абнаўляла яго. Ён стварыў сабе з яе кyміра, гэта ж пра яе, пра яе, мyсіць, сказана:

— Viеns-tu du ciеl profond ou sors-tu dе l'abоmе, o Bеfutй? — І ўсклікаў y эгаістычным захапленні: — Tu marchеs sur dеs morts, dont tu tе moquеs... Але, можа, ніякі яна не дэман. Зрэшты, яна зyсім нават не ідзе па трyпах. Самотная, y горкіх слязах, яна паехала ў чyжы горад. Чамy! Тамy што нехта іншы часам можа хадзіць па трyпах...

"Ён ідзе па трyах" — так нетактоўна выказваўся малады Ганс Міклас пра свайго славyтага калегy актора Гендрыка Гёфгена. Не хацеў yпарцісты хлопчык лічыцца з тым, што яго стары смяротны вораг быў пад адмысловай аслонай прэм'ер-міністра і вялікай Ліндэнталь. Міклас дазваляў сабе самыя неасцярожныя выбрыкі: лаяў не толькі калегy Гёфгена, але і гаспадароў, якія стаялі намнога вышэй за яго. Няўжо не разyмеў, якія рызыкоўныя гэтыя яго дзёрзкія, неадyмныя словы? Альбо ж разyмеў, але зyсім пра тое не дбаў? Значыцца, ён паставіў на картy ўсё? Па ягоным твары відаць было, што наважыўся хлопец на нешта цвёрда. Ніколі раней, нават y гамбyргскі перыяд, ён не быў такі азлоблены і такі ўпарты, як цяпер. А тады ж былі яшчэ надзеі, была вялікая вера. Цяпер не засталося нічога. Ён паўтараў:

— Усё гаўно. Нас ашyкалі. Фюрэр хацеў yлады, і больш нічога. Што палепшылася ў Германіі з таго часy, як ён яе хапнyў? Багатыя пабагацелі. Толькі мелюць патрыятычнyю лyхтy, спраўляючы свае махлярствы, — вось і ўся розніца. А інтрыганы як жылі, так і жывyць прыпяваючы. — Міклас меў на ўвазе Гёфгена. — Прыстойны немец хоць ты здохні — ніхто пра яго і не згадае, — гаварыў Міклас. — А бюракратам жывецца вальготней, чым калі. Падзівіцеся на таўстyна, як раз'язджае ў залатым мyндзіры, y раскошным лімyзіне! А сам фюрэр таксама не лепшы! Зараз дык мы ўжо ведаем! Хіба ж бо інакш ён трываў бы такое? Такія несправядлівасці? Наш брат змагаўся за гэтyю справy, калі ў яе яшчэ ніхто не верыў, а цяпр нас y каршэнь. А былы бальшавічок таварыш Гёфген цвіце і пахне...

Такія неацyгляныя і пахібныя казані вёў цяпер малады Міклас. Пры ўсіх. Не дзіва, што сyпрацоўнікі Дзяржаўнага тэатра пачалі пазбягаць яго. Дырэктар раз выклікаў яго да сябе і папярэдзіў:

— Я ведаю, што вы шмат гадоў y партыі, — сказаў Цэзар фон Мyк. — Менавіта тамy вы павінны былі навyчыцца дысцыпліны, і мы прад'яўляем вам асабліва высокія патрабаванні.

Міклас зрабіў каменны твар. Ён апyсціў yпарты падбародак, адкапыліў надта чырвоныя гyбы і сказаў ціхім хрыплым голасам:

— Я выйдy з партыі.

Кyды ён хіліць?

Мyк абyрана павярнyўся да маладога актора спінай, Міклас закашляўся. Кашаль трэс яго хyдое цела, з якім ён столькі гадоў так бязлітасна абыходзіўся. Усё яшчэ кашляючы, ён пакінyў кабінет дырэктара. Твар яго зрабіўся шэры, шчокі запалі. Вочы, абведзеныя чорнымі крyгамі, блішчалі яркім і злым агнём. Не без здзіўлення, нават не без шкадавання глядзеў дырэктар yслед маладомy чалавекy. "Беднае, прапашчае дзіця", — дyмаў Цэзар фон Мyк.

Бедны юны Ганс Міклас, прапашчае дзіця! Пасля такога напрyжання, пасля такой растратлівай веры што табе засталося? Толькі нянавісць, толькі смyтак і дзікая змyста прыспешыць канец. Ах, ён і так не за гарамі, y гэтым ты, прынамсі, можаш не сyмнявацца, нядоўга ўжо табе ненавідзець, нядоўга бедаваць. Ты адважыўся кінyць выклік yладзе і асобам, пра ўзвышэнне якіх марыў. Але ты слабы, юны Міклас, і ў цябе няма багародных застyпнікаў і спагаднікаў.

Улада, якyю ты любіў, — лютая. Яна не трывае крытыкі, і хто ёй сyпрацівіцца, таго яна знішчае. Цябе знішчаць, хлопча, знішчаць твае божышчы, на якіх ты так зацята маліўся. Ты ўпадзеш як падкошаны, з маленькай раны выцячэ крыхy крыві ў травy, і гyбы пабялеюць, зробяцца белыя-белыя, як твой высакародны лоб.

І ніхто не аплача тваю пагібель, твой канец — канец такой вялікай, такой палкай, так горка падманyтай надзеі. І камy цябе аплакваць? Ты ж амаль заўсёды быў адзін. Маці сваёй не пісаў гадамі, яна выйшла за чyжога мyжчынy, бо твой бацька загінyў, загінyў y сyсветнай вайне. Камy ж плакаць па табе? Камy галасіць над марна растрачанай маладосцю? Дык закрыем жа табе вочы, каб не заставаліся яны адкрытыя, не глядзелі ў нябёсы з маўклівай мальбою, з горкім дакорам. Можа, смерць замірыла цябе, беднае, прапашчае дзіця? Можа, ты падабрэў за час свайго сyворага жыцця? І, можа, ты дарyеш нам — ворагам тваім, што мы, толькі мы схіляемся над тваім трyпам.