Шрифт:
Дзедаў твар засвяціўся надзеяй, і ён з глыбокай па дзячнасцю зірнуў на незнаёмага маладога чалавека — хто ж ён такі?
— Я, таварышы, буду служыць з вамі, буду дапамагаць і вам, бо мне ж там няма цяпер месца, — з жарам гаварыў дзед Талаш. — Я ведаю лес, балоты, рэчкі, азёры. Прайду з вамі так, што ніякі панскі чорт не будзе ведаць. I яшчэ, таварышы, прашу я вас даць мне настаяшчую ваенную стрэльбу. Калі не даць, дык пазычыць. Адваюю ад палякаў, вярну вам, таварышы.
Гэта непасрэднасць, наіўнасць і жаданне мець ваенную стрэльбу развесяліла вайскоўцаў і яшчэ болып хіліла іх да дзеда.
— Трэба залічыць дзеда ў рады Чырвонай Арміі і выдаць яму стрэльбу, як чырвонаармейцу, — не то жартліва, не то сур'ёзна заўважыў адзін з ротных камандзіраў.
— Стрэльбу дзеду мы дамо, — сказаў камандзір батальёна, — але яму наўперад трэба папрабаваць нашага мядку. Частуйцеся! — звярнуўся ён да дзеда Талаша.
Дзед Талаш наўперад быў крыху замяўся, але вайскоўцы населі дружней. Букрэй падаў яму кусок хлеба.
— Еш, дзед, ваяваць разам будзем!
Тады ўжо дзед Талаш зрабіў некалькі разоў экскурсію ў цёрла з мёдам.
— Ну, таварышы, давайце падумаем, як дапамагчы дзеду, — зноў загаварыў камандзір батальёна. — На мой погляд, не шкодна было б заадно пашчупаць і польскія пазіцыі крыху глыбей… Што скажаце на гэта, таварышы?
— Справа добрая!
— Гэта ідэя!
Дружна падтрымалі думку камандзіра.
— Дазволь, таварыш камандзір, мне слова!
— Гавары, Букрэй!
— Сёння вечарам мы змяняем трэці батальён. Выслаць сёння ж разведку, ды паглыбей. Для разведкі падабраць дзесяткі два-тры ахвотнікаў… Калі даручыце гэту справу мне, то мы з дзедам абмазгуем яе, і я сам выклікаюся ў яе.
Букрэй быў вядомы ў батальёне як адважная, смелая, камбінатарская галава, і яму ахвотна даручылі арганізаваць і правесці разведку польскага тылу. Дзеду Талашу пастанавілі выдаць чырвонаармейскую стрэльбу і быць за правадніка на разведцы.
— Дык ваюем, дзед? — сказаў да дзеда Букрэй і палажыў яму на плячо руку.
Радасны і ўзрушаны дзед Талаш абедзвюма рукамі патрос Букрэеву руку.
Калі дзед Талаш выйшаў з хаты, за ім выйшаў і малады незнаёмы хлопец, напалавіну вайсковец, напалавіну штацкі.
— Хацеў бы з вамі пагутарыць трохі, — сказаў ён дзеду. — Вы куды цяпер ідзяце?
— А тут… да аднаго знаёмага.
— Мне вось цікава ведаць, — сказаўнезнаёмы, — калі б вас асабіста не пакрыўдзілі палякі, то ці паўсталі б вы супраць іх?
Дзед Талаш захоплены быў знянацку і, не ведаючы, куды гне незнаёмы, адказаў нейтральна:
— Не чапалі б мяне, не чапаў бы і я іх.
Трошкі падумаўшы, разважліва дадаў:
— А ўрэшце не ведаю, як бы яно было.
Незнаёмы памаўчаў.
— Ну, а ці ведаеце вы, што нясе з сабою польская вайна? I хто з намі ваюе?
— Ды, мабыць, хочуць сваю Польшчу збудаваць.
— А калі б яны збудавалі, як вы кажаце, сваю Польшчу, то вам, сялянскай беднаце, і нам, рабочым, што яны дадуць?
Дзед Талаш паглядзеў незнаёмаму ў вочы.
— А скажыце, хто ж будзеце вы?
Замкнёны твар незнаёмага асвятліўся ветлаю ўсмешкаю.
— Я — рабочы з Гомеля. Маю і прозвішча, як і ўсякі чалавек, але яно мне непатрэбна тут. А калі вы хочаце зваць мяне, то завіце Нявідны.
Здзівіўся дзед Талаш.
— А я вас хутчэй назваў бы — Дзіўны.
"Нявідны", як ён сам назваў сябе, усміхнуўся.
— Не, дзіўнага тут нічога няма, — сказаў ён. — Справа ў тым, што я вяду патаемную, або, як гаворыцца, падпольную, работу ад нашай партыі бальшавікоў. I калі вы чулі, што сям-там супраць палякаў узнікаюць паўстанні, то тут трошкі паложана і мае работы.
Тады дзед Талаш прыцішаным голасам паведаміў:
— Эге! Вось жа і я пачаў такую работу.
— Я адгадаў, што вы — чалавек патрэбны і цэнны, але вам трэба зірнуць на свет трохі па-іншаму і трохі далей.
Цікавыя рэчы расказваў Нявідны дзеду Талашу, і не мог не згадзіцца дзед Талаш, слухаючы, што перад ім выступала праўда.
XIV
Дзед Талаш не проста праваднік у Букрэевай разведцы. Па-першае, ён сам паўнапраўны ваяка: ён мае "настаяшчую" ваенную стрэльбу і сорак пяць патронаў, па-другое, у яго ёсць свая каманда, цэлых восем чалавек сялян з Высокай Рудні. А народ гэта быў спрытны і адважны. Сабраць такую каманду было не так-та і лёгка, але дзед Талаш не пашкадаваў гарачых, як агонь, слоў і яркіх фарбаў, каб разагрэць кроў сваіх ваяк і рушыць іх на справу змагання супраць лютых акупантаў.