„Люди воспитанные противоречат другим. Люди умные проти­воречат себе.

Полюбите себя, и у вас начнется роман, который будет длиться всю жизнь.

Вопросы никогда не бывают нескромными. Нескромными бы­вают ответы”.

Некалі, у студэнцтве, мне страшэнна падабаліся гэтыя ігрыскі розуму, гэтыя кульбіты думкі. Зараз я паспакайнела да ix, але цікавасць не згубіла. Мабыць, ты абыякава ставішся да гэтай не вельмі глыбокай натуры, занадта нарцыстычнай, каб быць натуральнай.

А як табе Сальватор Роза? Жыў мастак у XVII стагоддзі, прынамсі, 10 год быў у Фларэнцыі, каля Медычы. I ўвогуле большасць з таго, што ён рабіў, не выходзіла за межы прынятага на тую пару. Маю на ўвазе стыль пісьма. Але ёсць у яго карціна „Смерць Эмпедокла ў бездані”. То кратэр вулкана, у які кінуўся знакаміты праўдалюбца, i ўвогуле няпэўнасць, мройлівасць малюнка — нібыта недзе напярэдадні з'яўлення імпрэсіяністаў. I — аўтапартрэт. Чалавек відавочна не эпохі Сеічэнта, эпохі барока — такі скепсіс, такая хранічная стомленасць душэўная... Хаця... Адраджэнне саступала месца arte nuova, барока. Здаецца, менавіта тады кавалер Марына прамаўляў, што калі паэт не здатны нікога здзівіць, дык можа ўзяць скрабло i выпраўляцца ў стайню. Arte nuova XX стагоддзя, здаецца, тое ж самае вызначала.

Занесла мяне ў далечыні. То пакуль не даімчалася да якога СентЭўрэмона, буду заканчваць. A ўвогуле люблю такія „вандроўкі” — шкада, што пасля студэнцтва толькі зрэдзьчасу даводзілася выпраўляцца ў ix”.

„Я жывы, здаровы, сілкуюся i ласуюся тваімі дарункамі i з жахам перажываю твае пакуты на бласлаўлёных нашых поштах, дзеля нейкага дня нараджэння! А як было б пачувацца мне, каб які вастравокі i быстраногі жыгун ірвануў падручку з тваім паўкажушком? Га? Я i за пяць бы гадоў, седзячы тут, за яго не расплаціўся б! Во жах!

Але я рады, усцешана-расслаблены i адчуваю сябе бадай што замужнім чалавекам — што гэта я? — жанатым. А ты пра тое i не падумала? Вось табе!

Наведалі мяне тут два чалавекі: аднакурснік мой Іван Шуцік (рэд[актар] „Железнодорожника] Белор[уссии]”) и Анат[оль] Аўруцін. Апошні перад тым у выдавецтве быў i прывёз мне аж тры цыдулы — ад Барадуліна, Паўлава i Эд. Валасевіча. I вось, развітаўшыся з ім, успамінаю цябе i ваш калідор, які хоць не стаў для мяне ні калідорам славы, ні ўлады, затое стаўся сцяжынай да аднаго-двух чалавекаў, i няхай бы не зарастала яна, гэтая сцяжына!

Рыгор піша пра кніжку — там ім патрэбны нейкія даты пад вершам, а дзе я ix вазьму? Калі ўжо так абавяз[кова] трэба, выдумляйце з галавы — па мне усё роўна дысерт[ацый] ніхто не будзе абараняць i нікога мо ў зман не ўвядзём. Ды i наогул гэта несур'ёзна, як кажа Dt., га? Гэта Максім стаўляе даты пад кожным вершам — чатыры вершы на дзень, га? Па-мойму, мнагавата, га? Я пішу на дзень чатыры старонкі, га?

Праз пяць хвілін у мяне адбой. Хачу кінуць пісьмо ў скрыню, каб заўтра ранічкай пайшло”.

Міхась Стральцоў не вылічваў сваю бессмяротнасць, не распіхваў натоўп па дарозе на Парнас — узнёсся туды лёгка — вольна (можа, у гэтым таксама адна з прычын яго грагедыі?), не вельмі дбаў пра дакладнасць, акуратнасць — калі не тычылася непасрэдна твора. Пра гэта даводзіць можна адстаронена i з пэўнай доляй літаратурнай сур'ёзнасці. Ёсць тут у лісце іншы аспект — досыць далікатны, пра які весці размову цяжка: „адчуваю сябе бадай што... жанатым”. На тую пару другая яго жонка Алена Дзмітраўна афіцыйна скасавала з ім шлюб. Пра яго асабістае жыццё (як i пра маё) мы з ім ніколі не вялі размовы. Hi ў апошнія гады яго жыцця, ні ў даўнія гады, на пачатку 70-х, калі ён яшчэ не пабраў другі шлюб, але быў разведзены з першаю жонкай. Якія гэта былі адносіны паміж ім i Аленай Дзмітраўнай, якія прычыны ладу i бязладдзя — таямніца, пра якую ведалі толькі яны. Адно — што было відавочна — Міхась Стральцоў пакутліва, зноў i зноў, вяртаўся да ўзаемаадносін творцы i жанчыны, мужчыны i жанчыны. Была ў тым, мабыць, не толькі пісьменніцкая прага спасцігнуць адну з самых вялікіх таямніц. Была i горыч уласнага вопыту. I — магу здагадвацца, горыч была не толькі ў яго, a і ў тых, хто быў злучаны з ім лёсам.

...Каб спраўдзіць свой талент, трэба ахвяраваць шмат чым. І не толькі самому творцу. A i тым, хто побач. Полюсы настрояў, без дай прычыны скруха ці радасць. Нялёгка мець нават аддаленыя стасункі з чалавекам таленавітым. A дзяліць штодзённы лад жыцця... Дараваць крыўды. Дараваць недахопы, заганы, звады... Таксама патрэбны талент. Мала каму дадзены.

Да таго ж, кожны заўсёды меў ці мае нейкі вобраз, што вызначае ўяўленне аб Прыгажосці, аб Каханні. Ці не таму так часта гэты Вобраз у жыцці бывае шматаблічным, персаніфікаваным у мностве канкрэтных асоб? Ці адпавядае гэта чалавечым, прынятым канонам, хрысціянскім запаветам нарэшце? Не ведаю. Ведаю толькі, што гэта заўсёды складана. Для Паэта. Для тых жанчын, што — кожная! — вырашылі, што менавіта яна! — адпавядае ягоным ідэальным уяўленням, Вобразу, створанаму ім. Пра тое пісаў сам Стральцоў, гаворачы пра Багдановіча. Пра тое думаў многа, пакутліва. Прагнучы абсалюту.

Лісты, дзе я была канкрэтным, персаніфікаваным адрэсатам, та­ксама зварот больш да вобраза, які быў створаны Стральцовым. У нейкім сэнсе прапанаваная імпрэза, ігрыска. Хаця часам, як акцёр „натуральнага” складу, ён уваходзіў у ролю i патрабаваў „полной ги­бели всерьез”. На пісьме, на пісьме. Даючы волю фантазіям-пачуццям. Разгортваючы сюжэт ліставання. Сюжэт, у які ўваходзілі — чакана i нечакана — зломы лесу, накладваючы свой адбітак на эпісталярны сюжэт.

„Вада асенняе крыніцы...”

„Адчуў я за радкамі твайго пісьма, як турбатліва i нясоладка за­раз табе самой, i сорамна мне крыху стала за сваю дакуку i пісьмовы імпэт. Ты, калі ласка, даруй.

Будзем спадзявацца, што ўсё неяк уладзіцца, улагодзіцца i пацішае: клопаты, вядома, застануцца, але, можа, дадуць перадых i сабе, i нам. Хоць трохі палёгкі.

У нас тут бадай што вясна, i надоечы, колькі дзён таму, выдарылася нейкая асаблівая прасветлінка ў прыродзе, i так зранку ўзялася нясмела-соладка, з прыхапкам журбы, торгацца сэрца, такая надзея нейкая, па-маладому дурная, патрэпала крыла, што я аж спалохаўся i тут жа сцяўся ўнутрана: баюся я такіх хвілін! Баюся сурочыць тыя харошыя хвіліны, якія, можа, яшчэ наканаваны недзе па­сля. A страпянуўся, паляцеў душою насустрач шчымліваму падману — пішы прапала! Не далей як праз дзень-два тыцнецца да цябе жытуха з такою абразай-прозай, што закаешся „возлетать”! Далібог. Ca мной заўсёды так, праверана гэта — i тут я забабонны.